Ibturak ti “Muscular Dystrophy”
IDI nalpasen ti sine, sibabannayat a kinupinkon ti tugawko ket timmakderak nga agpigpigerger. Babaen ti panangtimbengko iti bagik kadagiti simkil a saksaka, immaddangak. Bayat ti pannagnak a matumtumba iti dalan a nagbabaetan ti tugtugaw, kellaat a nagtim-og dagiti tumengko, ket natumbaak iti datar. Kasapulanna ti determinasion tapno makatakderak manen. Anian a pannakabang-arko a makakita nga umad-adani ti natayag, olandes ti buokna a gangannaet a nainggayyeman ti isemna. “Mabalin kadi a makatulongak?” inyimtuodna. Daytoy a di inggagara a panagsabet idiay Helena, Montana, Estados Unidos, idi nasapa pay a 1978, isu ti pangrugian iti baro a pamay-an ti panagbiag para kaniak.
Mabalin a pampanunotenyo, nupay kasta, no apay a natumbaak. Nangrugi dayta idi naipasngayak. Dina pagaammo dayta, mangaw-awit ni nanangko iti maysa a dakes a gene isu a naiyallatiwna kaniak. Gapuna idi Enero 16, 1948, naipasngayak nga addaan iti sakit a muscular dystrophy wenno kumkumbet a piskel.
Damo a nadlaw ni nanangko nga adda dakes a mapaspasamak idi agarup innem ti tawenko. Nangrugin a maitibkolak ken masansan a matumbaak. Iti dayta a tiempo, uray pay dagiti dodoktor mariribukanda. Inyaramidandak kadagiti brace (pampatibker) a manglinteg kadagiti sakak gapu iti pananginanama a madakkelakto dayta. Nupay kasta, saan a nagkurri daytoy. Pinilko dagiti sakak dagiti pampatibker ket pinagbalinda ida nga awan ti mamaayna. Gapuna sibaballigi a naoperaak tapno lintegen dagiti sakak, ngem dayta dina pinaimbag ti sakit. Kalpasan ti pito a tawen a panangusar kadagiti pampatibker, pannakaopera, ken dagiti nakalkaldaang a panagbiahe iti nasurok nga a tallo gasut a kilometros a mapan idiay ospital, kamaudiananna dagiti doktor pinalubosandakon idi agtawenak iti 13. Imbagada kaniak ken ni nanangko nga addaanak iti muscular dystrophy, maysa a sakit a kankanayon nga ikekebbet dagiti piskel, ket addaakton iti wheelchair wenno tugaw nga addaan pilid inton agtawenak iti 20. Ti panagtignayko itoy a pammadto ket: ‘Kastat’ pagarupenyo! Ipakitak kadakayo!’
Agwaywayas a Panangikagumaan
Idi agtawenak iti lima, natay ni tatangko iti pannakatnag ti eroplano. Nabati ni nanangko nga addaan ti innem nga annak, a ti edadda ket maysa agingga iti 12. Nagtrabaho a naimbag a mangaywan kadakami, ngem dina maipaay ti adu a panangasikaso iti tunggal maysa kadakami. Ngarud, mainanama ti panangaramidko a bukbukod iti amin iti inggat’ kabaelak.
Kaskasdi, intultuloyko a pinadas a tagiragsaken ti biag ket nasarakak ti panangipateg iti dayta, nupay no kasta unay ti kinamanagbabainko bayat ti panagdakkelko, nalabit gapu kadagiti makitkita a pampatibker ti saka a masapul nga isuotko. Gapuna inkeddengko ti agpannuray laeng iti bagik. Yantangay nasarakak a nakarigrigat ti makisarita kadagiti tattao, sumagmamano laeng dagiti gagayyemko. Kinapudnona, awan ti pudno a gagayyemko agingga idi addaak iti kuatro año iti pagadalan, idi nasabetko ni Wayne, maysa a nangisit-panagbubuokna, nabiskeg a tin-edyer. Isut’ addaan iti epilepsy, gapuna inkabilmi iti lugarmi ti kasasaad ti tunggal maysa kadakami ket nagsayaatan ti panagsaritami. Nagbalinkami a kasayaatan nga aggayyem.
Panangsapul iti Liwliwa Babaen iti Relihion
Inyam-ammonak ni Wayne iti relihionna, ti Christian Science. Ti nangawis a nangnangruna kaniak isu ti pasetna a panangagas. Nalidayak gapu iti pisikal a limitasionko ken magagaranak a makasapul iti liwliwa ken bang-ar. Gapuna bayat iti sumaganad a dua a tawen, bayat ti panagkolehiok, sinukimatko daytoy a relihion ket nagustuak ken naan-anay a nairamanak iti dayta.
