Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay a Babainendak Dagiti Dadakkelko?

Iti katengngaan a mismo ti klase iti biology, nangrugin ti panagsakityo. Iti pakaupayanyo, immawag ti eskuelaan iti pagtaenganyo, ket di nagbayag adda sadiayen ni nanangyo—nakatsinelas, nga addaan pay kadagiti de rosas a kurler ti buok, ken dagidiay nakaal-alas a nalabaga a “sweatpants” a pagparparabalayna. Gaput’ madanagan a kasapulanyo unay ti tulongna, dagdagus nga immayen iti sibayyo a dinan pinampanunot no ania ti itsurana. Ngem awan ti panangapresiaryo iti panangikagumaanna a tumulong. Ti laeng mapanunotyo isut’ kinamaag ken ti saan a nasaayaat nga itsura ni nanangyo iti suotna. Ket idi rugiannan ti agdanag kadakayo iti sanguanan dagiti kaklaseyo, tarigagayanyo a basta agpukawkayon. Kasta unay ti bainyo!

DAGITI paspasamak a kas iti daytoy mabalin nga agparang a nakakatkatawa. Mabalin mabainankayo, kasta unay a panagbainyo ta mariknayo a kasla mataykayon. Kinapudnona, naputar ti ebkas a: ‘Matayak iti bain.’ Ket saan a dakayo ti immuna a nakarikna iti kasta. Dagiti Judio idi ugma, kas pangarigan, nabigbigda ti makadadael a pannakaibabain. Impadis ti Hebreo a Talmud ti pannakaibabain ti maysa a tao iti publiko iti panangibukbok iti darana!

Addada adu a gubuayan iti pannakabain, ngem adu nga agtutubo ti umanamong nga awan ti nakarkaro ngem ti panangibabain dagiti dadakkelda a mismo. Dagiti listaan dagiti bambanag a mabalin a maaramid dagiti nagannak a mangibabain kadakayo ket kasla awan patinggana: ti panangipakita iti panangipateg iti publiko, ti panangitangtangsit iti naaramidanyo, panagtignay kas ubing iti sanguanan dagiti gagayyemyo, panangkalikagum nga “agpabuyakayo” iti sanguanan dagiti sangaili. Ta, uray pay ti itsura dagiti dadakkelyo mabalin a mangpabain kadakayo! Di ngarud pagduaduaan, a dadduma nga agtutubo mabainda a makita a kadua dagiti dadakkelda.

Apay, nupay kasta, a kasta unay ti panangibabain dagiti dadakkelyo kadakayo? ‘Dida kadi makapanunot iti nasaysayaat?’ mabalin a panunotenyo.

Apay nga Ibabaindakayo

Usigentayo dagiti rikriknayo maipapan iti daytoy. Gaput’ agtutubokayo pay nalakakayo a mababainan, bayat nga ad-adda ti pannakaammoyo a saan laeng a dagiti pamiliayo a mismo ti tattao ditoy lubong. Tarigagayanyo nga awatendakayo dagiti dadduma—nangnangruna dagiti kapatadanyo—ket ikagkagumaanyo ti agtignay a “siuumiso.” Gagangay, dikay kayat a mapakapuy daytoy a panangawat babaen iti nakababain nga ugali dagiti dadakkelyo. Kas kinuna ti maysa nga agtutubo a managan Linda: ‘No adda aramiden dagiti dadakkelyo a mangibabain kadakayo, agdanagkayo: “Aniat’ panunoten dagiti gagayyemko?”’ Apay, ngarud, a di mangipaay ti ad-adda a konsiderasion dagiti dadakkelyo kadagiti rikriknayo?

Isalaysay ti sikologo a ni Bernice Berk nga imbaga ti maysa nga ina iti sensitibo unay a tin-edyer nga anakna a lalaki: “Trabahok dayta, ti mangibabain kenka. Imbabainnak ni inak, ket ibabainmonto met dagiti annakmo.” Kasla adda kinapudno daytoy direkta unay a sasao. Awan, saan a matawid ti panangibabain, no di ket adda banag a matawid: kinaimperpekto.

