Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ti Kadi Panggedan Kalpasan ti Eskuela Tulongannak nga Agmataengan?

DUA iti tallo—kasta ti kaadu dagiti tin-edyer idiay Estados Unidos nga agtartrabaho itatta. Ket mailislista ti panangtrabahoda a manipud 16 agingga iti 20 nga or-oras!a

Apay a nakaad-adu unay nga agtutubo ti dumardarop kadagiti pagtrabahuan? Inlawlawag ti 16-años a ni Brian: “Iti kasok masapul nga [agtrabahoak]. Nagsina ni nanang ken tatangko, ket masapul a tulongak ni nanang iti aniaman a pamay-an a kabaelak.” Adu a pampamilia ti makasapul met iti kasta a tulong iti ekonomia. Ket uray pay no ti agtutubo saan a direkta nga agkontribusion kadagiti gastos iti sangakabbalayan, no basta gatangenna dagiti kawesna ken dagiti dadduma a personal a bambanag, epektibo daytoy a mangbang-ar iti nagannakna kadagiti dadduma a pakarigatan iti ekonomia.

Pudno, adu nga agtutubo ti agtrabaho tapno mapennekda ti pagayatanda a nangingina a kawes, sapatos, wenno dagiti naisaganan a taraon. Ngem para kadagiti dadduma nga agtutubo, ti trabaho nangnangruna a kaipapananna ti dakkel nga addang nga agturong iti kinanataengan. Nagsurat ti 19-años a ni Suzanne idiay magasin a Seventeen: “Agtrabahoak ta tagtagiragsakek ti mangsapul a bukod kadagiti kasapulak. Saan a masapul nga agpannurayak kadagiti dadakkelko tapno mabayadak dagiti paggastosak. . . . Mabalin a makaited ti kuarta dagiti nagannak kadagiti annakda, ngem dida maipaay ti pannakarikna iti pannakapnek nga agtaud iti adda a masapulan.” Ket nalabit kasta met ti mariknayo—a ti kaadda iti trabaho ket nagsayaatan a kapadasan, a dayta matulongannakayo a dagus nga agmataengan. Ngem pudno kadi a kasta?

Ti Panagtrabaho—Dagiti Gunggona

Kondenaren ti Biblia ti kinasadut. “Ti kararua ti nasadut agtarigagay, ket awan mapaaddana,” kuna ti Proverbio 13:4. “Ngem ti kararua ti nagaget mapalukmegto.” Gapuna no pudno a kasapulanyo ti maysa a banag nga aggatad iti ad-adu ngem ti kayat nga ipaay dagiti nagannakyo, wenno kabaelanda a bayadan, ti panggep a sigagaget a panagtrabaho tapno magatangyo a mismo dayta mabalin a napateg.

Adut’ mangikalintegan pay a ti panagtrabaho makatulong a mangisuro iti agtutubo maipapan iti panagbiag iti pudpudno a lubong. Da Ellen Greenberger ken Laurence Steinberg nakaaramidda iti nasaknap ken naipablaak a naimbag a panagsirarak maipapan iti tema nga agtartrabaho nga agtutubo. Nasarakanda a dagita nga agtutubo “masursuroda ti panangpaandar iti negosio, panangtaming iti kuarta, ken ti aritmetika dagiti managusar.” Ti trabaho maisarangna ti maysa nga agtutubo saan laeng nga iti kapadasan a pannakipagtrabaho a kadua dagiti nataengan no di ket kadagiti pakarigatan ken responsabilidad ti nataengan. Mabalin a masursurona ti panagtrabaho iti sidong ti maysa nga amo a “narigat nga ay-ayuen” wenno managpungpungtot, wenno no kasano ti panangtaming a siaanus iti naunget a suki—ken katrabahuan. (1 Pedro 2:18) “Siak ti kaubingan a lalaki iti trabaho,” malagip ni Anthony, “ket isuda amin didak kaykayat. Ngem nasursurok ti makilangen kadagiti tattao.”