Kalpasan ti sangapulo a tawen a panagbalinko nga aktibo a miembro, maysaakon kadagiti direktores iti junta iti lokal a sanga ken superintendente iti Sunday school. Kaskasdi, malidlidayak ken maup-upay, yantangay ti pannakaagas a ninamnamak saan a napasamak. Maysa kadagiti ingungotek a gagayyem ti nakidnap ken napapatay. Ket ni Wayne natay manipud iti panangatake ti kissiw. Kasta met, saanak a nagbalin a nasaysayaat a persona, nga ad-adda a kas ken ni Kristo, kas iti ninamnamak.
Malidayak iti kasta unay ta pudno nga implanok a papatayen ti bagik. Patiek a daytoy ti mangipatingga kadagiti amin a rigat ken panagsagabak, ngem kankanayon a pampanunotek ‘Mabalin nga adda panggep ti kaaddatayo ditoy. Mabalin nga adda rason ti Dios iti panangparsuana kadatay amin. Masapul nga ammuek dayta sakbay a matayak.’
Panagtarigagay iti Napabaro a Panagbiag
Bayat ti panangpampanunotko iti Dios ken ti panggepna iti panangparsuana iti tao ditoy daga, diak ammo no sadino ti pakaibagayak. Pinadakkelnakami ni nanangko iti pammati a Katoliko ket kankanayon nga itugotnakami iti simbaan, a sadiay ti nakasursuruak a mangipateg iti kasta unay iti Biblia, nupay dikam naparegta a mangbasa iti dayta. Kas maysa a Christian Scientist, inungpotko a binasa ti Biblia iti namin-ano a daras ket inadalko a naimbag dayta. Nupay kasta, ti pannakaawatko iti mensahena ken ti namnama ken liwliwa a linaonna naatap kaniak. Sadino ti pakasarakan iti kinapudno?
Ni John, ti natayag, olandes a gangannaet a nangibangon kaniak manipud iti datar ti pagsinean, addaan ti sungbat iti saludsodko. Isut’ maysa kadagiti Saksi ni Jehova, nupay idi damo diak ammo dayta. Kalpasan ti panangibangonna kaniak, inawis ti kabsatko ken siak ni John ken ti asawana, ni Alice, nga agmerienda a kaduami iti maysa a pagkapean. Bayat ti panagsasaritami, pinanunotko a nalabit daytoy a tao ti mabalin a mangsukat kadagiti gagayyem a napukawko. Nadlawko ti baro a namnama iti pusok.
Di nagbayag kalpasanna naawisak iti balayna a maipaay iti maysa a pangmalem, ket nadlawko a daytoy a pamilia us-usarenda ti nagan a Jehova iti panagkararagda. Pagarupek a naimbag ti nagan ti Dios; natignay ti panagusiusok maipapan iti pammatida!
Iti sumaganad a panagtitiponmi, pinagsasaritaanmi ti Biblia. Ni John, a napartak a makigayyem, linawlawaganna dagiti saludsodko ken dagiti ulbod a panagrasrasonko babaen iti Kasuratan. Naay-ayoak a naimbag ken naparegtaak iti kasta unay babaen iti kabbaro a nasarakak a namnama a naibatay iti karkari ti Biblia a paraiso a daga nga awanen dagiti amin a saksakit ken panagladingit. (Apocalipsis 21:1-5) Dagiti dadduma pay a panagsasarita nagpautda agingga iti pumarbangonen. Mangrugrugin ti nasayaat a panagrikriknak! Kasta unay ti panangbasbasak maipapan itoy a naespirituan a taraon. Itan ta mapabpabaroakon iti naespirituan, tarigagayak amin dagiti pakabang-aran a mabalinko a magun-odan.
Iti dayta nga otonio rinugiakon ti kankanayon nga itatabuno kadagiti gimong idiay Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova. Ti nainggayyeman, makaparegta a pannakilangen kadagiti miembro iti kongregasion ti nangparagsak iti pusok. Idi primavera ti 1979, inkeddengkon nga idedikar ti biagko ken Jehova a Dios. Kalpasanna, idi Hunio 23, babaen ti panangtulong kaniak dagiti innem a kakabsat a lallaki a tumapog iti paglangoyan, nabautisaranakon.
Adun a bendision ti dimteng kaniak nanipud idi nabautisaranak. Maysa a bendisionko isu ti ingungotek nga asawa, ni Pam. Isut’ nasabetko iti balay ti maysa a gayyemko, inayatko, ket nagasawakami idi Marso 1981. Nagnaedkami idiay siudad iti Missoula, Montana. Ni Pam ken dagiti uppat a siomanko ti nangiyeg iti adu a rag-o kaniak ket kaskasdi a mangipapaayda iti dakkel unay a tulong kaniak.
