Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasanok a Maliklikan ti Pannakapilit nga Agsigarilio?

“Bang-arannak dayta, paragsakennak ken pagtalnaennak.”

“Daytat’ pasa-tiempo laeng.”

“Mariknam a kaslaka natalged.”

‘Tapno adda laeng aramiden dagiti im-imak.’

DAGITOY dagiti rason nga inted dagiti tin-edyer idi napagsaludsodanda no apay nga agsigarilioda. (Teens Speak Out) Wen, nupay adda amin dagitoy a pakdaar maipapan iti kanser iti bara, emphysema, ken sakit ti puso, di pay laeng maliklikan ti panangawis ti panagsigarilio kadagiti agtutubo. Nalabit nasulisogkayo a mangpadas pay iti dayta a mismo.

Ti pagiwarnak kankanayon a mangawis babaen kadagiti ladawan dagiti napipintas, nasayaat-panagkawkawesna a lallaki ken babbai a kankanayon nga agsigarilio. Awan kadakuada ti aglanglanga a pasiente ti kanser. Wenno mabalin a pilitendakayo dagiti kapatadayo a padasenyo. Idiay eskuelaan mabalin a kankanayon a pagsasawandakayo iti ‘Takrutka kadi?’ ‘Asinoman a natan-ok agsigarilio.’ Ket no addaka iti aglawlaw dagiti agsigarilio nga agtutubo, mariknam a maiwalwalinka no awan ti sigarilio a petpetmo.

Ti pannakapilit nga agsigarilio mabalin met nga agtaud iti pagtaengan. No ti maysa a naganak di agsigarilio ngem ti sabali kayatna ti agsigarilio, daytoy ket makariribuk. Ket no agpadpada nga agsigarilio dagiti nagannak, dakdakkel pay ti pannakapilit. ‘Dagiti dadakkelko agsigarilioda iti dua a pakete iti inaldaw, gapuna kankanayon nga adda sigarilio iti aglawlaw,’ kuna ti 14-años a ni Rebecca. Ti panangibaga dagita a nagannak a dika agsigarilio ket kasla kasta unay a kinamanaginsisingpet! Agreklamo ni agtutubo nga Allison: “No ibagatayo kadagiti dadakkeltayo a maseknantayo iti salun-atda, dida umimdeng. Gapuna kasano a mainanamada nga umimdengtayo kadakuada?”—The Private Life of the American Teenager.

Aniaman ti rasonda, adu nga agtutubo ikeddengda ti mangpadas iti panagsigarilio ket masansan nga agbalinda nga adikto agingga iti tungpal-biag.a Inanamaenyo, a tarigagayanyo ti banag a nasaysayaat maipaay iti bagiyo met laeng. Ammoyo ti nakalkaldaang a pagbanagan iti panagsigarilio ket awan ti rason a padasenyo dayta a mismo. Kaskasdi, mabalin a panunotenyo no kasano a makapagtakderkayo iti nabileg a pannakapilit nga agsigarilio.

Panagbabain iti Kagimongan

Kitaentayo nga umuna dagiti rason nga inted dagiti agtutubo maipaay iti panagsigarilio. Kas kadagiti agtutubo a naadaw iti ngato iti pangrugian, adut’ agrason a ti panangiggem iti sigarilio mangipaay iti nasaysayaat a langa ken aglanglanga a “nataengan.” Ni agtutubo nga Oren patienna a pudno daytoy kenkuana. Gaput’ nakarot’ panagbabainna, malagipna: “Diak komportable, nangnangruna kadagiti party. Diak ammo no kasano ti agtignay wenno ania ti sawek. Ti panagsigarilio ti kasla sungbat iti parikutko.”

Nupay kasta, ti panangsusop ken pannakalang-ab iti nabangsit nga asuk pudno a paglangaenna ti maysa a maag, di natalged, ken awan konsiderasionna kadagiti dadduma. Umad-adu nga agtutubo ti makakitkita a kastoy. Iti maysa a surbey ni Jane Rinzler, 63 porsiento kadagiti babbai ken 73 porsiento kadagiti lallaki a napagsaludsodan ti di manganamong iti panagsigarilio! Maysa a 16-años nga ubing a babai ti nagkuna: “Pagarupen dagiti tattao a pagbalinenna ida a napateg, ngem pudno nga ikagkagumaanda ti agbalin a napateg.” Uray pay no ti panagsigarilio pudno a pagbalinenna ti maysa a “napateg,” nainkalintegan kadi ti panagtomar iti makadangran ken makaadikto nga ugali?

Makapainteres, nupay kasta, ni Maurice Falk, maysa a propesor iti child psychiatry, kunana: “Dagiti agtutubo a makaammo iti aramidenda kadagiti sosial a panagtitipon saanda unay a mababain. . . . [Dagitoy] dida agsigarilio.” Pudno daytoy kadagiti adu nga agtutubo kadagiti Saksi ni Jehova. Nakapataudda iti kinatimbeng ken panagtalek babaen ti panangsapul kadagiti tattao iti amin nga edad iti panangasaba iti publiko. Babaen iti pananggundaway iti programa iti edukasion a maituktukon kadagiti Nakristianuan a gimgimong idiay Kingdom Hall, masursuroda met ti agsao iti nasigo ngem naemma a pamay-an iti sanguanan dagiti agdengdengngeg. Daytoy ikkatenna ti pannakasapul iti pagpannurayan no makilanglangen kadagiti tattao.

