Ti Gitara—No Aniat’ Sumrek Isut’ Rummuar
TI Andrés Segovia, Carlos Montoya, ken Chet Atkins ket nalatak a nagnagan kadagiti minilion a tattao iti sangalubongan. Aniat’ nagpapadaanda? Dagitoy lininglingaydan dagiti agbuybuya babaen ti panagtokar iti narasi, naaramid-kayo, kuenirdasan nga instrumento—ti gitara.
Ti timek ti gitara mangngegan iti isuamin a daga, agpadpada a tokaren dagiti agdadamo ken dagiti propesional. Maysa kadagidiay makimbiang iti kumarkaro a panagraem isu ti pimmusayen a gitarista iti konsierto nga Español a ni Andrés Segovia, isu a nangiruar iti gitara manipud iti kinalidem ket pinagbalinna nga instrumento iti klasikal a konsierto.
Apay a nakalatlatak ti gitara? Mabalin a gapu iti timekna, dayta man ket flamenco, klasikal, wenno moderno nga estilo, tignayenna dagiti nagduduma a rikna. Ngem ti sabali pay a banag a ta daytat’ nakalaklaka nga awiten.
Aniaman ti rason iti kinalatakna, ti pamay-an ti pannakaaramid ti gitara ti mangiduma unay iti timekna. Dagiti kasasayaatan a gitara gagangay a mapartuatda a buyogen iti kasta unay nga ayat ken panangaywan ti maysa a tao a gagangay a maammuan a luthier (managaramid-gitara). Bisitaentayo ti pagtartrabahuan ti luthier idiay Tennessee, E.U.A., ket buyaentayo a mangaramid ti gitara.
Ti Paset ti Kalidad
Bayat a simrekkami iti pagtrabahuanna, naawis ti atensionmi iti nagad-adu a kayo. Ngem daytoy saan laeng nga aniaman a kita iti kayo. Tunggal pedaso naannad a napili ken naipempen maipaay kadagiti masanguanan a gitara. Ti spruce ken cedro maipaay iti rabawna; ti rosewood, mahogany, ken maple maipaay iti likudan ken sikigan; ken mahogany ken cedro ti Español maipaay iti mastil (neck). Para kadagiti gitara a flamenco ti kantingen nga Español ken sikomoro ti gagangay a nausar maipaay iti likudan ken sikigan. Babaen ti panangpidutmi iti maysa, nadlawmi nga adda petsana. Inlawlawag ti gayyemmi a luthier: “Kaykayatko ti di mangusar iti aniaman a kayo agingga a di magango a bukodna iti lima a tawen.” Apay a kasta? “Agsipud ta dagiti adu a tawen a kapadasan pinaneknekanda a ti edad, ti kalidad iti kayo, ken ti kinasigo ti luthier ti mangikeddeng iti kamaudianan a kasasaad iti gitara.”
Buyaentayo ti luthier bayat ti panangaramidna iti klasikal a gitarana. Gagangay nga adda dua a klase ti gitara: klasikal, wenno Español, ken steel ti kuerdasna. Aniat’ nagdumaanda? Sumungbat: “Adut’ nagdumaan dagiti dua, ngem ti panangpili iti material ti kuerdas ti kalakaan a pamay-an a mangilasin iti tunggal kita. Kas ipamatmat ti naganna, ti gitara nga steel ti kuerdasna addaan metal a kuerdas. Daytat’ naaramid a nagadu a kadakkel ken itsura. Iti kasumbangirna, iti klasikal a gitara mausar ti nylon wenno bagis ti animal, ti catgut, a kuerdas dagiti tallo a kuerdas ken metal a nakalupkupan ti seda iti sabali a tallo.”