Ti panagtrabaho isurona met ti agtutubo kadagiti paglaingan ken ug-ugali iti trabaho, kas iti kinamanagsapsapa, a mabalin a nausar unay kamaudiananna iti biag. (Idiligyo iti Proverbio 22:29.) “Nasursurok ti maaddaan iti rebbengen,” kuna ti maysa nga agtutubo a lalaki a managan Eric. “Ti panagtrabaho a kadua ti pangamaek insuronak a mangaramid kadagiti de kalidad a trabaho,” innayon ni Daune. “Impaganetgetna ti kinadalimanek, ket no saan a nasayaat ti nagbanagan dagiti isuamin ulitenmi manen dayta.” Inayon pay ni Olga, a nagtrabaho kas sekretaria bayat ti panageskuelana: “Nakagun-odak iti nagsayaatan a kapadasan iti panagtrabaho. Ket ti kankanayon a pannakisao iti telepono insuronak nga agsao a sisasayaat.”

Ti panagtrabaho isuronaka met a mapnek iti maaramidam. Kinuna ti nasirib nga Ari Solomon: “Awan sabali a naim-imbag nga agpaay iti tao ngem iti mangan koma ken uminum ken iti panangparag-ona iti kararuana iti kinaimbag ti nagbannoganna. Daytoy met nakitak, a naggapu iti ima ti Dios.”—Eclesiastes 2:24.

Kasano Kaadu ti Pudno a Masursuro ti Maysa?

Nupay kasta, adut’ mamati a dagiti trabaho itatta bassit laeng ti maaramidanda a tumulong iti agtutubo nga agmataengan. Idi napalabas a tiempo, dagiti agtartrabaho nga agtutubo nakasursuroda iti trabaho ken dadduma a nausar a paglaingan. Itatta, nupay kasta, adu nga agtutubo (idiay Estados Unidos nangnangruna) ti agtrabaho kadagiti restaurant ti fast-food wenno dadduma nga industria a sadiay ti trabaho buklen laeng dagiti trabaho a kas iti panangikahon kadagiti hamburgers wenno panangirekord ti naglakuan kadagiti cash register. Adut’ agduadua iti napaut a kinapateg dagita a trabaho. Nagsennaay da Greenberger ken ni Steinberg: “Ti kadawyan nga agtutubo busbosenna ti nakurkurang a 10 porsiento iti tiempona iti trabaho—agarup lima laeng a minuto iti tunggal oras—kadagiti trabaho a kas iti panagbasa, panagsurat, ken aritmetika. . . . Kaaduan a trabaho ti makuna a bassit laeng ti panagdudumaduma ti trabaho, naipaugali laeng nga aramid, ken kankanayon a maulit-ulit a di makaay-ayo a trabaho.”

Maysa nga artikulo iti The Wall Street Journal kunana: ‘Adu nga agtartrabaho a tin-edyer itatta ti di makasursuro iti aniaman a makagunggona no di ti basta kaaddada. Ti teknolohia pinagbalinna ida a dandani automatiko ti panagtignayna. Dagiti mangsukimat iti ginatang ken dagiti moderno a cash register ibagada dagiti babayadan ken kuentaenda ti supli para kadakuada. Idiay agkakawing a fast-food, dagiti automatiko a naorasan a paglutuan ikkatenna ti posibilidad ti tin-edyer a makaadal iti paglaingan nga agluto.’ Dagita a trabaho mangipaayda iti kasapulan ken napateg a panagserbi. Nupay kasta, bassit laeng ti maipaayda a mangkabal iti agtutubo a maipaay iti pakagun-odan dagiti nataengan iti trabaho.

Ngem dagiti ngay kapadasan a panagtrabaho a kadua dagiti nataengan? Kuna ni Greenberger ken ni Steinberg: “Ti pagtrabahuan a nakaiyempleoan dagiti agtutubo nagbalinen a nakaro ti panagsisina dagiti edad. Imbes a makipagtrabahoda a kadua dagiti nataengan, . . . dagiti agtutubo itatta ad-adda a makipagtrabahoda a kadua dagiti padada nga agtutubo.” Awagan ti The Wall Street Journal dagita a pagtrabahuan a “lugar dagiti agtutubo.”

