Watchtower ONLINE A LIBRARIA
Watchtower
ONLINE A LIBRARIA
Iloko
  • BIBLIA
  • PUBLIKASION
  • GIMONG
  • g90 9/22 pp. 11-14
  • Paset 4—“Dakami a Tattao”

Awan video-na ti napilim.

Pasensiakan, adda problema iti pannakai-load ti video.

  • Paset 4—“Dakami a Tattao”
  • Agriingkayo!—1990
  • Subtitulo
  • Umasping a Material
  • Demokrasia Binaybay-annan ti Tinaudanna
  • Dagiti Republika
  • Kalaingan Laeng babaen iti Panangidilig?
  • Mapan iti Tanemna?
  • Nagballigi Kadi ti Kinadakes?
    Ti Pagwanawanan Mangibumbunannag iti Pagarian ni Jehova—2003
  • Paset 8—Napolitikaan a Panaglaok ti Landok ken Nabasa a Damili
    Agriingkayo!—1990
  • Malagipyo Pay Aya?
    Ti Pagwanawanan Mangibumbunannag iti Pagarian ni Jehova—1994
  • Paset 1b—Pudno Aya a Kasapulantay ti Gobierno?
    Agriingkayo!—1990
Kitaen ti Ad-adu Pay
Agriingkayo!—1990
g90 9/22 pp. 11-14

Ti Panangituray ti Tao Nakatin Kadagiti Timbangan

Paset 4—“Dakami a Tattao”

Demokrasia: Ti gobierno dagiti tattao, a maalagad a direkta wenno ipaalagad dagiti nabotosan a pannakabagi.

“DAKAMI a tattao iti Estados Unidos . . . tudinganmi ken ipasdekmi daytoy a Konstitusion.” Dagitoy a panglukat a sasao iti introduksion iti Konstitusion ti E.U. umisoda, ta dagiti amma a mangibangon inrantada ti Estados Unidos a maysa a demokrasia. Timmaud iti sao a Griego, ti “demokrasia” kaipapananna “turay dagiti tattao,” wenno kas denipinar ni Abraham Lincoln, ti maika-16 a presidente ti Estados Unidos iti dayta: “ti gobierno dagiti tattao, babaen kadagiti tattao, maipaay kadagiti tattao.”

Ti kadaanan a Grecia, a masansan a maawagan nagtaudan ti demokrasia, pagtangsitna mga adda demokrasia kadagiti estado a siudadna, nangnangruna idiay Atenas, idi pay laeng maikalima a siglo K.K.P. Ngem ti demokrasia idi saan a kas ti demokrasia itatta. Umuna, dagiti umili a Griego direkta a nairamanda iti panangituray. Tunggal lalaki kameng iti maysa nga asamblea nga agtataripnong iti intero a tawen a mangsalaysay kadagiti agdama a parikut. Babaen iti basta ad-adu a bilang, ikeddeng ti asamblea ti politika ti estado a siudad, wenno polis.

Dagiti babbai, ad-adipen, ken dagiti gangannaet nga umili, nupay kasta, mailaksidda a mangtagiragsak kadagiti napolitikaan a kalintegan. Gapuna, ti demokrasia ti Atenas ket porma ti aristokrasia a demokrasia a maipaay laeng kadagiti naparaburan a sumagmamano. Kagudua agingga iti uppat a kakalima iti populasion nalabit awan gundawayna kadagiti napolitikaan a bambanag.

Nupay kasta, daytoy nga urnos pudno a parang-ayenna ti wayawaya nga agsao, ta dagiti agbotosen nga umili naikkanda ti kalintegan a mangiyebkas kadagiti opinionda sakbay a maaramid dagiti pangngeddeng. Ti saad iti politika ket silulukat kadagiti amin nga umili a lallaki, saan nga agpaay laeng kadagiti sumagmamano a natan-ok. Maysa a mangtengngel a sistema ti nairanta a manglapped iti di umiso a panangusar iti napolitikaan a pannakabalin iti biang ti indibidual wenno grupo.

“Pagtangsit dagiti taga Atenas a mismo ti demokrasiada,” kuna ti historiador a ni D. B. Heater. “Patienda a daytat’ maysa nga addang nga as-asideg ngem ti kasukatna a monarkia wenno aristokrasia agingga iti naan-anay ken perpekto a biag.” Ti demokrasia nalawag a nasayaat ti nangrugianna.

