Ti Panagaburido Pataudenna ti Rigat ken Panagliday
“TI PANAGABURIDO mabalin nga isut’ makaupay unay, makapakapsut a rigat a mapadasan dagiti tattao.” Kastat’ impadamag ni Dr. Jay Shurley, propesor emeritus iti siensia ti sikiatria ken kababalin idiay University of Oklahoma, iti maysa nga artikulo iti magasin nga Elle. “Ti panagaburido,” kinunana, “isu ti saan a komportable, di nasayaat a rikna nga adda mapaspasamak a di umiso iti panagbiagtayo. Daytat’ kalikagum iti pannakatignay iti partikular a kita, maysa a pagilasinan a saan a mapmapnek dagiti kasapulantayo, maysa a rikna a kasla nalapdan. Daytat’ nakarigrigat, ket daytat’ mabalin nga agturong kadagiti nadumaduma a parparikut—panagliday, panagusar iti droga, saksakit ti isip, wenno ti basta pannaturog iti kasta unay tapno malisian ti panagaburido.”
Ti panagsirarak ni Dr. Shurley maipapan iti makagapu ken dagiti epekto iti panagaburido ket paset iti lima-tawen a proyekto idiay Antartica. Maysa kadagiti makapasiddaaw a napaliiwna ket ti panagaburido mabalin a tignayenna ti agsasaruno a dakes a bambanag. Mabalin a pataudenna ti kasta unay a rigat iti tao. Ti rigat, mabalin a pataudenna met ti panagaburido nga ad-adda pay a mangpataud iti ad-adu pay a rigat iti uneg ti bagi.
Ti epekto daytoy a siklo iti panagaburido-rigat ket mabalin a makadangran. Kuna ni Dr. Shurley: “Adu a panagdiborsio ket bunga iti panagaburido ti asawa a lalaki wenno babai iti trabaho, agaburido ta awanen dagiti ubbing, agaburido gapu ta saan a naragsak ti sosial a panagbiag, ngem dina kayat a sanguen ti kinapudno a ti parikut ket kangrunaanna personal.” Gapuna ti maaburido nga asawa makidiborsio ket “mangsapul iti baro, ket iti apagkanito marisot ti parikut. Iti apagkanito. Kalpasanna daytat’ agsubli iti dati.” Wen, ti panagaburido maminsan manen nga ituangna ti tao iti panagliday.
“Ti isip ti tao,” kinuna ni Dr. Shurley, “ket mabisin iti panagbalbaliw, karit, panagsursuro, ken baro a kapadasan. Ti panagdudumaduma saan nga isut’ rekado ti biag. Daytat’ paset ti biag.” Mainaig iti daytoy, ni Dr. Shurley inlawlawagna no apay a dagiti babaknang addaanda kadagiti naisangsangayan a parikut iti panagaburido. “Mabalinda a gun-oden ti ngangngani aniaman a kayatda. Ngem maipaay iti maysa a banag a pudno a makapnek, daytat’ masapul a gun-oden, aramiden. No awan ti pudno a makakarit, uray pay ti kararagsakan, napribilehiuan unay a panagbiag ket makapaaburido—maysa a rason no apay nga adu a tattao nga adda itoy a kasasaad ket agturongda iti panagusar iti droga.”