Narcolepsy—Ti Sakit ti Pannaturog

NI Ebba ket agtutubo, nasalun-at a babai. Ngem masansan a makaturog—a giddato, nga awan pakdaarna—bayat ti or-oras ti aldaw.

Iti panaglabas ti tawen, kimmarot’ sakitna; makaturog iti sumagmamano a beses iti maysa nga aldaw. Mangrugi a makangngeg kadagiti timek ken addaan nakabutbuteng nga ar-arapaap. Matalimudaw a kas kadagiti baraha nga awanan masinunuo a rason. Wenno giddato a kumapuy ti imana ket maregreg ti pitakana. Rinugian ni Ebba ti agpanunot no isut’ addan sakit ti isip wenno rarauten ti demonio.

Kalpasan ti 32 a tawen naiyospital ni Ebba gaput’ emosional a rigatna. Pagarupen dagiti doktor nga isut’ agsakit iti schizophrenia ket rinugianda nga inikkan kadagiti antipsychotic a droga. Nasayaat ti panagepekto ti agasna, ngem kaskasdi a di mapiho dagiti doktor no aniat’ sakitna. Ket ti panangagas inyegnat’ kinabannog ken kinaawan ganaygayna.

Limmabas ti sangapulo ket tallo a tawen. Maysa nga aldaw ti lakayna, ni Louis, naiparna a nakabasa iti artikulo maipapan ti dua a babai nga adddan pareho a sintomas kas iti baketna. Ti nagan ti sakit? Narcolepsy.

Ti Kasasaad ti Narcolepsy

Ti narcolepsy ket maysa a sakit a kadarato a rumaut a mangpaturog kadagiti biktimana. Ni Wilse B. Webb ilawlawagna: “Ti tattao nga addaan narcolepsy, bayat ti normal a pangtrabahoda iti inaldaw-aldaw, giddato ken di mapakpakadaan a makaturogda nga agpaut iti sumagmamano a minutos inggat’ 15 minutos.” Dumteng ti iraraut iti aniaman a tiempo—bayat ti palawag, bayat ti pannakisarita, wenno bayat ti panagmaneho ti kotse. Dadduma a sintomas masansan nga iramannat’ giddato a panagkapuy dagiti piskel, pannakaparalisado ti pannaturog, nakabutbuteng a panagar-arapaap.

Pattapattaen ti dadduma a ti Estados Unidos laeng addaan kadagiti pinulpullo a ribo nga agsakit iti narcolepsy. Ket nupay ti mismo a sakit di makapapatay, ti peggad ti pannakasugat gaput’ aksidente ket serioso.

Kadagiti adu a tawen di inkankano dagiti doktor ti narcolepsy a kas sikolohikal a problema. Awagan dayta dagiti sikiatrista kas escape mechanism wenno paglisian, porma ti di makontrol nga emosion, maysa a panangpasardeng iti bagi. Nupay kasta umad-adun dagiti ebidensia a ti narcolepsy ket pisikal ti kasasaadna. Naammuan, kas pangarigan, a ti sakit ket masinunuo a sumrek kadagiti pamilia ken ti sakit saplitenna uray ti dadduma a puli dagiti aso. Ti ngarud American Journal of Psychiatry kunaenna: “Iti agdama ti narcolepsy maibilang a kas kangrunaan nga organiko a sakit ti utek imbes a sakit nga aggaput’ isip.”a

Kaskasdi, ti pannakanaganna a kas “sadut” wenno uray pay “mauyong” babaen kadagiti miembro ti pamilia mabalin a parnuayenna ti sikolohikal a pannakadangran. Iti maysa a panagadal kadagiti 24 nga agsagsagaba iti narcolepsy, intero a dua a kakatlo ti addaan sikiatriko a problema, a kas ti panagleddaang wenno alkoholismo. Ti sakit nakaro met ti panangriribukna iti biagda iti dadduma a pamay-an. Kadagiti 24 a tattao a nasukimat, 18 ti napaneknekan a “di makapagtrabaho.”

