Agimtuod Dagiti Agtutubo. . .

Aniat’ Mapaspasamaken iti Bagik?

NAKASKASDAAW a panagbalbaliw ti nangrugi a maar-aramid iti bagiyo.

Itatta, nupay kasta, dagitoy ti kasla nakaskasdaaw. Mabalin a mariribukankayo, mabainan, wenno maamak pay ketdi babaen iti mapaspasamaken kadakayo. “Basta diak nakasagana,” kinuna ti maysa nga ubing a babai. “Pagarupko, Ay, saan, diak kayat daytoy a mangrugi a mapasamak kaniakon.” Kinuna ti maysa nga ubing a lalaki: “Diak ammo no karkarnaak wenno gagangay. Agtawenak iti 13 ket adda panagbalbaliw a mapaspasamak iti bagik . . . Mariknak a naidumaak ken agsolsolo no maminsan ket pudno a maamakak nga addanto mangang-angaw kaniak.”

Kaawatan a mabalin a mariknayo met ti kasta. Mapadpadasanyo ti deskribiren ti maysa a tin-edyer a babai a kas ti tiempo a “panangrugi ti bagina nga agmauyong.” Ngem ti kasla “agmauyong” idi a tiempo ket pudno a maysa a naurnos a pamay-an a mangbalbaliw kadakayo manipud iti ubing nga agturong iti maysa a nataengan. Daytat’ maawagan pubertad (puberty). Ket nupay kasla nakaam-amak ti naganna, ti pubertad saan a maysa a sakit, wenno sika ti damdamo a makapadas iti dayta. Ni nanangyo ken tatangyo napadasanda dayta. Dagiti kaklaseyo ken dagiti dadduma a gagayyemyo a kaedadyo nalabit mapadpadasanda dayta. Ket manginanamakayo, malasatanyonto dayta.

Ngem ania daytoy nakaskasdaaw a panagbalbaliw a mapaspasamak iti bagiyo?

Ti Kemika ti Pubertad

Kunaen ti Biblia nga iti tiempo kalpasan ti pannakagteng iti 12 años, “ni Jesus dimmakkel . . . iti kinatayag.” (Lucas 2:52) Wen, uray pay ni Jesu-Kristo naglasat iti pubertad. Bayat ti pubertad, mapadasanyonto ti tiempo ti itatayag ken panagbalbaliw. No ania ti mamataud itoy nga itatayag, nupay kasta, ket pudno a misterio, milagro! Mapalagipantayo iti maysa a pangngarig ni Jesus a sinaritana ti maysa a tao a nangimula iti bukel. Kinuna ni Jesus: “Dagiti bukel tumuboda ken dumakkelda a dina maawatan no kasano.” (Marcos 4:27) Umasping iti dayta, dagiti doktor makaipaayda laeng iti sangkabassit a balabala no aniat’ mapaspasamak bayat ti pubertad.

Iti nagbaetan ti edad nga agarup 9 ken 16, addakayon iti pubertad. (Ti edad agbaliw iti tunggal tao, ket dagiti babbai gagangay nga umun-unada iti makatawen wenno dua.) Ti utekyo rugianna ti nakaskasdaaw a panagtignay babaen ti panangtignayna iti maysa a glandula iti ngato ti ngadasyo a maawagan iti pituitary gland. Agtignay ti pituitary babaen ti panangpataudna kadagiti kemikal a mensaheros a maawagan iti hormones. Dagitoy aglangoyda iti darayo ket iturongda dagiti organoyo a pagpaadu a mangrugin nga agpataud kadagiti dadduma pay a hormone. Dagiti testiculo ti ubing a lalaki mangpataud a nangnangruna kadagiti hormone ti lalaki, kas iti testosterone; dagiti obario ti ubing a babai, kadagiti hormone ti babai, kas iti estrogen.

Dagitoy a hormones, ngarud, ti mangiturong kadagiti dadduma a glandula ken organo a mangrugin a mangbalbaliw iti itsurayo.