Kaykayat ti luthiertayo a tunggal gumatang bisitaenda ti pagaramidanna tapno mangngegna ida nga agtokar. Iti kastoy a pamay-an maaramidna ti gitara a maibagay iti klientena. Kasano? Ilawlawag ti managaramidtayo: “Buybuyaek no kasanot’ kapigsa ti panangkutengtengda iti kuerdas, ti kita ti timek a pataudenda. Kayatko met a maammuan no kasanot’ panangusarda iti gitara. Iti kasta mabaliwak bassit ti pamay-an ti panagaramidko tapno maibagay kadakuada a personal. Saan kadi a napigsa ti panagtokarda? Ngarud aramidek a naing-ingpis dagiti dadduma a paset ti gitara wenno basbassit tapno nalakana a patauden ti timek. Agresiboda kadi? Ngarud masapul a maaramid a nadagdagsen bassit ti gitara.”
Pannakaaramidna—Natukan-tukad
Ti rabawna, wenno pagunianna: Ti aktual a pannakaaramid mangrugi babaen iti panangpili iti kayo a mausar. Mangpili a nalaing ti luthiertayo kadagiti napempen a kantingen ket masansan nga itag-ayna ti maysa a pedaso iti asideg ti lapayagna ket tuktokanna dayta babaen iti ramayna. Adu a banag ti dengdenggenna; nalawag kadi ti timek, napigsa, adda musikana, ken naaweng, wenno saan a agbanarbar ti timekna? Dandani amin a rabawna ken likudna naaramid iti dua nga agkabagay a pedaso ti kayo. Dagitoy maragadida manipud iti maymaysa a tabla ket maukagda kas maysa a libro. Iti kastoy a pamay-an dagiti agkapisi agpadada ket agpada ti timekda iti musika.—Kitaenyo ti ladawan iti baba.
Ti rosette: Mapaingpis ti rabawna agingga iti dandani 3 milimetro ket ti napintas a patibker ti abut a pagunianna, wenno rosette, siaannad a maisuot iti abut a maipaay iti dayta. Ti rosette ket naaramid kadagiti adu a pedaso ti kayo a nadumaduma ti kolorna ket daytoy ti pangipakitaan ti luthier iti abilidadna iti arte. Masansan nga alaenna ti intero nga aldaw a mangaramid ken mangipuesto iti rosette. Inton namagaanen a naimbag ti kola ti rosette, mapaingpisan pay ti rabawna, gagangay agingga iti agarup 2.5 milimetro. Ti rabaw mabalinen a kortien iti korte ti gitara, ket amin dagiti mangpatibker a tukod maikolada iti sirokna. Dagitoy a tukod napategda iti pannakapataud ti timek ken ti pisikal a kinalagda ti gitara. Kaaduan a luthier umanamongda a ti rabawna ti mangpataud iti kaaduan a timek ket daytoy ti maymaysa a kapapatgan a paset ti gitara.
Ti rosewood manipud Brazil ti gagangay nga umuna a pilien iti luthier maipaay iti likudan ken sikigan gapu ta napintas ti binggasna, nadumaduma ti kolorna, ken gapu kadagiti kasasaadna a mangpataud iti timek.
Ti Delikado nga Usar ti Kayo
Ti sikigan: Sumaganad paingpisan ti luthier ti sikigan ti rosewood agingga iti agarup 2.4 milimetro. Itan dumtengen ti maysa kadagiti karirigatan nga addang, ti panangpilko kadagiti sikigan tapno aramiden nga itsura ti gitara. Dagiti sikigan a rosewood gagangay a maupranda iti 24 oras, kalpasanna mapilkoda iti itsurada babaen ti panangipit kadakuada iti napudot a tubo. Ti danum iti kayo agbalin nga alingasaw, isu a mangpalukneng iti kayo, a mangipalubos iti dayta a mapilko iti matarigagayan nga itsura. “Ay, wen,” kuna ti luthiertayo, “nakabuongak ti sumagmamano idi agsursuroak pay laeng.” Ti luthier a mangaramid laeng ti sumagmamano a gitara kaykayatna a pilkuen dagiti sikigan iti kastoy a pamay-an agsipud ta daytat’ mangipalubos kenkuana a mangbaliw bassit iti panagkurba ti sikigan iti tunggal gitara, ket mammano nga agpada ti itsura ti dua a gitarana.
