Panangtaginayon iti Ay-ayam iti Lugarda
NO AGAY-AYAM dagiti tattao iti paboritoda nga ay-ayam, maragsakanda bayat nga agtignay ti bagida ken mangaramid kadagiti paglaingan wenno panagibtur. Pinarsuanatayo ti Dios a mangtagiragsak iti pisikal nga aramid. Nalabit ad-adu pay a tattao ti maragsakan nga agbuya iti panagay-ayam dagiti dadduma. Gapuna ti panagay-ayam ket kas met kadagiti dadduma a bambanag no mataginayon iti umiso a lugarda.
Tapno iyilustrar: No mapan dagiti tattao iti igid ti baybay tapno tagiragsakenda ti init, aniat’ mapasamak no nalabes ti pannakaisarangda iti init? Agsagabada iti nasakit a pannakauram ti kudilda isu a mangdadael ti naragsak a tiempoda ken mangipaay pay iti serioso a peggad. Umasping dayta iti panagay-ayam. Naimbag ti bassit, ngem ti nalabes a pannakaisarang mabalin a makadangran.
Ti panagay-ayam mabalin a nagsayaatan a pakabang-aran ken pagragsakan, kaskasdi saan laeng a dagitoy ti kalat. Dagitoy dida makaipaay iti pudno a pannakapnek wenno napaut a ragsak. Nakalkaldaang no dadduma sapulenna ti maysa a trahedia tapno mabigbig ti maysa a tao daytoy. “Amin dagiti tropeo ken medaliak awan ti pategda,” inlawlawag ni Mary Wazeter, ti atleta a babai a timpuak iti rangtay ket naparalisado.
“Naammuak dagiti adu a kinapudno maipapan iti biag,” inreportna. “Ti maysa ket ti pudno a pannakapnek saan a magun-odan kadagiti pamay-an nga ikagkagumaan dagiti adu a tattao nga an-anayen ken aramiden. Ti pannakapnek para kaniak di agtaud iti panagbalin a purpuro-A ti markana nga estudiante, panagbalin a tumataray a kampeon ti estado wenno ti panagikut iti makaawis a pigura.”
Iti ad-adda pay a panangipamaysa kadagiti bambanag, ti sosiologo a ni John Whitworth kunana: “Iti ngudo ti ay-ayam, ti laeng adda kenka isut’ listaan dagiti nangabak ken naabak ken dagiti rekordda. Saan unay a napateg dayta. Nupay kasta, pagarupek a daytat’ kayat ti kagimongantayo. Ti kasta unay a panangipaganetget iti ay-ayam agbanag iti di napudno a panangmatmat iti pudno a napateg a banag.
Kalpasan ti panangabakna iti 200-metros a panagtaray idi 1964 Olympics, inlawlawag ni Henry Carr: “Bayat ti panagsublik iti Olympic Villages, innalak ti damdamo a gundaway a nangmatmat iti balitok a medalia. . . . kinapudnona inimtuodko ti bagik: ‘Kinapudnona ania daytoy! Kadagitoy amin a tawtawen kasta unay ti panagtrabahok, tapno magun-odko daytoy?’ Nagpungtotak, idinto a maragsakanak koma. Pudno a naupayak.” Kasta met laeng ti marikna ni Marlon Starling kalpasan ti panangabakna a kampeon iti welterweight iti World Boxing Association idi 1987. “Ti titulo,” kinunana, “dina maparisan ti panagkuna ti anakko, ‘Inay-ayatka, Tatang.’”
Gapuna adda nasken a leksion a maadal: Ti nabunga a trabaho, pamilia ken nangnangruna ti panagdayaw iti Dios rebbeng nga ipangpangruna. Umiso ti Biblia no kunaenna: “Ti panangwatwat iti bagi [nga ipaay ti panagay-ayam] bassit ti magunggona.” (1 Timoteo 4:8) Daytoy ipamatmatna ti umiso a lugar ti panagay-ayam iti panagbiagtayo. Dayta komat’ maikadua. Yantangay mabalin a makaparagsak ti panagay-ayam, masapul a kankanayon a sisisiput ti maysa a tao tapno di maliwayan dagiti napatpateg a bambanag.
Nainsiriban, ngarud, a sensitibotayo no agreklamo dagiti miembro ti pamilia nga adut’ tiempo a busbusbosentayo iti panagsasao, panagbuybuya, wenno panagay-ayam. Maysa a babai, a ti asawana a lalaki nangbalbaliw iti panangtamingna iti ay-ayam, kunana a siyayaman: “Ita ad-adun a tiempo ti busbusbosenna a kadua dagiti ubbing ken siak. No dadduma agbuya ti pamiliami iti ay-ayam iti telebision, ngem kaaduan a rabii magnakami nga agkakadua ken agsasarita maipapan kadagiti paspasamak iti aldaw. Daytoy ket makaay-ayo ket makatulong a mangtaginayon kadakami a naragsak.”