Dagiti Panagbalbaliw a Mapadasan dagiti Babbai

No maysaka nga ubing a babai, ti umuna a madlawmo isu ti main-inot a panagdakkel ti barukongyo. Dagiti hormoneyo tinignayda dagiti mammary glandsyo a mangrugin a dumakkel. (Dagitoy a mangpataud-gatas a glandula ti mangipaay kadagiti inna ti abilidad a mangpakan kadagiti maladagada.) Dagiti hormonesyo tignayenda met ti panangpataud iti taba, isu a mangipaay iti napintas nga itsura ti barukongyo. Maurnong met ti taba iti patongyo, luppoyo, ken padingpadingyo. Lumukmegkayo ken nalabit mapadasanyo ti kellaat a panagdakkel.

Nupay no kaaduan kadagiti ubbing a babbai pagay-ayatda dagitoy a pisikal a panagbalbaliw, saan nga amin nga ubbing a babbai kayatda amin ida. Kas pangarigan, ti dutdot ti takkiagyo, gurongyo, ken dagiti kilikiliyo mabalin a pumuskol ken ngumisitda. Kadagiti dadduma a dagdaga, itatta, ti kasta a dutdot mabalin a maibilang a saan a kinababai wenno di naestilo. Nupay saan nga uso, daytat’ maysa a nasalun-at a pagilasinan a dumakdakkelkayon nga agturong iti panagbalasang.

Ti sabali pay a di pagay-ayat a panagbalbaliw mabalin nga isu ti nakaro a panagtignay dagiti glandula ti ling-etyo—nakarkaronto ti panagling-etyo. Ti maipakuyog nga angot ket mabalin a mangpabain kadakayo. Ngem no agdigoskayo a kanayon ken mangisuot kadagiti nadalus a kawes, mammano nga adda dagiti nakaro a parikut iti angot. Dadduma nga agtutubo pilienda met ti mangusar kadagiti deodorant a mangsalaknib pay a maibusor iti angot.

Maysa pay a personal unay a panagbalbaliw ramanenna ti panagtubo ti buok iti aglawlaw dagiti mabagbagiyo. Daytoy ket maawagan iti pubic hair. No dikay napakaammuan a nasapsapa maipapan itoy, mabalin a maamakkayo bassit. Ngem daytat’ gagangay laeng ket awan ti pagbainan maipapan iti dayta.

Ti pubertad mabalin a tignayenna met ti awagan ti The New Teenage Body Book a ti “numero-uno nga [itsura] a pakaseknan dagiti tin-edyer”—dagiti parikut iti kudil. Dagiti panagbalbaliw iti kemika ti bagiyo masansan nga agbanag iti ad-adut’ lanana a kudil. Agtubo dagiti kamuro ken blackheads. (Sigun iti maysa a survey, dagiti parikut iti kamuro saplitenna ti dandani 90 porsiento kadagiti tin-edyers a napagsaludsodan!) Nagasat ta, ti parikut ket gagangay a matengngel babaen iti nasayaat a panangaywan iti kudil.—Kitaenyo ti artikulo a “Can’t I Do Something About My Acne?” a nagparang iti Pebrero 22, 1987, a bilang iti Awake!

Dagiti Panagbalbaliw a Mapadasan dagiti Lallaki

No maysakay nga ubing a lalaki, dagiti umuna nga epekto iti pubertad saanto a makita a kas iti ubing a babai. Bayat ti panangrugi a panagandar ti sistema ti pagpaaduyo, dagiti organoyo iti sekso main-inot a dumakkel. Mangrugin a tumubo dagiti buok kadagiti organoyo iti sekso. Manen, daytoy ket gagangay laeng.

Maigiddato iti dayta, mabalin a mapadasanyo ti dagus nga itatayag. Ti taba ken dagiti tisyu ti piskel mainayonda iti bagiyo. Dumakkelkayo, pumigsa, ken umakaba ti abagayo. Ti bagiyo main-inoten nga agbalin a saan a kas iti bagi ti ubing ket ad-addan a bumaro ti itsurana.

Ti sabali pay a makapainteres a panagbalbaliw ramanenna ti itutubo ti buok kadagiti gurongyo, barukongyo, rupayo, ken iti kilikiliyo. Daytoy ket tignayen met ti hormone a testosterone. Ti libro a Changing Bodies, Changing Lives, ni Ruth Bell, inadawna ti maysa nga agtutubo a kunkunana: “Idi agtawenak iti sangapulo ket uppat nagpaspasiarak iti agarup dua a lawas nga addaan iti daytoy narugit a mantsa iti makingngato a bibigko. Kanayon a padpadasek nga ugasan ngem saan a maikkat. Kalpasanna minatmatak ket nakitak a dayta ket iming.”