Imperpekto dagiti nagannak. (Roma 3:23) Saan a mainanama a ti itsurada ket kas iti maysa a modelo iti uso, wenno kankanayon a matengngelda ti isuamin a sawenda wenno aramidenda, a kas met ti dikay pannakatengngel iti isuamin nga aramidenyo. Addaanda met ti kalintegan nga aginana ken agragsak iti sagpaminsan. Sagpaminsan agtignayda nga ub-ubing pay ngem ti edadda—wenno pudno a maag—mabalin a pamay-an iti panagballigida iti kinalakay/kinabaket. Gaput’ dida pagaammo ti epekto daytoy kadakayo, ni nanang mabalin nga ibabainnakayo babaen ti panangpadasna iti kaudian nga addang iti panagsala a kadua dagiti gagayyemyo; ni tatang mabalin a paneknekanna a kabaelanna ti makisalisal kadagiti tin-edyer iti basketball court. Nakababain? Nalabit. Ngem, masiguradoyo, awan ti panggepda a mangpasakit kadakayo.

Dagiti dadakkelyo pampanunotenda ti kasayaatan a pagimbaganyo, ket gapu iti kinaimperpekto, mabalin a nalabes ti panagtignayda no ti pagimbaganyo ket kasla agpeggad. Kas pangarigan, ti mannurat iti Biblia a ni Lucas ibagana ti tiempo nga idi 12-años ni Jesus timmabunoda iti Paskua idiay Jerusalem a kaduana ti pamiliana. Idi agawiden dagiti dadakkelna, nadlawda nga isut’ awan. Sipapasnek ti panangsapsapulda kenkuana, ket “kalpasan ti tallo nga aldaw isut’ nasarakanda idiay templo, a situtugaw iti tengnga dagiti mannursuro a dumdumngeg ken agsalsaludsod kadakuada.” Awan duadua a tagtagiragsaken ni Jesus ti pannakisaritana kadagiti lallaki a natataengan ngem isu. Nupay kasta, idi nagparang ti inana, a nalabit nakita dagitoy a kangrunaan a lallaki iti nasion, kinunana: “Anak, apay-apay kasta ti inaramidmo kadakami? Adtoy ni amam ken siak silaladingitkami a nagsapsapul kenka.”—Lucas 2:41-48.

Ti sabali pay a banag nga usigen ket dagiti dadakkelyo addaanda kadagiti bukod a parparikut, dadduma ket mabalin a dikay pay ammo. Nalabit dagiti pinansial a pakadanagan, sakit, wenno dadduma a rigat a makagapu iti kababalinda.

Kamaudiananna, kaaduan a nagannak pagpannakkelda dagiti annakda. Tagiragsakenda ti mangipabuya kadakuada. Daytoy, nupay kasta, mabalin a mangiturong iti amin a kita iti makapabain a kasasaad, kas iti panangdawatda kadakayo nga agtokar iti piano iti sanguanan dagiti gagayyem ni nanangyo wenno ti panangibtur iti pannakangngeg ken tatangyo a mangibaga iti siasinoman a dumdumngeg no kasano ti “kinalaing[yo!”]

Suruen ti Panagballigi

No isut’ babainen dagiti dadakkelna, maysa nga agtutubo a managan Tonia kunana, “Lumabagaak iti kasta unay.” Nupay daytoy ket gagangay a rikna, addada ad-adu a nabunga a pamay-an iti panagballigi. Ti basta pananglaglagip kadagiti dadduma a puntos a nairuar mabalin a makatulong a mangpalag-an iti damo a panagsimronyo. (Proverbio 19:11) Usigenyo ti sumaganad a singasing:

Dikay Agdandanag: Amin a panagdandanag iti lubong nalabit dina balbaliwan dagiti bambanag iti kasta unay. (Idiligyo iti Mateo 6:27.) Ta kalpasanna, saan a dakayo ti agsungsungbat kadagiti dadakkelyo; sabalikayo a tao. ‘Tunggal maysa awitennanto ti awitna met laeng,’ kuna ti Galacia 6:5. Malaksid iti dayta, ti parikutyo mabalin a saan met a kas iti kadakes ti pagarupyo. Ni Dr. Joyce L. Vedral napaliiwna a ‘tunggal nabainan a tin-edyer pagarupenna nga adda mangbuybuya kenkuana.’ Nupay kasta, kaaduan a tattao ti ad-adda a maseknan iti bagbagida met laeng ngem ti maipapan iti historia ti intero a pamiliayo.” Laglagipenyo, met, a dagiti kapatadanyo madanaganda met maipapan iti impresion nga ar-aramiden dagiti dadakkelda!