Ti mastil: Itan dumtengen ti nakersang pay laeng a panangaramid iti mastil. Kaaduanna ti masansan a mausar a kaykayo ket mahogany ken cedro nga Español. Mapili dagitoy a kayo gapu iti kinalagdada, kinatibkerda, ken nalag-anda. Yantangay daytoy ket klasikal a gitara, dayta surotenna ti panagaramid ti eskuelaan nga Español, a kayatna a sawen nga amin a sikiganna maipiketda kadagiti abut a naabutan iti mastil, ket saan a mauk-uksot ti mastil, kas iti kasasaad dagiti dadduma a gitara. Maaramid ti maudi a pannakapormana kalpasan a naan-anay a mapagkakamangen ti gitara.
Itan maipigketen ti rabawna kadagiti sikiganna, ngem yantangay dagiti sikigan naingpisda, maysa a naingpis a kayo a maawagan lining ti mapilko ken maipiket iti sikigan. No dadduma ti willow ti mapili gapu ta nalag-an dayta ket nalaka a mapilko no maiyuper iti danum.
Ti likudan: Sumaganad, ti luthiertayo mangrugi nga agtrabaho iti likudan a rosewood iti Brazil. Kaaduan a luthier kaykayatda ti mangusar iti likudan a kakolkolor ti binggas ti sikigan. Imdenganyo a naimbag bayat a ti managaramidtayo paingpisanna pay bassit ti likudan, iggamanna ket subokenna ti kinatibkerna babaen ti panangpilkona iti dayta, pikpikenna dayta ket imdenganna ti timekna, ket kalpsanna paingpisanna pay. No umdasen ti kaingpis ti kayo, ti timekna kas iti kutengteng ti metal. Sumaganad maipigket dagiti tallo a naiballangan a tukod. Gagangay a naaramid daytoy iti kantingen wenno mahogany, isu a napili gaput’ kinalagdada, kinalag-anda, ken kinatibkerda iti panagbaliw ti kabasa ken kamaga ti tiempo. Nasken ti kinalagdada, yantangay nakaing-ingpis ti likudda. Para iti sumaganad nga addang, maikolada ti likudan nga apag-isu a kas met laeng iti rabawna.
Itan agbalbalinen a kas ti itsura ti gitara. Ti rabaw ken likudanna mabaybay-an a dakdakkel bassit, gapuna dagitoy ti maragasanen iti kamaudianan nga itsurada. Tapno masalakniban ti ig-igid ti gitara, dagiti naiingpis a pedaso ti kayo maikolada iti aglawlaw iti ig-igid iti rabaw ken likudan. Gagangay a ti rosewood ti mapili gapu iti pintasna ken kinalagdana.
No Sadinot’ Pagtaudan ti Musika
Ti “fingerboard” ken ti “bridge”: Ti laeng ebony a fingerboard ken ti bridge a rosewood ti din naipiket. Mapaingpisan ti diapasón (fingerboard) agingga iti 6 milimetros ket maragadi agingga iti maudi nga itsurana. Dagiti metal a traste, maipalpaldan kadagiti getleng iti diapasón nga umisot’ panagaaddayuda. Maikeddeng ti kaaddayuda babaen iti matematikal a pormula, ket nakapatpateg ti umiso a lugarda. No di umiso ti lugarda, madlaw a dagus ti lapayag ti biddut, ket saan a maawat ti gitara. Ti diapasón maipigket iti saan unay a nasayaat ti tabasna a mastil, ket mangrugin ti panagtrabaho iti maudi a nasken a piesa, ti bridge.
Ti bridge ket maysa a bassit a pedaso iti rosewood, a naipigket iti pagunian, isu a pakaikabitan dagiti kuerdas. Ti lugarna napateg met a kas ti kaaddayu ti traste ket maikeddeng dayta babaen iti isu met laeng a pormula. Saan, ti luthiertayo di kasapulan a kalkulaenna daytoy iti tunggal gitara. Basta aramidenna laeng ti tunggal gitara nga agpapada ti kadadakkelda ket usarenna ti isu met laeng a kaaddayu iti tunggal maysa. Ti pamay-an ti pannakaipigket ti bridge nasken met. Dadduma a gitarista adda nakababain a kapadasanda a limmukay ti bridge! Ket di ngarud pagduaduaan, no malagipyo a ti nairteng unay a kuerdas ti gitara mangipaay iti bileg a nasurok a kuarenta y singko kilos isu a nayonan pay ti puersa a patauden ti panagpigerger dagiti kuerdas.