Panagballigi kadagiti Kinapudno
Ti kaadu ti tiempo a busbosek a mangaramid kadagiti gagangay a trabaho isu ti makaupay unay a banag a tamingek, nangnangruna kadagiti al-aldaw a dikam tumabuno kadagiti Nakristianuan a gimgimong. Kadagitoy nga al-aldaw masapul nga aywanak nga interamente ti bagik met laeng tapno maaramid ni Pam dagiti dadduma a bambanag. Daytoy kaipapananna a dandanin pangngaldaw inton makompletok ti ehersisio a panagwatwatko, panagugasko, panagbarbasko, ken panagsukatko. Padpadasek a parmeken daytoy a pannakaupay babaen ti panangpanunot kadagitoy amin a makabannog a trabaho a kas trabahok, yantangay pudno a narigat a trabaho! Mabalin nga ibagak pay a ti panagunnat nga ehersisio nga aramidek ket nairanta tapno saan a kumbet dagiti piskel ken pennet. Daytoy ti makatulong a nasayaat iti panagandar ti sirkulasion ket lapdanna ti adu a sakit ken ti mabalin a pannakaopera dagiti pennet. Salimetmetanna met a nasayaat ti kasasaad dagiti piskel.
Sagpaminsan, kaskasdi a malidayanak. No mapasamak daytoy, agkararagak ken ni Jehova, ket pabaruenna ti determinasionko nga agtultuloy a mangaramid iti inggat’ kabaelak ken saanko a pampanunoten dagiti diak maaramidan. Babaen iti panagsagana ken panangawat kadagitoy a limitasion, nasaysayaat ti panagballigik kadagitoy nakalkaldaang a kinapudno.
Sakbay ti panagsardengko a magmagna, gimmatangak iti nausaren a wheelchair tapno isaganak no dumteng dayta. Kas banagna, nakabalanak iti isip ken iti pisikal idi kasapulakon iti wheelchair idi primavera iti 1980, idi agtawenakon iti 32—saan a 20 kas impadto dagiti dodoktor.
Ti Panagpakatawa Makatulong
Maysa a gagangay a parikutko gapu iti kankanayon a kaaddak iti wheelchair isu ti ipapanko ken iruruarko kadagiti banio. Dagiti pagtaengan a bisitaek ken dagiti motel a pagnaedanmi no agbibiahekami ket gagangay a saan a kumbiniente para kaniak. Uray pay dagiti kukuarto a naibangon a nangnangruna a nalaka a madanon ti wheelchair ket narigat a serken gapu ta awan pigsa ti makingngato a bagik a kas ti pigsa dagiti dadduma a tattao nga adda iti wheelchair.
Iti maysa a kuarto ti motel, diak makastrek iti ruangan ti banio, gapuna immakarak manipud iti wheelchairko a napan iti nalinteg ti sadagna a tugaw. Idi nalpasakon ken nakasubliakon iti wheelchairko pinadas ni Pam nga inliad ti tugawko ket pinusiposna dayta. Naipasngatna ngarud ti tugaw, a nagtugawak, iti nagbaetan ti kama ken ti ruangan ti banio. Tapno makalapsutak itoy nakakatkatawa a kasasaad, masapul a guyodennak ni Pam manipud iti tugaw ket ipan iti kama ket kalpasanna guyodenna nga ipangato ti tugaw tapno maikkat iti dayta. Idi ar-aramidenna daytoy kinatawaanmi a dua ti nakakatkatawa nga itsurami.
Makatulong ti panagpakatawa iti naminsan idi ikagkagumaak nga usaren ti pagdayusdusak a tabla tapno makaakarak manipud iti kotse a mapan iti wheelchair. Idi guyguyoden ti gayyemko, naikaglis ti tabla iti tugaw ti kotse, ket natnagak iti kanal. Ti asawak ti agmammaneho, ket idi nakitanak a natnag, timpuak iti kotse ket timmaray a napan iti bangir a sikigan ket nasarakannak nga agkankanta ti “Welcome to My World.” Dakam amin ti nagkatawa iti kasta unay.
Panangapresiar iti Tulong Manipud kadagiti Dadduma
Ti siraragsak ken buyogen iti panagyaman a panangawat iti tulong manipud kadagiti miembro iti pamilia ken gagayyem mabalin nga ikkatenna ti pannakapaay iti sidong ti narikut a kasasaad. Masapul a sukayek daytoy nga espiritu iti panangapresiar bayat iti adu a tawtawen, ta no dadduma diak maikankano ti naaramidan dagiti dadduma maipaay kaniak. Gapu ta kankanayon a masapulko ti tulong, nalaka laeng a di maikankano dayta. Ngem saan a nasayaat daytoy kaniak, wenno saan a makaparegta kadagidiay a mangipapaay iti tulong. Ti panangpampanunot iti panangipaay iti panagyaman kadagidiay a tumultulong kaniak, uray pay iti kababassitan a banag, ti ad-adda a nangparagsak kaniak ken namagbalin a nalaklaka iti pannakilangen dagiti dadduma kaniak.