Demokrasia Binaybay-annan ti Tinaudanna

Malaksid iti maar-aramid a bassit laeng a panaggigimong ti ili idiay New England, E.U.A., ken iti limitado a panaggigimong dagiti dadduma a napolitikaan a dibision iti Switzerland, ti direkta, wenno puro a demokrasia awanen. No usigentayo ti kadakkel dagiti moderno nga estado ken dagiti minilion nga umilida, ti kastoy a panangituray ket kasla imposible. Malaksid iti dayta, mano nga umili iti daytoy okupado a lubong itatta ti addaan iti tiempo a maipamaysa kadagiti adu nga or-oras a napolitikaan a debate?

Ti demokrasia nataenganen a mapagsusuppiatan—maysa nga adut’ rupana. Kas ilawlawag ti magasin a Time: “Imposible iti mangbingaybingay iti lubong a siuumiso iti demokratiko ken saan a demokratiko a bloke. Iti uneg ti makunkuna a demokrasia, addada natukadtukad a wayawaya ti indibidual, ti nakaad-adu a nakabingayan ken kalintegan ti tao, kas met ti kaadda dagiti nagduduma a panangiparit iti kinadiktador.” Kaskasdi, kaaduan a tattao inanamaenda ti makasarak kadagiti dadduma a kangrunaan a bambanag iti sidong dagiti demokratiko a gobgobierno, bambanag kas iti personal a wayawaya, panagpapada, panagraem iti kalintegan ti tao, ken ti kinahustisia babaen iti linteg.

Ti demokrasia nga iturayan a mismo dagiti tattao idi kalman nagbalinen a demokrasia nga iturayan dagiti nabotosan a pannakabagida itatta. Dagiti managaramid linteg, unicameral man, kayatna a sawen maymaysa a chamber, wenno bicameral, nga addaan iti dua, ket buklen dagiti indibidual a binotosan dagiti tattao—wenno naituding—a mangirepresentar kadakuada ken mangaramid ti linlinteg para kadakuada, a maipagarup a pakagunggonaanda.

Daytoy a pagannayasan iti demokrasia nga iturayan dagiti nabotosan a pannakabagi nangrugi idi Edad Media. Idi maika-17 ken maika-18 a siglo, dagiti maika-13-siglo nga institusion, kas iti Magna Carta ken ti Parliamento idiay Inglatera, agraman dagiti napolitikaan a teoria maipapan iti panagpapada dagiti tattao, dagiti gagangay a kalintegan, ken ti kinaturay dagiti tattao, dakdakkelen ti pategda.

Idi maudi a kagudua ti maika-18 a siglo, ti termino a “demokrasia” inusar iti kaaduan, nupay minatmatan ti dadduma a buyogen ti panagduadua. Kunaen ti The New Encyclopædia Britannica: “Uray pay dagiti autor iti Konstitusion ti Estados Unidos idi 1787 madanaganda iti panangiraman a naan-anay kadagiti tattao iti politika. Maysa kadakuada, ni Elbridge Gerry, inawaganna ti demokrasia ‘ti kadadaksan kadagiti amin a napolitikaan a kinadakes.’” Nupay kasta, dagiti lallaki a kas ken John Locke intuloyna ti agrason a ti gobierno agpannuray iti pagayatan dagiti tao, a nasantuan ti naisigud a kalinteganda.

Dagiti Republika

Adu a demokrasia ti republika, kayatna a sawen dagiti gobierno addaanda ti pangulo ti estado malaksid iti agturay, itan gagangay a maysa a presidente. Maysa kadagiti kaunaan a republika isu ti kadaanan a Roma, nupay ti demokrasiana aminentayo a limitado. Nupay kasta, nagpaut ti saan nga interamente a demokratiko a republika iti nasurok a 400 a tawen sakbay ti panagbalinna a monarkia ken ti Imperio ti Roma.

Itatta ti gagangay unay a kita ti gobierno isut’ republika. Kadagiti 219 a gobgobierno ken internasional nga organisasion a nailista iti listaan, 127 ti nailista a republika, nupay saan nga amin ket demokrasia a buklen dagiti nabotosan a pannakabagi dagiti tao. Iti kinapudnona, adu dagiti porma ti gobierno a republika.

Dadduma a republika ket unitary systems, kayatna a sawen, tengtenglen ti nabileg a sentro a gobierno. Dadduma ti federal system, a kaipapananna adda pannakabingaybingay ti panangtengngel dagiti dua a paset ti gobierno. Kas ipamatmat ti naganna, ti Estados Unidos ti America addaan iti naud-udi a kita iti sistema a maawagan federalismo. Ti nasional a gobierno aywananna ti pagimbagan ti intero a nasion, nupay no dagiti gobierno ti estado tamingenna dagiti lokal a kasapulan. Iti uneg dagitoy nga adut’ saklawenna a termino, siempre, adda adu a panagduduma.

