Pannakaadikto iti Shabu—Ti Saplitna a Kinaranggas
TI CRACK wenno shabu, a napanaganan iti kasta gaput’ timekna no mapapudot bayat ti pannakaaramidna wenno no sigsigarilioen, ket kasta unay ti panangadiktona, kasta unay ti kinapigsana a porma iti cocaine. Maysa a sikoparmakologo iti ospital ti nangawag iti dayta a “ti kakaruan ti panangadiktona a droga a naammuan pay laeng ti tao agingga ita. Daytat’ dandani dagdagus a pannakaadikto.” Maysa nga opisial iti polis ti nangawag iti dayta a kas “ti kadadaksan pay laeng a droga. Awan ti makuna a managusar iti crack cocaine a kas paglinglingayan.”
Yantangay ti crack cocaine ket tabakuen imbes a maitudok iti urat wenno masay-op, dagiti managusar a pagamkanda ti pammutbuteng iti AIDS manipud kadagiti namulitan a dagdagum nasarakanda ti “pagimbagan” iti shabu a nagkatlo—daytat’ “nataltalged,” nakarkaro dagiti epektona, ti asukna naparpartak ti epektona. “Dagus nga agturong iti ulo. Dagdagus ti kapartakna,” kinuna ti maysa a dati nga adikto. “Ti riknana ket kasla maitayab ti tuktokmo.” Ti pannakarikna iti “high” agpaut laeng manipud iti 5 agingga iti 12 a minutos ket dandani kankanayon a mapasarunuan iti nakaro a panagkakapsut a mangparurod, mangpaliday, mangpanerbios, wenno nakaro a mamagsuspetsa ket inkapilitan a mamagtarigagay iti ad-adu pay a shabu. “Dagiti kangrunaan a peggad iti shabu,” inlawlawag ni Dr. Arnold Washton, direktor iti Addiction Treatment Center idiay Regent Hospital idiay Nueva York, “ket iti uneg ti sumagmamano nga aldaw agingga iti sumagmano a lawas dayta mabalin a tenglenna ti utekyo—ken ti biagyo.”
Ti pannakaadikto iti shabu agsaksaknap a kas maysa a saplit iti adu a paspaset iti lubong. Nangnangruna idiay Estados Unidos, nga ad-adda pay ngem idiay Canada, Inglatera, ken dagiti kapadana a pagpagilian iti Europa, nakastreken ti shabu iti dandani amin a paset iti kagimongan—dagiti babaknang, dagiti napanglaw, dagiti naballigi, dagiti napintas ti pagsapulanna. Gapu ta nalaka a magun-odan ken iti kasla makapagin-awa nga epektona, ti panagtarigagay iti dayta ket umad-adu bayat ti panaglabas ti aldaw. Dagiti kabbaro a nakampania, dagiti mabalin nga agbalinto nga adikto, ket masarakan kadagiti sulsuli iti kalsada, kadagiti eskuelaan, ken kadagiti pagtrabahuan. Dagiti babbai ket kandidatoda met ket kadagiti dadduma a tukad iti kagimongan ad-adu dagiti babbai a managusar. Dagiti ubbing—dagiti di pay ag-tin-edyer—nga agsapsapul iti dagdagus a pakaragsakan, a di makapagkedked iti droga, agbalinda a nalaka a biktima dagiti managlako iti shabu—a masansan a kakabsatda met laeng wenno dadduma a miembro ti pamilia wenno kasingedan a gagayyemda.
Pannakaadikto Mangyeg iti Kinaranggas
“Ti shabu mabalin a pataudenna ti nakaro a kinaranggas ti manangabuso ket di maipadis iti aniaman kadagiti dadduma a sustansia,” kuna ti The Wall Street Journal nga Agosto 1, 1989. “Nabiit pay idiay ruar ti siudad ti Boston [E.U.A.], maysa nga agtutubo nga ina nga agsagsagaba iti pannakaadikto iti shabu ti nangipurruak iti maladagana iti diding a nakapigpigsa ta natay ti ubing iti natukkol a tengnged,” kinuna ti pagiwarnak. Ti ina ket makuna a naggapu iti “mabigbigbig a kalalainganna ti kasasaad a pamilia.”