Nasileng a Pannakabarnis
Ngem maawatantayo met bassiten. Malagipyo ti di unay nasayaat ti tabasna a mastil? Bueno, daytat’ masapul a makitikitan agingga iti maudi nga itsurana. Ilawlawag ti luthiertayo: “Kayatko nga adda ti baro a makikukua iti gitara iti daytoy a tukad tapno maanamonganna ti itsura ti mastil, ta ti nalaing a gitarista mariknana ti nagdumaan a 1 milimetro ti kapuskolna!”
Dandani malpasen ti gitaratayo. Masapul laengen ti maudi a panangdalus, panangpasileng, ken panangliha. Apaman a mapneken ti managaramidtayo ti gitara iti kinalinis ken itsura ti aramidna, barnisannanto dayta tapno masalakniban ti gitara.
Agduduma ti opinion dagiti luthier no maipapan iti kasayaatan a pannakabarnis ti gitara. Nupay kasta, kaaduan a luthier usarenda ti nalaka nga agmaga a lacquer, a maipugsit. No mausar ti lacquer, mabalin a mabarnisanen ti gitara ket sisasaganan a pagtokaran ti gitara iti uneg ti dua a lawas. Ania a pamay-an ti panangbarnis ti mangpataud ti kasayaatan ti timekna a gitara? Sumungbat ti gayyemtayo: “Agduduma dagiti panangmatmat, ngem adu kadagiti immuna a gitara iti España ti nabarnisan iti barnis a Pranses. Daytoy a pannakabarnis, nupay kasta, masansan a sapulenna ti panangbarnis manen iti uneg ti lima a tawen.”
Mapagtokaran Met Laengen!
Kasta unay ti ragsakmi idi nalpasen! Naikabiten dagiti kuerdas iti bridge iti maysa a pungto ken iti panimplaan, wenno klaveja, iti ulo ti gitara. Kamaudiananna umayen ti panangsubok iti timek. Din mairteng ti kuerdas ket agtalinaeden ti timek, a mangtengngel iti umiso a nota. Ket, kalpasan ti mabayag ken naanus a pamay-an, addaantayon ti gitara!
Ngem di pay nakasagana nga usaren ti propesional. Ilawlawag ti luthier: “Gagangay a di magtengan ti baro a gitara ti kasayaatan a tokar agingga a daytat’ napagtokaranen iti agarup innem a bulan. Kaaduanna, adut’ masaritayo maipapan iti kabaelan ti gitara apaman a malpas dayta. Nabukel kadi ken bumanagbag ti bajona? Dagiti kadi nasinggit a nota kumalangikingda kas babassit a sarming a batingting? Agtutunos kadi ti timek ti gitara sadinoman ti pagtokaram iti diapasón? Ti kalidad ti timek a patauden ti musiko agpannuray iti kasta unay iti kinasigo ti luthier iti panangpilina kadagiti kasayaatan a materiales ken panangsangal kadakuada iti maysa a disenio a pakausaran a naimbag iti kabaelanda.”
Gapuna iti sumaganad a panagimdengyo a maragragsakan iti nalaing a managtokar iti gitara, laglagipenyo a ti adda iti gitara, ti panangpili kadagiti materiales ken ti kinasigo ti luthier, ikeddengna a nangnangruna ti rummuar iti dayta.—Naipatulod.
[Dagiti Ladawan iti panid 15]
Kannigid: Ti bloke ti kayo a naggapuan ti naaramid a dua a kapisi ti pagunian ti timek
Kannawan: Panangipuesto iti rosette ken panangporma kadagiti sikigan
[Dagiti Ladawan iti panid 16]
Ngato: Panangipuesto kadagiti tukod iti rabawna
Baba: panangipi kadagiti sikigan
[Ladawan iti panid 17]
Panangipuesto kadagiti traste iti mastil