Dadduma a republika mangangayda kadagiti siwayawaya a panagbotos. Maikkan met dagiti umilida kadagiti adu a napolitikaan a partido ken kandidato a pagpilian. Dadduma a republika ibilangda a saan a nasken ti siwayawaya a panagbotos, nga irasonda a ti demokratiko a pagayatan dagiti tattao maibanag babaen iti dadduma a pamay-an, kas iti panangparang-ay iti panangtagikua ti isuamin kadagiti pamay-an ti panangpataud. Ti kadaanan a Grecia agserbi a paguadan, ta awan ti siwayawaya a panagbotos sadiay. Mapili dagiti administrador babaen iti panagbibinunot ket kaaduanna mapalubosan nga agserbi iti maysa laeng wenno dua a tawen. Busoren ni Aristotle ti panagbotos, a kunana nga isudat’ nangirugi ti aristokratiko a pamay-an iti panangpili kadagiti “kalaingan a tattao.” Ti maysa a demokrasia, nupay kasta, ket rumbeng a gobierno dagiti tattao, saan laeng a “dagiti kalaingan.”

Kalaingan Laeng babaen iti Panangidilig?

Uray pay idiay kadaanan nga Atenas, mapagsusuppiatan ti demokratiko a turay. Agduadua ni Plato. Naibilang a nakapuy ti demokratiko a turay agsipud ta agpannuray iti im-ima dagiti ignorante nga indibidual a nalaka laeng a maallukoy kadagiti emosional a sasao dagiti mangal-allukoy. Kuna ni Socrates a ti demokrasia ket turay laeng dagiti gagangay a tao. Ket ni Aristotle, ti maikatlo itoy a prominente a tallo a kadaanan a Griego a pilosopo, kunaenna, kuna ti libro nga A History of Political Theory, a “dagiti talaga a demokratiko a demokrasia agbalin nga ad-adda nga iturayan dagiti managderraaw, . . . nga agbalin a tirania.”

Daddumat’ mangiyebkas met iti umasping a panagduadua. Ni Jawaharlal Nehru, dati a primero ministro iti India, inawagannat’ demokrasia a naimbag, ngem innayonna dagiti mangdeskribir a sasao: “Kunaek daytoy ta dakdakes pay dagiti dadduma a sistema.” Ket ni William Ralph Inge, maysa a padi ken mannurat nga Ingles, naminsan nagsurat: “Ti demokrasia ket maysa a porma iti gobierno a mabalin a maikalintegan, saan a gapu ta naimbag, no di ket saan unay a dakes kas iti aniaman a sabsabali.”

Adda sumagmamano a pagkapuyan ti demokrasia. Umuna, tapno agballigi, masapul a situtulok dagiti indibidual a mangiyun-una ti pagimbagan ti kaaduan ngem ti bukodda a pagimbagan. Daytoy mabalin a kaipapananna ti panangsuportar kadagiti panagbuis ken dagiti dadduma a linlinteg a mabalin a dikay anamongan a personal ngem nasken maipaay iti pagimbagan ti intero a nasion. Ti kasta a saan nga inaagum a pagimbagan narigat a masarakan, uray kadagiti demokratiko a “Kristiano” a nasnasion.

Ti sabali pay a pagkapuyanna nadlaw ni Plato. Sigun iti A History of Political Theory, inatakena “ti kinaignorante ken di pannakabael dagiti politiko, nga isut’ naisangsangayan a pakarigatan dagiti demokrasia.” Adu a propesional a politiko pagsennaayanda ti rigat ti panangsapul kadagiti kualipikado ken nalaing a tattao nga agserbi iti gobierno. Uray pay dagiti nabotosan nga opisiales mabalin nga agdadamoda iti politika. Iti panawen ti telebision, ti kinaguapo wenno karisma ti kandidato mabalin a mangipaay ti botos kenkuana a saan a ti abilidaddana a mangaywan.

Ti sabali pay a nalawag a pagkapuyan dagiti demokrasia ket nabannayatda. Agsao ti maysa a diktador, ket maibanag dagiti bambanag! Mabalin a mapabannayat ti panagrang-ay iti demokrasia babaen ti di agpatpatingga a debate. Siempre, ti naan-anay a panagsasarita maipapan kadagiti mapagsusuppiatan nga isyu mabalin nga adda pagimbaganna. Ngem, kas napaliiw ni Clement Attlee, dati a primero ministro iti Britania: “Ti demokrasia kaipapananna ti panangituray babaen iti panagsasarita ngem epektibo laeng dayta no mapagsardeng dagiti tattao nga agsao.”

Uray pay kalpasanen ti panagsardeng dagiti tattao nga agsso, mapagduaduaan pay laeng no dagiti pangngeddeng a naaramid ket pudno nga irepresentarna ti pagayatan “dagiti tattao.” Botosan kadi dagiti pannakabagida ti kaaduan a pagayatan dagiti ibagbagida wenno, masansan, ti pagayatanda? Wenno basta anamongandan ti opisial a pagaladan ti partidoda?

