Nasungdo iti Tao-Dios​—Apay

TI KAUNEG ti kinasungdo iti emperador bayat ken kasanguanan ti Gubat Sangalubongan II mabalin a narigat a maawatan dagiti adu itatta. “Maysa a ladawan ni Hirohito ti naidulin iti maysa a naisangsangayan a templo idiay eskuelaan,” malagip ni Mitsuko Takahashi, “ket binigat tunggal ubing ti masapul a sumardeng ket mangaramid iti panagdayaw iti dayta a templo.”

“No lumabas ti emperador,” malagip ni Masato Sakamoto, “masapul nga itamedmi dagiti ul-ulomi iti nakababbaba. Maipapati kadakami a ti emperador ket makakayaw unay a matmatan a direkta dagiti ordinario a tattao.” Kinapudnona, naibaga kadagiti ubbing a mabalin a mabulsekda no matmatanda ti rupana.

Dagiti papangulo ti militaria ken politika iti Japan inusarda ti sistema ti edukasion a mangisuro iti panangdayaw iti emperador. “Insurok dagiti ubbing, ‘Situtulokkayo a matay,’” kuna ni Kazuo Matsumoto, a ti 50 a tawtawen a panangisurona ramanenna ti panawen ti gubat. “Imbaonko dagiti adu nga agtutubo iti paggugubatan. Diakon mapunas daytoy a pammabasol manipud iti napalabasko.”

Naibaga kadagiti agtutubo iti Japan a dagiti iturayan ti emperador ket aohitogusa, wenno “agtubtubo a ruot a tattao,” ket isuda ti mangsalaknib kenkuana babaen ti panagserbida a kas kalasagna. Ni Toshio Mashiko, isu a nakipaset iti sumagmamano a susaid a panangatake iti Filipinas ket nalasatanna ida, inlawlawagna: “Naisuro kadakami a ti ipapatay maipaay iti emperador isu ti katatan-okan a dayaw dagiti iturayanna.”

Adut’ pudno a namati iti pannakabalin ti emperador a mangisalakan, gapuna napanda nakigubat nga awan a pulos ti butbutengda. Ni Shunichi Ishiguro, kas pangarigan, impagarupna a dagiti bala ket kumdiasda iti bagina agsipud ta isut’ maysa a soldado iti naisuro kadagiti tattao a “ti Nadibinuan a Nasion.”

Idi ti dalluyon ti gubat pudno a binusornan iti Japan, maysa nga agtutubo a lalaki, ni Isamu, inyebkasna ti mariribuk a riknana iti nanangna. “Dika agdanag,” impanamnama ni nanangna kenkuana, nga ul-ulitenna ti nabayagen a nasaknap a panangmatmat: “Pulos a ditayto maabak agsipud ta ti kamikazea (nadiosan nga angin) itayabnanto dagiti kabusortayo.”

Maysa a Dios ngem Mammano nga Agturay

Nabayagen ti historia ti panagdayaw iti emperador idiay Japan, ta daytat’ paset ti panagbiag dagiti tattao iti nasuroken a sangaribo a tawtawen. Ket dagiti tradision ti relihion narigat a pukawen. Kas pangarigan, uray pay iti Kakristianuan kunaen dagiti tattao: ‘No ti relihionko naimbagen kadagiti dadakkelko, daytat’ naimbag metten kaniak.’ Ken, ‘Tunggal maysa ket mamati iti dayta, ket saan a mabalin a biddutda.’ Ngem kadagiti adun a siglo, ginasgasut a milion a tattao ti nagbiddut iti panamati a nadibinuan dagiti papanguloda! Usigenyo, iti apagkanito, ti historia iti emperador a Hapones.

