Ti Pannakabalin ti Kinapudno a Mamaglinteg
“Maysa a mannanakaw, a nasapa a nawayawayaan, nangaramid iti 500 a panagtakaw iti uneg ti pito a bulan. Maysa a manangrames, a nawayawayaan uppat a tawen sakbay ti sangapulo a tawen a kababaan a sentensiana ti nangrames ken nangpapatay iti maysa a babai. Maysa a napakawanen a mammapatay ti nangloob kadagiti dua a pagtaengan ket pinatayda ti tallo a tattao.”—Reader’s Digest, Nobiembre 1990.
“Dandani 63 porsiento kadagiti balud a nawayawayaan kadagiti pagbaludan kadagiti nakaaramid iti nadagsen a krimen ti naaresto manen gapu iti nadagsen a krimen iti uneg ti tallo a tawen, kinuna ti Justice Department iti maysa a panagadal a nairuar itatta.” —The New York Times, Abril 3, 1989.
“Ti pakasarsaritaan ti pagbaludan a kas maysa a lugar a pakapalintegan dagiti kriminal ket saan a pudno. Dagiti pagbaludan ket kumbinasion a ‘bodega’ ken ‘eskuelaan iti krimen.’”—Sunday Star iti Toronto, Marso 20, 1988.
Ti warden idiay Rikers Island, a pagbaludan iti Siudad ti Nueva York, kunaenna: “Umay ditoy ti maysa nga agtutubo, sangapulo ket siam ti edadna, isut’ bantay iti maysa a panagtakaw. Inton rummuar, agbalinen a ti lalaki a mangpaltog.”—magasin a New York, Abril 23, 1990.
“Dagiti ruangan ti pagbaludan nagbalindan a kas iti agrikrikus a ruangan: dandani dua a kakatlo kadagiti amin a balud ti naaresto manen iti uneg ti tallo a tawen a pannakawayawayada.”—magasin a Time, Mayo 29, 1989.
SAAN a kabbaro dagiti damag iti ngato kadatayo. Daanen dayta nga estoria. Saan a mamaglinteg dagiti pagbaludan. Ti kinapudno ti mamaglinteg. Ti maysa a pangarigan: ni Ron Pryor.
Rugian ni Ron ti tunggal aldaw babaen ti panangbasana iti maysa a teksto manipud iti Biblia a kaduana ti pamiliana. Natalna ken naayat ti panagasawana. Naurnos ken nadalus ti pagtaengan. Nalaing nga estudiante dagiti dua nga annakda a lallaki—awan ti droga, awan ti alkohol, awan dagiti parikut. Itan agbukbukoddan ket mangar-aramiddda kadagiti Nakristianuan nga ar-aramid. Ni Ron ken ti asawana, ni Arlynn, okupadoda iti komunidadda a mangar-aramid iti boluntario a trabaho kas Kristiano. Makagunggona a panagbiag a panagserbi kadagiti dadduma.
Idi 1970, nupay kasta, ni Ron Pryor naibalud a mangur-uray iti pannakabista gapu iti panangpapatay. Isut’ nasarakan a nakabasol, nasentensiaan, ket rinugianna ti nagbalud iti pagbaludan kadagiti nadagsen ti basolda. Daytat’ patingga iti nakabaybayagen a kriminal a kererana isu a nakaibaludannan a naulit-ulit. Ngem bay-antayo ni Ron a mangisalaysay iti estoriana.
“Ti damo a ‘pannakaibalud’ a malagipko isut’ mainaig iti pannakaigalot iti pagbalaybayan. Idi tallo wenno uppat ti tawenko, kasla nakairuamakon ti agpasiar. Agpasiarak, mapukawak, pidutendak dagiti polis ket iyawiddak iti pagtaengan. Kamaudiananna, imbaga ni nanang kaniak a no diak agsardeng, umawag iti maysa a pagaywanan kadagiti ulila ket paikulongnak. Agtugtugawak iti paraangan nga agsangsangit, nga agur-uray iti yaayda. Dida immay. Imbes ketdi, ingalotnak ni nanangko iti pagbalaybayan.
“Idi dumakdakkelakon, kankanayon a maisagmakak iti gulo, ket ti kinaranggas ti sulusionko iti tunggal parikut. Mariroak, napaay, maipupuera. Diak mabigbig ti naimbag ken dakes. Palubosak ti rikriknak, saan a ti konsiensiak, a mangigiya kaniak. Idiay eskuelaan naparuarak iti maysa a grado nga agturong iti sabali gaput’ maragsakan dagiti mannursurok a maikkatakon iti klase. Nagikkatak iti maikapito a grado ket timmalawak iti pagtaengan. Nagtungpalak kadagiti dakes a kakuyog, ket pudno iti Nainkasuratan a balakad, dayta inturongnak iti nakarkaro pay a parikut.—1 Corinto 15:33.