Gaput’ naranggas a kababalin a patauden ti shabu kadagiti managusar, dagiti sosiologo ken managsirarak a pediatrician makumbinsirda a dakkel ti epekto ti droga iti nakaro nga iyaadu ti panangabuso iti ubing. Tumaud ti nakaro a panagsubang no maysa nga ina nga adda iti impluensia iti shabu ti mabati a mangaywan iti makaparurod, agsangsangit nga ubing. “Di nasayaat nga adda ubing iti sanguanam,” kinuna ti maysa a managsirarak, “no makarurodka wenno malidlidayka ket tarigagayam ti cocaine. Aniat’ aramidem dita nga ubing? Pudno a saan a ti rumbeng nga aramidem.”
Dasanggasat, masansan a makapapatay dagiti resulta. Gagangayen ti pannakabasa wenno ti pannakangngeg kadagiti agtutubo a naadikto iti shabu a nangpapatay kadagiti dadakkelda wenno dagiti mangay-aywan kadakuada nga appoda a lallakay/babbaket agsipud ta dida ikkan ida ti kuarta nga igatangda iti shabu wenno natiliw dagitoy nga adikto nga agsigsigarilio iti dayta. Ti polis ti Siudad ti Nueva York ipabiangna ti panangpangato iti nakaro a krimen kadagiti agtutubo nga adikto a pudno a dinadadael ti shabu.
Ti kadakkelan ken karanggasan nga eksena ti kinaranggas, nupay kasta, maiparangarang kadagiti kalsada iti siudad. Yantangay adut’ kuarta a nasapulan iti panaglako iti shabu gapu iti umad-adu a kalikagum, marikna dagiti managlako a ti panangpapatay gapu iti dayta ket sulit. Naan-anay ti pannakaarmasda kadagiti kaudian nga itsura iti armas—dagiti masingan, dagiti pangraut a riple ti militaria, dagiti pangpasilensio, ken dagiti vest a di masarot ti bala—dagitoy agpatroliada kadagiti teritoriada nga agsapul kadagiti agtutubo a managlako tapno ikkanda ti leksion dagiti klienteda wenno dagidiay saan a mangited ti intero a mapaglakuanda iti aldaw. Dagiti managlako sisasaganada ken sidadaanda a mangrisot iti panagririri iti negosio nga awan ti naranggas a pannakaibukbok iti dara. “No adda mapaltogan iti saka wenno mabagsol iti ima,” kinuna ti maysa a direktor dagiti nars iti kuarto ti emerhensia, “daytat’ maysa a pakdaar iti maysa nga ubing a mangidulin ti dadduma a kuarta wenno droga manipud iti pagtartrabahuanna a managlako. No ti maysa nga ubing ket mapaltogan iti ulo wenno barukong, kayatda a patayen daytoy.”
“Nakarkaro dagiti panangpapatay itattan,” kinuna ti maysa a sosiologo iti Siudad ti Nueva York. “Di umdas ti panangpapatay. Laisem ti bagi. Isut’ natayen babaen iti dua a bala, gapuna paltogam iti innem. Putolem ti ulona, wenno ti aniaman.” “Addada sangamilion nga ubbing nga awan ti paglainganda malaksid ti pannakilaban,” kinuna ti maysa a beterano nga opisial iti linteg. “Saanda a kabuteng ti polis wenno ti pagbaludan wenno ti matay,” wenno maseknanda man iti kinatalged ken biag dagiti awan basolna a meron a nasallamaan iti panagpipinnaltog. Ipadamag ti magasin a Time a kadagiti 387 a mainaig iti panangpapatay dagiti gang idiay Los Angeles County iti makatawen, kagudua dagiti awan basolna a meron.
Balitok a Kuintas, Nangingina a Kotse
Gaput’ kinaranggas a mainaig iti pannakaadikto iti shabu, ti agtutubo a managlako iti shabu dida makita nga agpaut ti biagda. Kinapudnona, matayda nga ubing. “Agbiagak a siraragsak sakbay ti ipapatayko” isut’ pilosopiada. Adut’ kastat’ ar-aramidenda. “Inaldaw makapanka iti maysa a high school ket kitaem dagiti baro a Mercedes ken dagiti Jeep ken Cadillac ken Volvos,” kinuna ti maysa nga opisial iti narkotiko. “Dagita a kotse ket kukua dagiti ubbing, saan a dagiti dadakkelda.” Dagiti ubbing nga ubing pay unay nga agmaneho mangtangdanda kadagiti agmaneho maipaay kadakuada. Dadduma ti mangpadas ket agmanehoda nga awan ti lisensiada. Kabaelanda a bayadan a dagus dagiti kotseda. No maaksidenteda, basta baybay-andan ti kotse ket agtaraydan.