Ti pasetna bayat dagiti adu a siglo kasta unay ti panagbaliwna. “Naipagarup a mangikut ti emperador kadagiti mahikal a pannakabalin a mamagkappia wenno makibiang kadagiti didios,” ilawlawag ti Kodansha Encyclopedia of Japan. “Ngem gapu iti kinatan-ok a nanglawlaw iti kinataona, maibilang met a di maitutop ti pannakinamin ti emperador kadagiti sekular a trabaho iti gobierno. Dayta a trabaho, a mangiraman agpadpada ti panangaramid ken ti panangibanag kadagiti pagalagadan, naipabiang kadagiti ministros nga agserserbi iti emperador.”

Gapuna agserbi ti emperador a nangnangruna iti trabaho ti kinapadi, saan nga iti napolitikaan. “Ti laeng nawatiwat a panawen iti historia dagiti Hapones a pudpudno nga inaramid ti emperador dagitoy dua nga akem,” kuna ti naibaga iti ngato nga enciklopedia, “ket manipud panagturay ni TENJI idi naudi a kagudua ti maika-7 a siglo agingga iti panagturay ni KAMMU idi agngudo iti maika-8 ken pangrugian ti maika-9 a siglo.”

Malaksid iti dayta a partikular a tiempo, dagiti emperador a Hapones pudno a saanda a nagturay. Kalpasan ti maikasiam a siglo, nakissayan ti pannakabalin ti emperador, ket, idi agangay, ti shogun, maysa a termino a kaipapanannat’ “namilitaran a komander,” ti naaddaan iti napolitikaan nga autoridad. Nupay no iti teoria ti emperador ti nangtuding iti shogun, ti shogun ti pudpudno nga agturay. Ngem idin, kalpasan ti adu a siglo a panagturay iti Japan, ti gobierno dagiti shogun intednan dagiti pannakabalin iti emperador idi 1867.

Iti dayta a tawen ni Emperador Meiji, ti apo a lakay ni Hirohito, napagbalin nga agturay iti Japan. Kamaudiananna nangipaay iti konstitusion kadagiti iturayanna a nangipaulog a ti emperador ket “sagrado ken di masupring.” Ngem kasla adda panagsuppiat, ta nupay naikkan ti emperador ti napolitikaan nga autoridad saan a naikkan iti napolitikaan a pannakabalin. Isut’ nagturay ngem, iti kinapudnona, saan a nagturay.

Kinuna ti Konstitusion: “Dagiti Ministros iti Estado masapul nga ipaayda ti balakadda [ken tulongda] iti Emperador ket isuda ti agsungsungbat iti dayta.” Sigun iti Kodansha Encyclopedia, “daytoy pudno a kaipapananna a ti napolitikaan a rebbengen saan a biang ti emperador no di dagiti ministrosna.”

Gapuna dagiti ministros iti gobierno ti pudno a mangibakbaklay iti napolitikaan a pannakabalin. Ti emperador, nupay kasta, ket naiparang kadagiti gagangay a tattao kas maysa a dios nga addaan iti naan-anay nga autoridad iti nasion. Gapuna, dagiti agtuturay usarenda ti naipaugalin ken opisial a kinadios ti emperador a mangpasuko iti gagangay a tattao. Dagiti gubgubat a nakidangadangan ti Japan iti daytoy maika-20 a siglo ket naaramidda iti nagan iti emperador. Ket kaaduanna patien dagiti tattao nga isut’ maysa a dios nga addaan kadagiti namilagruan a pannakabalin.

Kaskasdi, isu a pakasdaawan dagiti adu, ni Hirohito nalawag a dina pinati ti kinadiosna. “Diak pulos imbilang ti bagik a maysa a dios,” imbagana iti namilitaran a buyot nga Americano kalpasan ti maikadua a gubat sangalubongan. Kalpasan ti panangiwaksina iti “ulbod a kapanunotan a ti Emperador ket nadibinuan ket dagiti tattao a Hapones natantan-okda ngem dagiti dadduma a rasa,” isut’ naipadamag a nangimtuod iti asawana: “Adda kadi makitam a nakaidumaanna? Makitam kadi nga ad-adda a tao ti langak itan?”