Dikay Pakaruen ti Dakesen a Kasasaad: Kuna ti Proverbio 27:12: “Ti manakem a tao mabigbigna ti dakes, ket aglemmeng.” (The New English Bible) Ti panangiturong ti atension iti bagiyo ket kunaenyo, ‘Ania ketdin ni Nanang!’ pakaruenna laeng ti kasasaad. ‘Ti panaglemmeng’ babaen ti panagulimek mabalin a nainsiriban.—Eclesiastes 3:7.

Awatenyo ti Kasapulan a Disiplina: Ti panangtubngar iti publiko mabalin a mangpabain kadakayo. Ngem masansan ti disiplina ket maitutop unay, ket ti pannakapabain ket basta paset laeng dayta. (Hebreo 12:11) Ania ngay no ti disiplina ket saan kasapulan? Lagipenyo no kasano ti panangtaming ni Jesus iti pannakibiang ni nanangna. Isut’ nagtalinaed a nakalma ket inlawlawagna ti kasasaad. Kinapudnona, kuna ti Biblia nga “intultuloyna ti nagpaituray” kadagiti dadakkelna. (Lucas 2:49, 51) Apay a dikay aramiden ti kasta met laeng?

Makisaritakayo kadagiti Dadakkelyo: Siaanus ken siraraem nga ibagayo kadakuada no ania ti mangrirriribuk kadakayo. Agkurri dayta! Nasarakan ni Rosalee iti kasona a “no ibagayo kadakuada no ania ti riknayo, ket no pagarupenda a nainkalintegan, ngarud gagangay a korihirendanto dagiti bagbagida met laeng.” Maysa a pamay-an a panangtulong kadagiti dadakkelyo a makakita iti dasigyo iti isyu isu ti panangimtuod kadagiti makapabain a kapadasanda idi agtutuboda pay. Daytoy ti mabalin a mamagpanunot kadakuada maipapan iti kasasaadyo.

Makipagriknakayo Kadakuada: Panunotenyo laengen dagiti amin a tiempo a panangibabainyo kadagiti dadakkelyo! Ingagarayo kadi ti panangaramidyo iti dayta? Siempre saan! Gapuna apay a mariknayo a gaggagaraen dagiti dadakkelyo ti panangibabainda kadakayo?

Dikay Pukpukawen a Pulos ti Panagpakatawayo: Kas inamin ti maysa a tin-edyer: “Dadduma a bambanag ti masapul a padasenyo ket katawaanyo; kalpasanna agbalinkayton a managkatawa.” Wen, apay pagbalinenyo a serioso ti di nasayaat a pasamak? Laglagipenyo, adda “tiempo ti panagkatawa,” ket ti panangipakita no dadduma iti panagkatawa ikkatenna ti pannakabain.—Eclesiastes 3:4.

Kasano man ti panangikagumaanyo, nupay kasta, dikay maliklikan nga interamente ti pannakabain. Babaen iti panangiyaplikar iti immunan a naibaga, mabalin a mabalbaliwanyo ti panangmatmatyo iti makunkuna a nakababain a kasasaad.

Kas pangarigan, ti autor a ni Jami Bernard isalaysayna: “Ni nanangko kankanayon a pakibin kaniak no bumallasiwkami iti kalsada, uray idi natataenganakon. Maysa nga aldaw, inikkatko ti imana, ket indayengdengko, ‘Nanang, diak kasapulan daytoyen.’ Tinaliawnak ket kinunana, ‘Kasapulak.’ Diak ammo no ti kayatna a sawen ket kasapulanna ti maysa a taklinna wenno mail-iliw iti tiempo idi siak ti ‘maladaga[na]’ wenno kayatnak laeng a maiggaman ket dina laeng ammo no kasano. Ngem ita no kibinek no bumallasiwkami iti kalsada, matignay ti riknak—saan nga iti pannakabain no di ket iti ayat.”—Magasin a Seventeen, Disiembre 1985.