Gapu kadagiti mabalin a parparikut a tumaud, apay a dikay sipupudno a sanguen ti saludsod: Mabalin kadi nga ad-adu a tiempo ken atension ti ipapaayko iti ay-ayam ngem ti rebbengna? Kaskasdi, addada dadduma a paset daytoy a banag a panangtaginayon iti ay-ayam iti umiso a lugarna.
Ti Ngay Kompetensia?
Tapno makagunggona dagiti ay-ayam imbes a makadangran, napateg ti umiso a kababalin iti kompetision. “Dagiti coach, mannursuro iti gym, nagannak, ken dagiti ubbing a mismo pagregreggetanda ti mangabak ta malipatandan ti panggep ti ay-ayam,” insennaay ti maysa a mangngagas maipaay iti propesional a grupo ti hockey. Ti panggep iti panagay-ayam, kinunana, isu komat’ “panangparang-ay iti panagkakadua iti trabaho ken disiplina, ti panangpasayaat iti salun-at, ken, kangrunaan ngem amin, ti pakaragsakan.”
Nakalkaldaang, nupay kasta, ti pannakaipaganetget ti panangabak dinadaelna ti pakaragsakan dagiti adu. Ti sikologo iti panagay-ayam a ni Bruce Ogilvie kunana: “Naminsan sinaludsodak dagiti agdadamo a managay-ayam kadagiti 10 a kampo ti kangrunaan a grupo ti baseball ket 87 por siento kadakuada ti nagkuna a kayatda a pulos a saanda koma a nakigrupo iti Little League (grupo dagiti agtutubo) a baseball ta pinukawna ti rag-o iti pakaragsakan koma nga ay-ayam.” Ti mainaig pay a parikut ket ti nakaro a kompetensia mangipaay iti ad-adu a bilang dagiti pannakadangran.
Ti Biblia mangipaay iti pagalagadan, a kunkunana: “Ditay koma agtangtangsit, a gargarien ti kompetision iti maysa ken maysa, nga agiinnapal iti maysa ken maysa.” (Galacia 5:26) Sigun iti Griego-Ingles a lexicon, ti sao a Griego a naipatarus ditoy a “gargarien ti kompetision” kaipapananna “ti mangawis,” “mangkarit iti pannakilaban wenno pannakisalisal.” Gapuna ti An American Translation addaan ti panangipatarus a: “Ditay koma kariten ti maysa ken maysa iti kinaubbawtayo.” Ket ti footnote iti New World Translation ipaayna ti sabali a pamay-an: “Piliten ti maysa ken maysa a makilaban.”
Nalawag, ngarud, ti pananggargari ti kompetision saan a nainsiriban. Dayta dina patauden ti nasayaat a relasion. No mapilitka a makilaban ket maabakka, ket pagtangsit ti nangabak ti nagbanaganna, ti kapadasan ket makapabain. Ti nakaro a pannakikompetensia saan a naayat. (Mateo 22:39) Maigiddato iti dayta, no ti kompetision mataginayon iti nainggayyeman, nasayaat a kasasaad, dayta makaipaay iti pagimbagan ken pakaragsakan iti ay-ayam.
Dadduma mabalin a tarigagayanda ti mangsapul kadagiti pamay-an nga agay-ayam iti pamay-an a mangpabassit iti kompetision. “Natibker a mamatiak iti pagimbagan iti pannakipaset laeng iti ay-ayam (saan a tapno mangabak wenno maabak wenno mangipaay iti rekord) agingga iti edad a 13 wenno 14,” kinuna ti maysa a coach nga Ingles. Inrekomendarna ti saan a panangidulin iti rekord wenno resulta dagiti mangab-abak a grupo—“awan dagiti posision wenno addang a gun-oden, awan dagiti finals.” Wen, ti panangipaganetget iti panangabak rebbeng a mapabassit a siuumiso wenno interamente a maikkat.
Kababalin kadagiti Atleta
Ti panangtaginayon iti ay-ayam iti umiso a lugarda ramanenna met ti kababalintayo kadagiti nalalaing, nalatak nga atleta. Kaawatan, masapul a dayawentayo ti abilidadda iti panagay-ayam ken nakaskasdaaw a paglainganda. Ngem masapul kadi a pagbalinen ida nga idolo? Masansan a makita dagiti agtutubo a mangipakita kadagiti poster dagita nga atleta iti kukuartoda. Dagiti kadi naaramidan dagita nga atleta ti mamagbalin kadakuada a maikari iti dayaw? Nalabit pudno ti kasungani.