Siempre, dadduma a Hapones ti nakakita met iti pammarang a kinadios ket nabigbigda ti kinapudno. Nagrasonda a maibatay iti pammaneknek. Ni Minoru Yamanaka, kas pangarigan, isu a nagserbi iti uppat a tawen iti armada ti emperador, inlawlawagna: “Ti tatang ti emperador natay idi agtawen iti 47 ket ti apona a lakay natay idi agtawen iti 59, immun-una ngem dagiti dadduma. Gapuna diak impagarup a ti emperador ket Dios.”

Ti Parikut iti Rebbengen

Ti panagsakit ken ipapatay ni Hirohito linuktanna manen ti narikut a parikut: Aniat’ rebbengen ti emperador kadagiti namilitaran a panangraut ti Japan? Nalawag a ti panangmatmat ti kaaduan ket ni Hirohito, kas maysa nga indibidual, busorenna ti gubat ngem isut’ napilit a makikadua iti pangngeddeng dagiti ministrosna. Gapuna, no maipapan kadagiti plano dagiti ministrosna a mangatake iti Estados Unidos idi 1941, kinunana: “Diak mabalin a ringbawan dagiti pangngeddengda. Patiek a daytoy ket maitunos iti probision ti Konstitusion ti Japan.”

Iti kasumbangirna, innala ni Hirohito ti addang ket nangaramid iti pangngeddeng a sumuko idi nabingaybingay dagiti ministrosna maipapan iti isyu. Kalpasanna, sumagmamano nga aldaw kalpasan ti pannakaaramid ti pangngeddeng, idi Agosto 15, 1945, nakigtot dagiti iturayanna a makangngeg iti timekna iti damdamo unay bayat ti panangiyanunsiona iti isusuko iti radio ti nasion. Kinalikagumanna ida nga “anusanda ken ibturanda ti narigat nga ibturan.”

Sumagmamano a bulan kalpasanna, impakaammo ti gobierno a Briton: “Saan a ti bomba atomika ti nangpasuko kadagiti Hapones, daytat’ surat ti Emperador a mangibilbilin a sumukoda. No awan dayta addaantay koma iti nakangingngina nga iraraut.”

Gapuna, idi adda ikkis kalpasan ti gubat a mangbista ken Hirohito kas maysa a kriminal iti gubat, ni Heneral Douglas MacArthur, ti komander ti E.U. idi inturayan ti Aliado ti Japan, sititibker ti panagkedkedna kadakuada. Kamaudiananna inlawlawagna: “Patiek a no maakusar ti Emperador, ken nalabit mabitay, mabalin a marugian dagiti namilitaran a gobierno iti intero a Japan, ket nalabit a bumtak ti panagdadangadang dagiti gerilia.”

Nasabet ni MacArthur ni Hirohito idi Setiembre 26, 1945, ket isut’ naawis. Imbes a pinadasna nga inwaksi ti rebbengenna iti gubat, intukon ti emperador ti bagina a “mangibaklay a bukodna iti rebbengen maipaay iti tunggal napolitikaan ken namilitaran a pangngeddeng nga inaramid ken innala ti ili[na] iti pannakigubatda.”

Kaskasdi, nalabit a ti kaaduan idiay Japan dida ipabasol ken Hirohito ti maysa a gubat a nalawag nga indauluan dagiti ministrosna. Ngarud, idi naidaliten ti emperador makatawenen ti napalabas, ni Hitoshi Motoshima, ti mayor iti Nagasaki, tinignayna ti kasta unay a gura babaen ti situtured a panangibaga iti publiko “Manipud iti kapadasak iti edukasion ti buyot, pagarupek a ti Emperador adda sungsungbatanna iti gubat.”

Impakita ni Motoshima a kas maysa nga opisial ti buyot a mangbilbilin kadagiti kabbaro pay a soldado bayat ti gubat, isut’ “napilit a mangibaga kadagiti tattao a matayda iti nagan ti Emperador.” Nalawa’g a marikna ni Motoshima, kas met kadagiti dadduma, a ti timek ti maysa nga emperador a daydayawen dagiti iturayanna ket addaan koma iti kasta unay nga impluensia no daytat’ sipipinget a nangbusor iti gubat.