Aniat’ Mangpataud kadagiti Sintomas

No addaankay iti normal a padron ti pannaturog, iti las-ud ti 60 inggat’ 90 minutos kalpasan ti pannakairidepyo, madanonyo ti tukad ti pannaturog a panagtagtagainep a maawagan ti REM (Rapid Eye Movement). Nupay dikay mabigbig dayta, dagiti piskelyo naan-anayda a kumapuy bayat ti REM a turog. Masinunuo nga agserbi daytoy a mangsalaknib kadatayo a mangiyakto iti tagtagaineptayo.

Ti narcolepsy, nupay kasta, singaenna ti normal a padron ti REM. Ti agsakit iti narcolepsy sumrek iti kasasaad a panagtagtagainep iti REM agarup apaman a makaturog. Ket bayat ti aldaw—nga awanan pammakdaar—maaddaan iti rikna a maturog ket maiturong manen agarup insigida iti REM a kasasaad. Dadduma a doktor depinarenda ngarud ti narcolepsy a kas “sakit a pannakaperdi ti REM.”

Ti narcolepsy mabalin a pataudenna met ti saan a panaggunay ti isip ken ti bagi iti normal a kasasaad. Mabalin a mariing ti pasiente manipud iti turog a ti bagina adda pay laeng iti kasasaad ti REM ket madlawnanto a pagamkanna a dinan makuti ti maysa a piskel! Wenno ti bagina ket maiduron iti REM bayat nga isut’ siririing ken mangar-aramid iti inaldaw a trabahona. Iti awan nalawag a pakaigapuan, kellaat a kumapuy dagiti piskelna wenno agbalin a nalupoy (paralisis ti piskel a maawagan cataplexy) ta matumban. Agarup dua a kakatlo agingga iti tallo a kakapat kadagiti pasiente ti narcolepsy ti makapadas kadagitoy a makapakigtot a sintomas.

Dandani aniaman a kasasaad ti rikna—panagkatawa, panagunget, panagbuteng—mabalin a tignayenna ti cataplexy. Ti libro nga Sleep, da Gay Gaer Luce ken Julius Segal, kunaenna: “Dida makakatawa iti maysa nga angaw, mabaot dagiti annakda no makapungtotda, makaladingit, wenno makaipakita iti nakaro a rikna a dida agbalin a literal a nakapuy ti riknada ken aglupoyen.”

Ti kasasaad ti turog a REM mabalin pay a singaenna ti siririing a pampanunot ti pasiente ket mangipaay iti nakalawlawag a tagtagainep—wenno nakabutbuteng a batibat—a pudpudno. Mabalin a mariing iti turog, a ti bagina paralisado iti kasasaad a REM, ket makangngeg kadagiti timek ken makakita kadagiti nakaam-amak a bambanag. Ti kasta a mangriing a tagtagainep (a maawagan hypnagogic hallucinations) wenno panagar-arapaap a nakaturog mabalin met a mapasamak iti aldaw, ket agarup kagudua kadagiti amin a narcoleptic ti makapadas kadakuada.

Ngarud kaawatan a dadduma a narcoleptic ti umadayo kadagiti dadduma gaput’ panagbuteng a maibilang a “nasadut,” “agmauyong,” wenno “naluganan ti demonio.”

Panangparmek iti Sakit

Masansan nga ad-adda nga ilawlawag dagiti narcoleptic dagiti sintomasda a kas pannakabannog wenno nakaro a bannog ket dida nakapaagas. Uray pay no nagpaagasda, saan a nalaka a maresita ti narcolepsy, nangnangruna ti mangrugrugi pay laeng a tukad. Kuna ti American Family Physician: “Dagiti pasiente nga addaan iti narcolepsy makapadasda kadagiti sintomas iti promedio a 15 a tawen sakbay a makaawatda iti umiso a resita.” Kaskasdi, no agsagsagabakayo iti nakaro a pannakaturturog iti aldaw, nainsiriban ti panagkonsulta iti doktor ket dikay padpadasen a resitaan ti bagiyo met laeng. Ti naan-anay a pannakasukimat mabalin nga ilasinna ti parikut iti salun-at a masapul a tamingen.