“Di nagbayag dagiti eskuelaan a mangbalbaliw sinukatannan ti pannakaigalot iti pagbalaybayan. Dagitoy didak binalbaliwan. Tumalawak ket matiliwakto manen. Iti panaglibasko iti maysa nga eskuelaan idiay Virginia, tinakawko ti maysa a pick-up a trak ket naarestoak. Idi nagparangak iti sanguanan ti maysa a hues a managan Jenkins gapu iti panagtakaw iti auto, naammuak a ti trak ni Hues Jenkins’ ti tinakawko! Ti edadko idi ket 16 laeng, ngem naibilangak a din makorihir ket nabistaak kas maysa a nataengan. Naibaludak iti dua a tawen.
“Idi nakaruarak iti pagbaludan ken addan iti edad a 20’s, nakagun-odak iti maysa a motorsiklo. Naragsakanak iti pannakabalin nga impaayna kaniak, ngem saan nga umdas dayta. Nakikaduaak kadagiti Pagans—maysa a gang ti motorsiklo a kankanayon nga agbirbiruk iti gulo, a kankanayon a pagreggetanda ti mangirugi iti panaglalaban. Naan-anay a maibagayak iti dayta.
“Kamaudiananna, agmammanehoak idi ken agibibiahe iti produkto manipud Florida. Saanakon nga aktibo a kadua dagiti Pagans, ngem idi lumabasak iti Virginia iti daytoy a tiempo, idi 1969, nasabetko ti dadduma kadagiti dati a kakaduak iti Pagan. Rinugianmi ti nagraragsak—naginum iti arak, naigamer kadagiti droga. Narugian ti panagaapa, kimmaro, ket iti simmaruno a panagdidinnanog a rinubroban ti arak ken droga, pinaltogak ti maysa a lalaki. Ad-adu manen a bunga iti dakes a pannakikuyog! Kalpasanna, dua a detektib ti nangsaludsod kaniak, ket impudnok ti panangpapatayko. Daytoy ket idi 1970.
“Addaak iti pagbaludan nga agur-uray iti pannakabista ngem kaskasdi a managalsaak pay laeng a mananggulo. Kas pangarigan, maysa nga agsapa maysa a taltalken a balud ti immay nga addaan iti kape. Gagangay a mangtedda iti ekstra a kape nga inumento kamaudianna. Iti dayta nga agsapa, intayak ti tasak iti banga ti kape, ngem kinunana, ‘Awan ti ekstra.’ Ti nagawatak ket inkeddengna nga ited dayta iti sabali. Gapuna kinunak, ‘No kasta kurang ti kapem ita nga agsapa?’ Kinunana, ‘Wen.’ ‘Bueno, isublik ti kapek.’ Insabuagkko dayta iti rupana. Nagtungpalak iti pannakaibalud nga agsolsolo.
“Gapuna agrikusrikusak iti dayta 2.5 por 3 metros a selda nga awan ti tawana. Iti damdamo unay iti biagko, pudno a nagpanunotak. Nagsasaruno dagiti salsaludsodko. ‘Apay a kankanayon a nagulo ti biagko? Apay a kankanayon nga umuneg ken rummuarak iti pagbaludan? Apay nga addaak ditoy a selda? Apay nga agbibiagak? Apay? Apay? Apay?’ Kankanayon a dumtengda dagiti apay ngem awan ti sungbat. Idin kinunak iti bagik: ‘Nakaadayuakon. Awanen ti papanak. Malaksid no—malaksid no adda maysa a Dios—maysa a Dios a makakita kaniak, a makaam-ammo nga addaak, a makaawat kaniak—isu a pudno a diak am-ammo! Dios, no addaka, no sisisiputka kaniak, no adda aniaman a maaramidak—ibagam laeng kaniak, aniaman a banag!’