“Nasapa a Kinawadwad”

Adu nga agtutubo idiay Estados Unidos ti agsapsapul iti nasurok a $200 iti binulan kadagiti trabahoda. Saan kadi a daytoy a panangikut iti kuarta maysa a napateg a kapadasan? Usigenyo ti surbey dagiti naiyempleo nga estudiante iti high school manipud kadagiti nasurok a sangaribo a nagduduma nga eskuelaan. Nasarakan a tallo a kakapat kadakuada ti awan maitultulongna kadagiti paggastosan ti pamilia! Dandani 60 porsiento kadakuada ti awan maur-urnongna! Awan ti baybayadanda nga abang, seguro, ken taraon, ti kaaduan usarenda dagiti masapulanda a panggastosda—a gastosenda dayta iti kaykayatda.

Ni Jerald G. Bachman iti The Institute for Social Research kunaenna a no dagiti “tin-edyer” adut’ kuartada a mabalinda a gastuen,” daytat’ “nasapa a kinawadwad,” wenno kinabaknang. Apay? Inlawlawag ni Bachman: “Adu nga estudiante iti high school ti addaan ti badget a maipaay kadagiti kinaluho a mabalin a saandanto a mabalin a taginayonen lima a tawen kamaudiananna, inton dagiti sapulda saklawennanton dagiti saan a kinaluho a kas iti taraon ken abang.” Wen, imbes a sursuruanna ti agtutubo iti pinansial a rebbengen, ti kaadda ti adu a kuarta makaisuro iti kasunganina. Daytat’ mabalin a mamataud iti di napudno a pannakapadas iti kinaluho ket pagbalinenna ti panagturong iti pudpudno a lubong dagiti nataengan a narigrigat pay.

Ipakita pay ti Biblia a ti panagbannog maipaay iti kinabaknang awan mamaayna a karera. Kunaenna: “Dika maringgoran a bumaknang. . . . Itaengmonto aya dagiti matam iti daydiay awan? Ta dagiti kinabaknang pudno nga agkayabkabda kas iti aguila a tumayab nga agpalangit.”—Proverbio 23:4, 5.

Agpannuray iti kita ti trabaho a nairaman, ti kita dagiti tattao a pakipagtrabahuam wenno pagtrabahuam, ken no kasano ti kinagagetmo iti trabaho a mapaneknekan no ti maysa a trabaho ket agbalin a napateg a pagsursuruan a kapadasan. Ti motibom nga agtrabaho ken no kasano ti panangiggemmo iti kuarta a masapulam dakkel met ti pategna no ti panagtrabaho matulongannakayo wenno madangrannakayo.

Ngem no pudno nga interesadokayo iti panagmataengan, paliwenyo ti kunaen ni Greenberger ken ni Steinberg: ‘Addada dagiti ar-aramid a mabalin nga ad-adda a makagunggona ngem ti panagtrabaho. Dagitoy nga ar-aramid iramanda ti panagbasa ken panagadal kalpasan ti panageskuela ken ti panangala kadagiti rebbengen iti di mabaybayadan a boluntario a trabaho wenno panagserbi iti komunidad.’ Ni Nina, kas pangarigan, nangaramid iti kapapatgan unay a panagserbi iti komunidad kalpasan ti panageskuela kas maysa nga amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova. Kunaenna: “Idawatko iti mangiwanwan a manangbalakadko tapno maaddaanak iti ababa a panageskuela tapno makaruarak iti eskuelaan a nasapsapa iti malem. Iti Lunes agingga iti Mierkoles mapanak mangasaba iti publiko. Pagay-ayatko dayta. Basta pagay-ayatko!” Ipalubos kadi ti eskediolyo ken ti personal a kasasaadyo ti mangaramid met iti kasta? Ti panangsukay iti “nadiosan a debosion” iti kastoy a pamay-an awan duadua ad-addanto a makagunggona ngem ti panagtrabaho kadagiti dadduma a trabaho!—1 Timoteo 4:8.

Ngem dadduma nga agtutubo mabalin a kayatda, wenno kasapulanda, ti agtrabaho maipaay iti pinansial a rason. Dagiti masanguanan nga artikulo tingitingennanto dagiti pagimbagan ken pagdaksan iti panangaramid iti kasta.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 26]

Ti maysa a trabaho masursuruanna ti agtutubo no kasano ti pannakilangenna kadagiti nangiyempleo kenkuana ken dagiti katrabahuanna iti nataengan a pamay-an