Ania, ngay, no patalgedan ti doktor ti kasasaad a narcolepsy?b Nupay no ti sakit di maagasan, kunaen dagiti doktor nga adda adu a panangagas a mabalin a makatulong iti agsagsagaba nga agbiag iti kalalainganna a normal a panagbiag. Masansan a mairesita dagiti pangpakalma iti kangrunaan a sistema nerbio tapno tulonganna ti pasiente nga agtalinaed a siririing bayat iti aldaw. Dagiti panglapped iti panagliday mausarda a mangtengngel kadagiti parikut iti cataplexy.

Adu a kabbaro a pamay-an ti napadpadasen. Kunaen dagiti dadduma a managsirarak a ti codeine, isu a mangpaturog iti kaaduan a tattao, baliktad ti epektona kadagiti narcoleptic. Adda met panginanamaan maipapan iti panagsirarak iti agas a gagangay a maawagan GHB (gamma-hydroxybutyrate) a mabalin a maysa nga epektibo nga alikamen a mangparmek iti pannakaturturog iti aldaw ken dagiti dadduma pay a sintomas. Siempre, ti panagagas mabalin a mangiturong iti pannakaadikto wenno panagpannuray iti droga, ket mabalin nga adda dagiti epektona a dakes. Nainsiriban ngarud nga agannadkayo ken maaddaan pannakaammo no maipapan iti panagtomar iti agas. (Proverbio 14:15) Maysa a mangngagas, nupay kasta, mabalinna a pabassiten ti kasta a risgo babaen ti naannad a panangsiput iti epekto ti agas iti pasiente ken mangaramid kadagiti panagbalbaliw no kasapulan. Iti aniaman a kaso, saan koma a marikna ti maysa a Kristiano a lablabsingenna dagiti prinsipio ti Biblia no isut’ agtumtomar iti sidong ti panangaywan ti doktor, saan a gapu iti pagragsakan no di ket tapno bang-aranna daytoy mabalin a napeggad a kasasaad.

Addada met praktikal nga addang a mabalinyo nga alaen. Awatenyo ti kinapudno nga addaankayo iti serioso a sakit agraman limitasion nga ipaayna. (Proverbio 11:2) Ti panagmaneho, panangpaandar ti makina, wenno uray pay ti panaglangoy mabalin a nakapegpeggad. Mabalin met nga usigenyo ti panangbaliwyo iti trabahoyo wenno ti panagretiro.

No saan a nakaro ti kasasaadyo, mabalin a makatulong no mangalakayo iti sumagmamano a pannaturog bayat ti aldaw. Dagitoy mabalin a pabassitenda ti posibilidad iti pannakaturogyo kadagiti di umiso a tiempo. Ket no ti panangipakita iti nakaro a rikna tignayenna ti pannakatumbayo gapu iti cataplexy, mabalin a suruenyo a tenglen a naimbag ti riknayo. Siempre, amin a Kristiano masapul a tenglenda ti espirituda. (Proverbio 16:32) Ngem ti panangliklik kadagiti amin a panangiparangarang iti rikna sapulenna ti ekstraordinario a panangikagumaan! Mabalin a palagipanyo ti bagiyo a kankanayon a ti biag ken salun-at nakataya. Dagiti inay-ayatyo dakkel met a makatulong no natulonganda a makaawat iti kasasaadyo ken ti limitasion nga iyegna.

Ni Ebba, a nadakamat iti pangrugian, ket umiso a naresita kamaudiananna ket naagasan iti epektibo nga agas a maipaay kenkuana. Ket nupay no ti sakitna nangipaay iti panagsagabana iti adu a tawtawen, maliwliwa iti pannakaammo nga isut’ saan nga agmauyong wenno biktima iti panangraut ti demonio. Ammona, met, nga iti sidong ti Pagarian ti Dios “awan ti agtaeng nga agkunanto: ‘Masakitak.’” (Isaias 33:24) Mapukawton iti agnanayon ti sakit ti pannaturog a maawagan narcolepsy.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 20]

Ti maysa a narcoleptic mabalin a maturog uray pay iti tengnga ti panagsasarita