“Adda Biblia iti ayanko. Nagpanunotak, ‘Daytat’ pangrugian.’ Rinugiak ti nagbasa. Diak malagip ti binasak. Basta malagipko laeng a binasak dayta, nga awan ti naawatak. Iti uneg ti makalawas naisubliakon iti bloke dagiti selda. Silulukat ti maysa a selda, awan nagian dagiti kamana. Inserrekdak sadiay, ket dua nga aldaw kalpasanna nangikabilda ti maysa a balud a kaduak. Basbasaek ti Biblia idi, a padpadasek nga awaten dayta. Nakitanak nga agbasbasa ket nagimtuod: ‘Kayatmo kadi a maawatan ti Biblia?’ ‘Wen!’ ‘Mangalaak ti maysa a libro a mangtulong kenka.’ Nakiuman iti maysa kadagiti Saksi ni Jehova—idi naminsan nakipagadalda kenkuanan—ket di nagbayag intedna kaniak ti libro a napauluan Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Awan Inggana. Dayta ket idi Hulio 1970.
“Rinugiak a binasa, ket inungpotko a binasa dayta. Diak naawatan ti isuamin, ngem adda pategna. Bayat ti iyaay ken pannakiadal dagiti Saksi ni Jehova kaniak, amin dagiti saludsod nga im-imtuodek idi agsolsoloak a naibalud nangrugin a nasungbatan. Iti damdamo unay iti biagko, naawatak no ania ti naimbag ken dakes. No ad-adda nga adalek daytoy naespirituan a taraon, umas-asideg met ti panagbalinko a kas ‘kadagidiay a gapu iti pannakaasaasda masanay ti pannakaawatda a mangilasin iti naimbag ken dakes.’ (Hebreo 5:14) Masasairen ti konsiensiak, agkurkurrin!
“Daytoy a kellaat a pannakagun-od iti kinapudno ti Biblia nangpataud ti pudno a panagbalbaliw iti kapanunotak. Binaasak ti libro iti 24 oras. Iti nagpatnag nanurnorko ti intero a pagbaludan. Determinadoak a makita dagiti padak a balud ti kinapudno a maam-ammuak. Pagarupko no maragsakan ti tunggal maysa iti dayta kas kaniak. Saanda a naragsakan. Parikutdak dagiti dadduma a balud idi; ita ad-adda manen a karuroddak—awan ti mangipagarup a mabalin a kasta! Ngem bayat nga intultuloy dagiti Saksi ti umay iti pagbaludan ti distrito a makipagadal kaniak, nagbalinakon nga ad-adda a nataktika iti panangasabak.
“Adut’ nagbalbaliwak, ket iti uneg ti dua a bulan nagbalinakon a taltalken a balud. Paruarendak payen, isu a di ipagpagarup gaput’ napalabas a rekordko ken no apay nga addaak sadiay. Agep-epekton dagiti prinsipio a maad-adalko manipud iti Biblia. Dagiti danum ti kinapudno iti Sao ti Dios mangdaldalusdan, kas ti panangdalusda idi kaaldawan dagiti apostol. Ti pannakabalinda a mamaglinteg naipamatmat idiay 1 Corinto 6:9-11, kas iti sumaganad:
“‘Ania! Dikay ammo aya a dagiti nakillo didanto tawiden ti pagarian ti Dios? Dikay koma maallilaw. Uray dagiti mannakiabig, uray dagiti agrukbab kadagiti ladladawan, uray dagiti makikamkamalala, uray dagiti lallaki a maipaay iti naiduma a panggep, uray dagiti lallaki a makidinna iti padada a lalaki, uray dagiti mannanakaw, uray dagiti naagum, uray dagiti managbarbartek, uray dagiti managtabbaaw, uray dagiti managpaanak, saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios. Ket kasta idi ti dadduma kadakayo. Ngem nadalusankayon.’
“Kamaudiananna nabistaakon. Inikkandak iti 20 a tawen a pannakabalud gaput’ panangpapatay. Idi 1971, naipanak iti kanayon a masipsiputan a pagbaludan. Sadiay nga intuloyko ti pannakiadalko iti Biblia kadagiti Saksi. Kasta unay ti nagbaliwan ti kababalinko. Di nagbayag iti daytoy a baro a pagbaludan, inaramiddak a pagtaltalkan a balud ket rinugiandakon nga inikkan iti bakasion. Iti maysa kadagitoy, dinawatko iti pagnanaedak a Saksi: ‘Aniat’ manglapped kaniak a mabautisaran?’ Nakiuman iti lokal a kongregasion ket simubli ti sungbat: ‘Awan.’ Idi 1973, iti nasapa pay a rabii, nabautisaranak iti libtong a pagin-inuman dagiti baka iti asideg a pagtalonan. Nagkararagak bayat ti itatapogko iti danum, ta kasta met ti inaramid ni Jesus idi intaneb ni Juan Bautista iti Karayan Jordan.