Ti demokratiko a prinsipio a kaadda ti sistema iti panangsukimat ken panangtengngel tapno lapdan ti dakes nasayaat a kapanunotan ngem mammano nga epektibo. Idi 1989 sinarita ti magasin a Time ti “kinabulok dagiti amin a tukad ti gobierno,” nga inawaganna ti kangrunaan a demokratiko a gobierno a “natangsit, di makabael, nagdakkelan nga awan gawayna.” Ti tsirman iti puersa a naibangon idi agtengnga ti 1980’s a mangusisa iti pannakadadael iti sabali a gobierno natignay a nagkuna: “Nakaam-amak ti pannakaituray ti Gobierno.”

Gapu kadagitoy ken kadagiti adu a dadduma a rason, narigat a kunaen a dagiti demokrasia ket nagsayaat a gobgobierno. Ti nalawag a kinapudno ket, kas intudo ni John Dryden, maika-17-siglo nga Ingles a bumiberso, ket “ad-adda nga agbiddut ti kaaduan ngem ti sumagmamano.” Ti Americano a mannurat, ni Henry Miller, direkta, ngem nupay kasta umiso, idi nagsao ti makasair: “Ti bulsek iturongna ti bulsek. Daytat’ pamay-an ti demokratiko.”

Mapan iti Tanemna?

Ad-adda a maawat ti demokrasia iti daytoy a siglo ngem idi. Dagiti nabiit pay a riribuk ti politika idiay Makindaya nga Europa paneknekanna daytoy. Nupay kasta, “ti liberal a demokrasia nakaron ti pannakariribukna itatta iti lubong,” kuna ti mannurat a ni James Reston sumagmamano a tawenen ti napalabas. Namakdaar ni Daniel Moynihan a ti “liberal a demokrasia ket saan a maitantan-ok a kapanunotan” ket kasla “mapukpukawen ti demokrasia.” Kinuna ti historiador a Briton a ni Alexander Tyler a di agpaut iti agnanayon ti demokratiko a gobierno agsipud ta daytat’ “kanayon a marbek kadagiti nalukay a pagalagadan ti ekonomia.” Siempre, ti panangmatmatna mapagsusuppiatan.

Iti aniaman a pamay-an, nalawag a ti demokrasia ket katuloyan iti pagannayasan a nangrugi idiay Eden, idi dagiti tattao inkeddengda ti mangaramid kadagiti bambanag iti pamay-anda, saan nga iti pamay-an ti Dios. Daytat’ kamaudianan iti turay ti tao, yantangay sinaklawna ti tunggal maysa, iti teoria, iti panangituray. Ngem ti pagsasao a Latin a Vox populi, vox Die, “ti timek dagiti tattao isut’ timek ti Dios,“ ulbod. Gapuna, dagidiay a mangitantandudo iti demokratiko a turay ti tao masapul a situtulokda a maaddaan iti rebbengen kadagiti ar-aramidna.—Idiligyo iti 1 Timoteo 5:22.

Kimmaron ti kinaserioso daytoy a kinapudno nanipud pay 1914. Iti dayta a nainggasatan a tawen, nagandar ti nadiosan a turay iti naisangsangayan a pamay-an. Itan innalan ti Mesianiko a Pagarian ti Dios ti naan-anay a panangituray kadagiti ar-aramid iti lubong. Amin a kita ti turay ti tao—agraman dagiti demokratiko a porma—nakatidan kadagiti timbangan. Iti panangitandudotayo kadakuada nga indibidual, makatkatitayo met a kaduada.—Daniel 2:44; Apocalipsis 19:11-21.

[Kahon iti panid 12]

“Saan nga agtaud iti tao a magna ti panangiturong kadagiti addangna.” —Jeremias 10:23

[Kahon iti panid 14]

“Adda dalan a kasla nalinteg iti maysa a tao, ngem ti tungpalna daldalan ni patay.”—Proverbio 14:12, “New International Version”

[Ladawan iti panid 13]

Dagidiay a mangitantandudo iti demokratiko a turay ti tao masapul a situtulokda a maaddaan iti rebbengen kadagiti ar-aramidna

[Picture Credit Line iti panid 11]

Ladawan ti U.S. National Archives

    Dagiti Publikasion iti Iloko (1984-2025)
    Ag-log out
    Ag-log in
    • Iloko
    • I-share
    • Ti Kayatmo a Setting
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Pagannurotan iti Panagusar
    • Pagannurotan iti Kinapribado
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Ag-log in
    I-share