Banag a Pakaseknan

“Ngem,” mabalin a kunaen dagiti dadduma, “a daytat’ pasamak a napalabasen.” Mabalin a kasta, ngem saan a nalaka a malipatan ti nakaiyugalianen a pammati. Iti nalatak a templo a Shinto idiay Ise iti makintengnga a Japan, kinuna ti maysa a padi a Shinto iti nabiit pay: “Adut’ tattao nga umay ditoy a mangdaydayaw iti diosa nga init kas ti dios nga inapo ti Emperadortayo ken ti rasatayo a Hapones.”

Ti kadakkel iti panagdayaw iti emperador ket iyilustrar dagiti pammutbuteng a mangpapatay ken Motoshima gapu kadagiti komentona maipapan iti sungsungbatan ti emperador iti gubat. Maysa a lalaki ti naaresto a mangpadpadas a sumrek iti opisina ni Motoshima nga addaan iti maysa a lata ti gasolina, ket ngangngani sangagasut a sound trucks ti nangserra kadagiti kalkalsada iti Nagasaki a mangipukpukkaw iti “Patayen ni Motoshima.” Ti panagdayaw iti emperador ket naipakita met kadagiti dadduma a pamay-an.

Kas pangarigan, idi nagbalin a narikuten ti kasasaad ni Hirohito, adda ti kasta unay a panagteppel a nagsaknap iti pagilian. Nakanselar dagiti pipiesta ken dagiti party, isu a nangapektar iti kasta unay kadagiti negosio a manggunggundaway kadagita a nararagsak nga okasion. Napilit dagiti ages-eskuela nga ubbing a mangkanselar kadagiti panagtitiponda nga agay-ayam. Uray pay ti Yakuza, wenno dagiti butangero, simmardengda nga agaapa ken agpipinnaltog. Ti biag idiay Japan naapektaran iti kasta unay, isu a nangtignay iti The Daily Yomiuri a nangikuna a “ti pagilian ket nalabes ti panagtignayna iti panagsakit ti Emperador.”

Dadduma ti nagamak iti kastoy a kinapanatiko. Ngem uray pay no dida umanamong iti dayta, kaaduanna pinalubosanda wenno pinalugodanda dayta, a nalabit pampanunotenda ti dakes nga epektona no dida palubosan dayta. “Ti panagbalin a konserbatibo maipapan iti daytoy a punto isu ti katalgedan a banag,” kinuna ti maysa a sikologo. Ngem maysa a dati a soldado ti nagsennaay: “Dagiti tattao ket basta matmatmatanda ti aglawlawda ket surotenda ti aramiden dagiti dadduma. Dayta met laeng a kasasaad ti nangiduron kadakami a makigubat.”

Ngem ti kadi koma kababalintayo, ken nangnangruna no siasino ti dayawentayo, ket basta maikeddeng babaen iti kababalin ken iti daydayawen dagidiay adda iti aglawlawtayo? Panunotenyo dagidiay minilion a ti awan nakaibatayanna a relihiuso a pammatida ti nangtignay kadakuada a mangipaay iti biagda kadagiti awan mamaayna a gubgubat! Ti sibubulsek a panangsurot iti bunggoy ket nalawag a napeggad. Ti panangpanunot kadagitoy a historikal a paspasamak ti mangisuro koma kadatayo a ti panagdayaw iti ‘ditay ammo’ ket pudno a makadangran. (Juan 4:22) Anian a nagpateg, ngarud, ti panangusigtayo no agdaydayawtayo iti pudno nga ammotayo!

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Rinibo ti natay iti nagan ti emperador

[Credit Line]

Ngato: Opisial a ladawan ti U.S. Navy.

[Ladawan] Binigbig ni Hirohito ti sungsungbatanna iti gubat ken Heneral Douglas MacArthur

[Credit Line]

Kannawan: Buyot ti E.U.