Ngem, kasano man ti kaadu ti buok ti bagiyo awan ti pakainaigan dayta iti kinalalakiyo; daytat’ maysa laeng a banag a tinawid. Iti sabali a pannao, no aduan buok ti barukong ni tatangyo, ad-adu ti gundaway nga adaankay met ti adu a buok. Kasta met ti barbas. Gagangay nga agingga a makagtengkayo iti naladawen a kinatin-edyer wenno nasapa a 20’s, nupay kasta, a masapulton ti panagibarbasyo a kanayon.

Sigurado, mabalin nga adda dagiti kanito iti panagbainyo. Dagiti ubbing a lallaki masarakanda met a kasta unay ti panagandar dagiti glandula ti ling-etda. Mabalin a nangnangruna a maseknankayo iti personal a panagdaldalus tapno maliklikan dagiti parikut iti angot. Mabalin met a mapadasanyo ti panagtubo dagiti kamuro gapu iti ad-adu ti lanana a kudil.

Bayat ti agtengnga a kinatin-edyeryo, dumakkel ti karabukobyo; pumuskol ken umatiddog ti bukadorayo. Kas banagna, bumangag ti timekyo. Dadduma a lallaki mapadasanda ti nakaskasdaaw ti kinapartakna a panagbaliw manipud soprano nga agbalin a baritone (nasinggit nga agbalin a nabangag). Ngem kadagiti dadduma, main-inot nga agbaliw ti timek iti makapasikor nga adu a lawlawas wenno bulbulan. Ti napigsa, nabangag a timek ket singaen dagiti nakababain a panagkiak ken sumayag a timek. Nupay kasta, dikay agdanag. Ti timekyo sumayaatto inton tiempona. Kabayatanna, no katawaanyo ti bagiyo met laeng, daytat’ tumulong kadakayo a mangpabassit iti pannakabain.

Ti Kapapatgan a Panagdakkel

Ti panagdakkel ket nakaay-ayat ken makaparagsak! Daytat’ makapabain met ken makapaamak. Sigurado ti maysa a banag: Dikay mapapartak wenno maitantan ti pamay-an ti panagdakkel. Gapuna imbes a marurodkayo ken maamakkayo kadagiti panagbalbaliw nga iyeg ti pubertad, pagsiddaawanyo ida, awatenyo ida a siyayaman—ken buyogen iti panagkatawa. Bigbigenyo a ti panagbarito/panagbalasang saan nga isut’ pagpatinggaan no di ket maysa laeng a paset. No nakalabasen ti tukad ti pubertad, agbalinkayton a naan-anay a lalaki wenno babai!

Dikay liplipatan, nupay kasta, a ti kapapatgan iti panagdakkelyo ramanenna, saan a ti katayagyo, ti pammagiyo, wenno ti itsura ti rupayo, no di ket ti panagdakkelyo kas maysa a tao—iti mental, emosional, ken iti naespirituan. Kinuna ni apostol Pablo: “Idi ubingak, nagsaoak a kas la ubing, nagrikriknaak, nagpanunotak a kasla ubing, ngem idi nakagtengakon a tao, binaybay-ak dagiti inuubingan a bambanag.” (1 Corinto 13:11) Saan nga umdas ti agparang a kasla nataengan. Masapul a sursuruenyo ti agtignay, agsao, ken agpanunot a kas maysa a nataengan. Dikay maseknan unay maipapan iti mapaspasamak iti bagiyo ket malipatanyon nga aywanan “ti makin-uneg a kinatao.”—2 Corinto 4:16, The Jerusalem Bible.

Kaskasdi, dadduma a paset iti pubertad mabalin a nangnangruna a makaparigat. No kasano ti panangtaming kadakuada isunto ti tema dagiti masanguanan nga artikulo.

[Ladawan iti panid 23]

Dagiti kellaat nga itatayag pagbalinenda nga ababa unayen ti manggas ti kagayyo