Ti Ammotayo Maipapan iti Rasa

IDI dagiti Europeo naglayagda a mangsirarak iti daga agarup 500 a tawenen a napalabas, nagpampanunotda no ania a kita iti tattao ti masabetdanto. Addada dagiti leyenda dagiti higante a mangbaliw kadagiti baybay ken rumekenda ti maysa a barko babaen iti maysa laeng nga ima. Addada dagiti sarsarita iti asot’-ulona a tattao a mangisang-aw iti apuy. Masabetdanto kadi dagiti sarsarita a “di mannakilangen,” a mangan kadagiti naata a karne ken dagiti dadakkel, nakatud-aw a bibigda ti manglinong kadakuada manipud iti init? Wenno makakitadanto kadagiti tattao nga awan ngiwatna, nga agbiag babaen iti panangsay-op kadagiti mansanas? Ket dagidiay met ngay addaan dadakkel a lapayag nga umdas nga agserbi kas paypayak wenno dagidiay a makuna nga agidda iti linong ti maymaysa, dakkel a sakada?

Naglayag dagiti tattao kadagiti baybay, immulida kadagiti bambantay, simrekda kadagiti kabakiran, limmasatda kadagiti disierto ngem saanda a pulos a nasarakan dagita a parparsua. Imbes ketdi, nasdaaw dagiti managsirarak a makasarak kadagiti tattao a kapadpadada. Nagsurat ni Christopher Columbus: “Kadagitoy nga isla, [ti West Indies] awan ti nasarakak a tattao a burangen, kas ninamnama dagiti adu, maisuppadi ketdi, maidaydayaw kadagitoy a tattao ti napintas a langa. . . . Gapuna awan ti nakitak a burangen wenno aniaman a report iti dayta, malaksid . . . ti tattao . . . a mangan iti lasag ti tao . . . Saan a naalas ti langada ngem kadagiti dadduma.”

Panangklase iti Sangatauan

Gapuna, babaen iti panangsirarak iti daga, ti kinanadumaduma ti tao naikkaten kadagiti estoria dagiti duende ken dagiti sarsarita. Mapaliiwen ken maadalda dagiti tattao. Kabayatanna, pinadasen a klasean dagiti sientista ida.

Idi 1735 ti Sueko a botaniko a ni Carolus Linnaeus impablaakna ti Systema Naturae na. Iti dayta nabuniagan ti tao a Homo sapiens, a kaipapananna “tao a masirib,” ti maitangtangsit a minamaag a depinasion a naipaay iti aniaman a kita! Sininasina ni Linnaeus ti sangatauan iti lima a grupo, a deneskribirna a kastoy:

AFRICANO: Nangisit, nakalma, natalna. Nangisit, napino a kulot ti buokna; nasileng ti kudilna; pango ti agongna; napuskol ti bibigna; nasikap, nasadut, naliway; sapsapuanna ti bagina ti lana; iturayan ti pagayatanna.

AMERICANO: Lumabaga, nalaka nga agpungtot, nainder; nangisit, unnat, napuskol buokna; akabat’ agongna; nauyong rupana; narasay barbasna; nasukir, awan kinakontentona; pintaanna ti bagina kadagiti linea a nalabaga; iturayan ti ugali.

ASIATIKO: Kayumanggi, nainget; nangisit buokna; nangisit matana; nainget, natangsit, naagum; agkawes iti nalawa a kawes; iturayan dagiti kapanunotan.

EUROPEANO: Nabusnag, naragsak, napigsa ken nabaneg; amarilio a kape ti buokna a nalamuyot, asul matana; naasi, nasirib, managimbento; agkawes ti nakipet a kawes; iturayan dagiti linlinteg.

ATAP A TAO: Uppat-sakana, umel, barbon.

Paliiwenyo a nupay no grinupo ni Linnaeus ti sangatauan sigun iti kababalin a naala babaen iti genetiko (kolor ti kudil, kasasaad ti buok, ken dadduma pay), isut’ nagaramid met iti mangidumduma a pagarup iti personalidad. Kuna ni Linnaeus a dagiti Europeano ket naasi, nasirib, managimbento,” ket inladawanna dagiti Asiatiko kas “nainget, natangsit, naagum” ket dagiti Africano a “nasikap, nasadut, naliway”!