Maysa a kabbaro a managay-ayam iti grupo ti kampeonato iti National Football League idi damo ti nangdayaw iti adu kadagiti kagrupona. Ngem ti ugali ken kababalinda, kinunana, “ti basta naan-anay a nangikkat kadagiti amin a rikrikna ken panagraemko kadakuada.” Inlawlawagna: “Kas pangarigan, kunaenda: ‘Hey, nakidennaak kadagiti lima a babbai idi napan a lawas, malaksid ti asawak.’ Ket matmatak ti tao ket agpanunotak: ‘No kasta daytoy ti kita ti tao nga ibilbilangko nga idolok.’”
Pudno unay, di umiso ti mangibilang nga idolo iti aniaman a tao, ken nangnangruna a pudno daytoy kadagidiay a nalaing iti aramid a kunaen ti Biblia nga addaan iti bassit wenno limitado a gunggona. Maparegta dagiti adipen ti Dios nga “umadayu iti panagrukbab iti ladladawan.”—1 Corinto 10:14.
No Kasano a Makagunggona ti Ay-ayam
Kas napaliiwtayon, kuna ti Biblia a ti pisikal a panagsanay, kas ti magun-odan iti ay-ayam, “bassit ti magunggona.” (1 Timoteo 4:8) Iti ania a pamay-an a pudno daytoy? Kasano a mabalin a magunggonaankayo iti ay-ayam?
Ti maikadua-siglo a Griego a mangngagas a ni Galen, personal a mangngagas ti Romano nga emperador Marcus Aurelius, impaganetgetna ti kinapateg ti arsisio maipaay iti pangkaaduan a salun-at. Ket inrekomendarna ti panagay-ayam iti bola, yantangay dagitoy arsisuenna ti intero a bagi iti gagangay a pamay-an. Ti panagay-ayam iti bola gagangay met a pakaragsakan nga ay-ayamen, gapuna ti maysa a tao ad-adda nga agay-ayam kadagitoy nga ay-ayam a tagiragsakenna ngem ti mangaramid iti dadduma a porma iti arsisio.
Adut’ makasarak a ti arsisio gapu iti panagay-ayam mangipaay kadakuada iti nasayaat a rikna. Kalpasan ti makapaalibtak a panagay-ayam, mariknada a pimmigsada ken nabang-aran. Ngem di koma pagsiddaawan daytoy, yantangay, kas kunaen ni Dr. Dorothy Harris, “ti arsisio isut’ nakaparsuaan a kasayaatan a mamagkalma.”
Ti pisikal nga arsisio, kas ti ipaay ti calisthenics, jogging, ken ay-ayam, kaaduanna mabigbigbig itatta a kas napateg iti salun-at. “Dagiti nasalun-at a tattao aramidenda ti gagangay a trabahoda a nakalaklaka nga awan ti pannakabannog ken kaskasdi nga addaanda pay laeng ti pigsa a maipaay kadagiti dadduma a pagayatanda,” kuna ti The World Book Encyclopedia. “Mabalin met a malapdanda dagiti epekto iti panaglakay a nasaysayaat ngem dagidiay a saan a nasalun-at.”
Nupay kasta, aniaman a tulong a maipaay ti panagay-ayam iti kinasalun-at ti maysa a tao, limitado ti gunggona. Ti panaglakay ken ipapatay di malapdan babaen iti panangikagumaan ti tao. Kaskasdi, kalpasan ti panangikunana a “ti panangwatwat iti bagi bassit ti magunggona,” kunaen ti Biblia: “Ti nadiosan a debosion mangted iti gunggona iti isuamin, ta adda kari iti biag nga agdama ken iti mapasungad.”—1 Timoteo 4:8.
Ni laeng Jehova a Dios, ti Namarsuatayo, ti makaipaay iti biag. Awanen, ngarud, ti napatpateg ngem ti “nadiosan a debosion,” kayatna a sawen, ti panagraem, panagdayaw, ken panagserbi iti Dios. Gapuna dagidiay mangsansanay iti nadiosan a debosion ipangpangrunadanto ti panagaramid ti pagayatan ti Dios. Ipaayda ti bagbagida iti panagserbi iti Dios, nga usarenda ti kinaagtutuboda a kas ti inaramid ni Jesu-Kristo, nga ipakaammoda kadagiti dadduma dagiti naimbag a bambanag maipapan iti Dios ken ti Pagarianna.
Wen, babaen ti panangipangpangruna iti pagayatan ti Dios, dagiti tattao magun-odanda ti anamongna ken makagun-odda iti biag nga agnanayon iti nalinteg a baro a lubongna. Sadiay ti naragsak a Dios, ni Jehova, ipaaynanto kadakuada ti pudno ken napaut a kinaragsak ken pannakapnek.