“Kalpasan dayta, napartak ti irarang-ayko iti naespirituan. Nakiramanak iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro nga ikunkondukta ti lokal a kongregasion—nupay awanak a personal sadiay, siempre. Umawatak kadagiti paset iti eskuelaan ket i-tapeko dagiti palawagko, ket mapatokarda iti kongregasion. Ti manangbalakad iti eskuelaan isublina dagiti balakad tapno matulonganak a rumang-ay. Addaankami kadagiti linawas a gimong iti pagbaludan a sadiay dagiti dadduma a balud maawatda a tumabuno.
“Kankanayon a naynayonak ti pannakaammok iti Biblia kadagiti adu a teksto. Dagitoy ti kakasla pagbatayan a batbato a mangiruar kaniak iti nariribuk a kasasaad iti kababalin isu a nagbibiagakon iti kaaduan ti panagbiagko, agingga nga inapresiarko ti panagbalbaliw a sinarita ni apostol Pablo idiay Colosas 3:9, 10: ‘Ikkatenyo ti daan a personalidad agraman dagiti ar-aramidna, ket ikawesyo ti baro a personalidad, isu a napabaro babaen iti umiso a pannakaammo a maitunos iti ladawan Daydiay nangaramid iti dayta.’
“Idi 1978 umadanin ti maikatlo a pannakabista iti sanguanan ti parole board. Naminduan a napagkedkedanak gaput’ kinaserioso ti naaramidko a krimen. Iti daytoy a tiempo nakaawat ti board ti agarup 300 a sursurat manipud kadagiti Saksi ken dagiti dadduma pay a mangpampaneknek kadagiti panagbalbaliw nga inaramidko.
“Gaput’ sumaysayaaten dagiti gundawayko a mawayawayaan, pinanunotko ti posibilidad a mangasawa. Ni Arlynn, maysa a biuda nga addaan ti dua nga annak, ket maysa a Saksi a nakisinsinnuraten kaniak idi addaak pay laeng iti pagbaludan. Binisitanak a kaduana dagiti dua nga annakna a lallaki. Nagayatak kenkuana ket inayatnak met. Nawayawayaanak idi Pebrero 1, 1978. Nagkasarkami idi Pebrero 25, 1978. Itan, 13 a tawenen ti napalabas, nakaragragsak pay laeng ti panagasawami. Maysa kadagiti annakmi a lallaki ti naasawaanen ken aktibo kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Ti sabali nga anakmi agtartrabaho iti amin-tiempo idiay sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, Nueva York.
“Nasungbatan dagiti karkararagko. Agyamanak kadagiti kakabsat a lallaki ken babbai a nangtultulong iti kasta unay kaniak. Utangko ti isuamin a ragsakko iti naragsak a Dios, ni Jehova.—1 Timoteo 1:11.
“Kagurak, nupay kasta, dagiti napalabas a basbasolko. Laglagipek a buyogen ti pannakarimon dagiti dati a dakes a kababalinko. Nagkararagakon iti namin-adu ken ni Jehova a pakawanennak, ket mariknak a pinakawannakon. Inanamaek met a dagiti tattao a nagbasolak idi napalabas mapakawandak koma. Ket nangnangruna nga inanamaek a pagungarento ni Jehova ti tao a pinatayko ket maaddaanto ti gundaway nga agbiag nga agnanayon iti Paraiso a daga ti Dios. Daytanto ti mangan-anay iti ragsakko!”
Ti saan a maaramidan dagiti pagbaludan ken ti pannakaibalud nga agsolsolo, naaramidan ti kinapudno ti Biblia. Daytat’ namagbalin ken Ron Pryor a mangikkat iti dati a kriminal a personalidadna ket inkawesna ti baro a Kristiano a personalidad. Apay? Gapu ta “ti sao ti Dios nabiag ken addaan pannakabalin,” agraman ti pannakabalin a mamaglinteg.—Hebreo 4:12.
[Blurb iti panid 11]
Ti trak ni Hues Jenkins ti tinakawko!
[Blurb iti panid 12]
Adda Biblia idiay nakaibaludak nga agsolsolo. Rinugiak a binasa dayta
[Blurb iti panid 12]
Inikkandak ti 20 a tawen a pannakabalud gaput’ panangpapatay
[Ladawan iti panid 13]
Ni Ron Pryor ken ti asawana, ni Arlynn, itatta