Ngem biddut ni Linnaeus. Ti kasta a kababalin ti personalidad awan lugarna iti klasipikasion ti moderno a rasa, yantangay ti sientipiko a panagsirarak impakitana nga iti uneg ti tunggal populasion ti tao, adda isu met laeng a nadumaduma a kababalin agraman ti agaarngi a kinalaing. Iti sabali a pannao, makasaraktayo kadagiti isu met laeng a positibo ken negatibo a kualidad iti tunggal rasa iti tattao.

Ti moderno a sistema masansan a klasipikarenna dagiti tattao sigun iti tallo a grupo a nainget a naibatay iti pisikal a pagdudumaan: (1) Caucasoids, a nabusnag ti kudilna ken unnat wenno agalo-allon ti buokna; (2) Mongoloids, nga addaan iti amarilio a kudil ken nagpeliges ti aglawlaw ti matana; ken (3) Negroids, a nangisit kudilna ken napuskol a kulot a buokna. Ngem saan a tunggal maysa apag-isu a maibagay iti maysa kadagitoy a kategoria.

Kas pangarigan, ti San ken Khoikhoi iti makin-abagatan nga Africa addaanda ti lumabaga a kudil, napuskol ken kulot a buok, ken Mongoloid ti kasasaad ti rupana. Dadduma nga Indian nangisit ti kudilda, ngem ti napuskol kulot a buokda masansan blonde. Dadduma a Mongolians addaanda kadagiti matmata a Caucasoid. Awan ti nalawag a pakailasinan.

Dagitoy a parparikut ti nangpasuko kadagiti adu nga antropologists iti panangikagumaanda a mangklase iti sangatauan, a kunaenda a ti termino a “rasa” awan ti sientipiko a kaipapananna wenno pategna.

Deklarasion ti UNESCO

Nalabit ti ad-adda a mapagtalkan a sientipiko a deklarasion maipapan iti rasa buklen ti maysa a grupo dagiti eksperto nga inurnong ti UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). Naangay dagiti gimong idi 1950, 1951, 1964, ken 1967 a ti maysa nga internasional a grupo dagiti antropologo, zoologo, dodoktor, anatomista, ken dagiti dadduma nagkakaduada a mangpataud iti uppat a pagsasao maipapan iti rasa. Ti maudi a sasao impaganetgetna ti sumaganad a tallo a puntos:

A “Amin a tattao nga agbibiag itatta kamengda iti isu met laeng a kita ken nagtaudda iti isu met laeng a nagtaudan.” Daytoy a punto pinaneknekan ti ad-adda pay a nalatak nga autoridad. Kunaen ti Biblia: “Inaramid [ti Dios] ti maymaysa a tao a pagtaudan dagiti amin a nasion dagiti tao, tapno agnaedda iti amin a rabaw ti daga.”—Ara. 17:26.

Ti sasao ti UNESCO ituloyna a kunaen:

B “Ti pannakabingaybingay ti kita ti tao kadagiti ‘rasa’ ket gagangay no dadduma ken no dadduma pagayatan ket dina ipamatmat ti aniaman a pannakaurnos sigun iti kasasaad wenno ranggo. . . .

C “Ti agdama a biolohikal a pannakaammo dina ipalubos ti mangipato iti gapu iti naaramidan iti kultura iti panagduduma iti genetiko a kabaelan. Dagiti nagdudumaan iti naaramidan dagiti nagduduma a tattao ket maipabiang a nangnangruna iti historia ti kulturada. Agparang a dagiti tattao iti lubong itatta ikutanda ti agpapada a biolohikal a kabaelan a maipaay iti pananggun-od iti aniaman a tukad iti sibilisasion.”

Ti Saplit iti Racismo

Gapuna awan ti pangibatayan iti panamati a ti aniaman a rasa ket naisigud a natantan-ok iti wenno addaan iti kalintegan a mangituray iti sabali. Ngem dagiti tattao saan a kankanayon a nagtignayda a maitunos kadagiti kinapudno. Usigenyo, kas pangarigan, ti negosio a panangadipen iti Africano.