“Dagiti estudiante mangisuotda kadagiti kawes iti aniaman a naituding nga aldaw a mabalin nga aggatad iti $2,000,” kinuna ti maysa a mannursuro. “Makakitakayo kadagiti nagadu nga agtutubo a nakakagay iti dutdot ken ti napuskol a balitok a kuintas,” kinunana. “Ti balitok, kinapudnona, ket nasaknapen a pagay-ayat dagiti agtutubo kadagiti nasulinek a siudad,” kuna ti magasin a Time a Mayo 9, 1988. “Dagiti nadadagsen a kuintas a balitok nga aggatad iti $20,000 isut’ pagay-ayatda.” Bayadan a naimbag dagiti manangiwaras dagiti agdadamo nga empleadoda. Dagiti siam ken sangapulo-ti-tawenda, kas pangarigan, makasapulda iti $100 iti inaldaw a mangpakdaar kadagiti managlako iti kaadda dagiti polis. Ti sumaganad a tukad iti agdan isu ti runner, daydiay mangitulod iti droga manipud iti laboratorio nga agturong iti managlako, maysa a trabaho a mabalin a pakatangdananna iti $300 iti inaldaw. Agpadpada dagiti bantay ken runner tarigagayanda ti makagteng iti tuktok isu a nalakada a gun-oden—ti managlako. Mapanunotyo kadi ti maysa a tin-edyer, a mabalin a bassit laeng ti adalna, nga agsapsapul iti agingga iti makapakellaat a $3,000 iti inaldaw? Kinapudnona, nakangatngato dagiti nakataya ngem saan nga agpaut ti masanguananna.
Masansan dagiti kinadakes iti panaglako dagiti agtutubo iti shabu ket doblet’ tademna. Iti maysa a tademna, mangilaklakoda iti makapapatay a droga a makadadael iti biag dagiti managusar ken kasta met makaipaay iti kinaranggas, a masansan agbalinda a biktima a mismo. Iti sabali a sikigan ti tadem, kadagiti adu a kaso, dagiti nagannak paregtaenda dagiti annakda a mangilako iti shabu. Masansan, ti agtutubo a managlako isu ti kakaisuna nga agsapsapul iti pamilia, nga us-usarenna ti dakkel a paset ti ganansia a pangsuportar iti agrigrigat a pamilia. No saan a korihiren dagiti nagannak ti kasasaad ket kumitada iti sabali a pamay-an, dagitoy makiramramanda iti panangparegta iti kriminal a dalan.
Ti ad-adda pay a makadadael a banag isu ti no ti panagayat iti shabu lab-awanna ti panagayat ti ina kadagiti annakna, uray ti di pay naipasngay nga aw-awitenna. Usigenyo ti kasasaad ti di pay naipasngay iti sumaganad nga artikulo.
[Kahon/Ladawan iti panid 5]
“Ti Shabu ket Interamente a Baro nga Ay-ayam ti Bola”
Nanipud pay idi napataud ti shabu a mangawis kadagiti agtutubo ken kadagiti napanglaw, ti damo a gatadna kasla nakalaklaka. Dagiti pusher ilakoda dagiti kakasla bala a pedaso nga adda kadagiti babassit a plastik a bote maipaay iti nalaka laeng a gatad a lima agingga iti sangapulo a doliar. Ti apagnakito ken nakaro a panagbalin a “high,” nupay kasta, kalikagumanna ti dandani kankanayon a panangulit-ulit. “Ti shabu ket interamente a baro nga ay-ayam ti bola,” kinuna ti maysa a direktor ehekutibo iti maysa a pagimpormaran maipapan iti droga idiay Florida. “Dayta nakaro ti panangpilitna a droga, nakarkaro pay ngem ti regular a cocaine. Nakaro ti panagtarigagay ket nakabilbileg ti panangdadaelna ta kankanayon a pampanunoten dagiti managusar—uray pay dagiti agdadamo—ti sumaganad a panangusarda.”