Saan laeng a narikut ti muscular dystrophy kaniak no di ket narikut met dayta iti asawak ken kadagiti siomanko, a dua kadakuada ti agtalinaed iti pagtaengan. Malaksid pay iti parikut iti pannakibagay a masapul a sarangten dagiti pamilia nga addaan sioman, masapul a sarangtenmi pay ti komplikasion daytoy a sakit ti piskel. Dagiti ubbing ken ni Pam masansan nga urayendak. Kas pangarigan, masapul a rugiak ti agsagana a maipaay iti gimong iti Domingo tallo agingga iti uppat nga oras a nasaksakbay. Kalpasanna, dikam mabalin ti basta lumugan lattan iti kotse ket pumanawen. Masapul a tulongandak a mangisuot iti amerikanak, tulongandak a lumugan iti van, mangikabil iti barikes ti tugawko, ken dadduma pay. Daytoy kasapulanna ti tiempo ken adu nga anus iti biang ti pamiliak.
Masapul met nga isakripisioda ti dadduma a tiempoda ken ar-aramidda tapno tulongandak a mangaramid kadagiti ar-aramidko, kas iti pananggaw-atko kadagiti bambanag manipud iti estante ken kadagiti estante nga adda iti ngato ken ti panangibagkat kadagiti bambanag maipaay kaniak. Iti namin-adu a daras natnagak iti datar wenno iti daga gapu iti maysa wenno sabali pay a di umiso a panagtignay, ket masapul a bagkaten ni Pam ti 1.9 metros, 75 kilos a bagik manipud sadiay tapno ipannak iti wheelchair. Babaen laeng iti panagtalek iti Dios a naaddaankami iti bileg ken determinasion nga agtultuloy!
Dagiti gagayyemko iti kongregasion immayda a tumulong kaniak tapno makatabuno kadagiti gimgimong ken mangtagiragsak iti panaglinglingay ken dagiti sosial a panagtitipon. Daytoy a situtulok a panagtignay ket makaparegta unay kaniak. Kas kinuna ti maysa a gayyem, a buyogen ti panagisem, “Ti rumanetnet a pilid kasapulanna ti grasa.” Gapuna no adda parikutko, kalpasan ti panangaramidko iti inggat’ kabaelak, “umkisak,” ket sigurado, dagiti miembro ti pamilia wenno gagayyem umaydak tulongan.
No Kasano a Makatulongkayo
Pampanunotenyo kadi no kasano ti itutulongyo iti maysa nga adda iti wheelchair? Isingasingko a ti umuna a nga aramidenyo isu ti panangimtuod iti instruksion manipud iti tao nga adda iti wheelchair. Dikay pulos idurduron ti tao sakbay nga isut’ nakasagana. Pangngaasiyo dikay koma mabainan no mariknami a masapul nga aramidenmi ti trabaho a di matultulongan, ket dikay koma maobligar a tumulong no personal a dikay kabaelan ti tumulong. Nupay kasta, kanayon nga apresiarek dayta no adda mangitukon iti panangpidutna iti maysa a banag a maipaay kaniak wenno mangisab-it iti americanak wenno mangikkat kadagiti lapped iti dalanko. Kamaudiananna, dikay koma maamak a makisarita kadakami, ta addaankam rikna, tarigagay, ken paginteresan a kas kadakayo, nupay addaankam iti lapped.
Ti muscular dystrophy ken dagiti umasping a saksakit mangipaayda kadagiti adu a karit. Ti kapadasak saan met a kas iti kinarikut ti kapadasan dagiti dadduma, ngem masiguradok a tunggal maysa ket magunggonaan manipud iti pannakaammo iti pagayatan ti Dios maipaay ditoy daga ken kadagiti agnaed iti dayta. Ti kaadda iti namnama a maipaay iti nasaysayaat a biag iti masanguanan babaen iti Pagarian ti Dios mataginayonna amin dagiti kakasta a tattao, agraman dagidiay addaan iti muscular dystrophy. (2 Corinto 4:16-18)—Kas insalaysay ni Dale T. Dillon.
[Ladawan iti panid 20]
Ni Dale, ti asawana, ni Pam, ken dua kadagiti annakna, ni Pamela ken ni Richard