Idi dagiti nasnasion nga Europeo rinugianda ti nangibangon kadagiti kolonia nga imperio, makagunggona iti ekonomiada ti manggundaway kadagiti naisigud sadiay a tattao. Ngem adtoy ti di nakapapati. Minilion nga Africano ti maipanaw kadagiti pagtaenganda, maisina kadagiti inay-ayatda, makawaran, mababaot, mamarkaan, mailako kas an-animal, ken mapilit nga agtrabaho nga awan sueldona agingga a mataydan. Kasano a nainkalintegan daytoy a kababalin dagiti nasnasion nga agkunkuna a Kristiano ken isuda a rumbeng a mangayat iti kaarrubada a kas iti bagida?—Lucas 10:27.

Ti solusion a pinilida isut’ panangibilang a di tattao kadagiti biktimada. Kastoy ti panagrason ti maysa nga antropologo idi 1840’s:

“No ti Negro ken Australiano saanda a parparsua a kapadatayo ken nagtaud iti maymaysa a pamilia a kas kadatayo no di ket nababbaba ti kasasaadda, ken no ti rebbengentayo kadakuada saan a pinanunot . . . iti aniaman kadagiti positibo a bilbilin a nakaibangonan ti Kristiano a lubong, ti relasiontayo kadagitoy a tribo agparangto a saan unay a naiduma kadagidiay mabalin a pagarupen nga adda iti nagbaetantayo ken ti rasa dagiti orangutan.”

Dagidiay mangsapsapul iti pannakasuporta ti kapanunotan a dagiti nangisit a tattao nakapuy a tattao kinemmegda ti teoria ni Darwin nga ebolusion. Dagiti tattao iti kolonia, kunaenda, isut’ nababbaba a tukad iti agdan ti ebolusion ngem dagiti puraw. Kunaen dagiti dadduma a dagiti nangisit ket resulta iti naiduma a pamay-an iti ebolusion ket saanda a naan-anay a tattao. Daddumat’ mangadaw iti Biblia, a tiritirenda dagiti kasuratan a pangsuportar iti panangmatmatda a manangidumduma ti rasa.

Siempre, adu a tattao ti di mamati itoy a kapanunotan. Ti panangadipen napukaw iti kaaduan a nasion iti lubong. Ngem ti panangipupuera, panangidumduma, ken racismo nagtalinaed ket nagsaknap kadagiti etniko a grupo a pampanunoten laeng dagiti tattao a rasa. Kuna ti maysa a propesor iti zoology: “Yantangay agparang a ti siasinoman addaan kalintegan a mangbukel iti rasa sigun iti pagayatanna, dagiti politiko, naisangsangayan a papangulo, ken dagiti adbenturero nangaramidda kadagiti klasipikasion iti rasa. Nangaramidda kadagiti pakabigbigan iti kita ti rasa a mangipaay iti kasla ‘sientipiko’ a pannakaraem ti pagay-ayatda a kapanunotan ken panangidumduma.”

Ti pagalagadan ti racista iti Nazi nga Alemania isut’ kangrunaan nga ulidan. Nupay ni Adolf Hitler indayawna ti rasa nga Aryan, iti biolohia awan ti kasta a banag. Awan a pulos dayta. Addada dagiti amarilio a kape ti buokda, asul-matana a Judio idiay Sweden, nangisit a Judio idiay Ethiopia, ken Mongoloid a Judio idiay China. Nupay kasta, dagiti Judio, ken dagiti dadduma, ket biktimada iti pagalagadan ti mangidumduma ti rasa. Dayta a pagalagadan ti nangiturong kadagiti kampo konsentrasion, gas chamber, ken panangpapatay kadagiti innem a milion a Judio, ken dadduma pay, kas dagiti tattao nga Slavic manipud Poland ken ti Union Soviet.

[Blurb iti panid 5]

Impakita dagiti sientipiko a panagsirarak nga iti tunggal populasion ti tao adda ti isu met laeng a nagduduma a kinalaing

[Blurb iti panid 6]

‘Dagiti politiko, naisangsangayan a papangulo, ken dagiti adbenturero nangaramidda kadagiti klasipikasion a mangipaay iti pakabigbigan iti kita ti rasa a mangipaay iti kasla “sientipiko” a pakaraeman ti pagay-ayatda a kapanunotan ken panangidumduma’

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Kas ipakita dagitoy a pakdaar, naipakaammo ken nailako dagiti Africano a kakasla baka