No saankayo a naragsak wenno mariknayo a managbabainkayo iti aglawlaw dagiti tattao, apay a dikay padasen ti makilangen a sisisinged iti kongregasion dagiti pudno a Kristiano. Narigat ti agtalinaed a managbabain no aktiboka a makiraman kadagiti dadduma. Mabalinyo met nga isarita dagiti pakaseknanyo kadagiti dadakkelyo. Laglagipenyo, nupay kasta, a magun-odanyo ti panagraem dagiti dadduma, saan a babaen ti panagsigarilioyo, no di ket babaen ti panagbalin nga, kas iti iparegta ti Biblia: “Ulidan . . . iti panagsao, iti kababalin, iti ayat, iti pammati, iti kinadalus.”—1 Timoteo 4:12.

“Bang-arannak Dayta”

Ti ngay kunaen dagiti dadduma a ti panagsigarilio ket nagsayaatan a kapadasan? “Dadduma a managsigarilio kunaenda a dida makainana no awan ti sigarilio,” kuna ti mannurat a ni Alvin Rosenbaum, “a ti panagsigarilio bang-aranna ti rigat, panagdanag, ken pungtot.” Nupay kasta, imbes a makabang-ar, “ti nikotina maysa a mangpasaranta,” kuna ni Rosenbaum.

Ania ngarud ti mangbang-ar a marikna ti managsigarilio? Kinapudnona, ti marikna ti managsigarilio isut’ bang-ar nga agtaud iti pannakapennek ti pannakaadikto! Wen, maadikto dagiti tattao iti nikotina ti tabako. Daytoy a pannakaadikto ket kas iti pannakaadikto iti heroin wenno cocaine, ket kunaen dagiti dadduma a narigrigat pay a parmeken.

No awanen ti nikotina iti bagi ti mannigarilio, mangrugin nga agtarigagay iti dayta. Agbalinen a nerbioso, madanagan, ken managpungpungtot agingga a makagun-od manen iti “kasapulanna” a nikotina. Temporario a mabang-aran—agingga a sapulen manen ti bagina ti nikotina. Ngarud ti panagsigarilio ket minamaag a pamay-an ti pakabang-ran. Ti panagimdeng iti naalumamay a musika, panagbasa, ken ti nabannayat a pannagna ket nataltalged a pamay-an.

Panangsaranget a Situtured iti Panangpilit ti Kapatada

Ti 14-años a ni George isalaysayna: “Nakaad-adu nga agtutubo ti mangitukon kaniak iti sigarilio ta masapul a diak ikankano ida.” Ti panangpilit iti kapatada ti kasla agparang a kangrunaan a rason ti panangrugi ti kaaduan nga agtutubo nga agsigarilio. Maysa a surbey kadagiti tin-edyer ipalgakna a ‘nakurkurang ngem 1 porsiento kadakuada ti agsigarilio no awan ti agsigarilio kadagiti gagayyemda, ngem 73 porsiento kadakuada ti agsigarilio no amin dagiti gagayyemda agsigarilio.’ No pilitendakayo dagiti kapatadayo nga agsigarilio, mabalin nga imtuodenyo: ‘Aniat’ pagdaksanna ti maminsan laeng a panangsusop ti sigarilio tapno didakon rirriribuken dagiti dadduma?’

Dadduma nga agtutubo a napadakkel kadagiti Kristiano a pagtaengan ti nagrason a saan met a dakes unay ket inkompromisoda ti pammatida.b Sumagmamano ti nangamin a nangiggemda iti sigarilio ken sinusopda dayta—tapno agbalinda laeng a ‘kas iti dadduma.’ Kuna ti Biblia, nupay kasta: “Anakko, no dagiti managbasol sulisogendaka, dika umanamong.” (Proverbio 1:10) Ket agpaay a pakaidayawanda, kaaduan kadagiti agtutubo a napadakkel kadagiti Kristiano a pagtaengan ti mangipangpangag itoy a sasao. Ti katorse años a ni Maribel, kas pangarigan, tinukonan dagiti kakaduana iti sigarilio, ket nagkedked. “Simminadan kaniak,” nalagipna, “ket inang-angawdak.” Pinalagipanna ti bagina, nupay kasta, a ‘nasaysayaat ti maaddaan iti anamong ti Dios ngem ti anamong ti lubong’ ket di simmuko iti panangpilit!

Pudno unay, ania a kita ti gagayyem ti mangpilit kadakayo a manglang-ab iti makapapatay a sustansia? Mamakdaar ti Proverbio 13:20 a “Ti makikuyog kadagiti masirib a tattao, masiribto, ngem ti makikuyog kadagiti maag pagsikurannanto.” No kasapulan, mangsapulkayo kadagiti baro a gagayyem. Ta, ti laeng pannakikadua kadagiti agsigarilio ket makadangran iti salun-at! Kuna ti 15-años a ni Brenda: “Awan ti agsigarilio kadagiti gagayyemko. Gapuna awan ti parikutko kadagiti kapatadak.”

Mabalin nga imposible, nupay kasta, ti panangliklik nga interamente kadagiti di Kristiano nga agtutubo. Mabalin a masapul nga idepensayo ti pammatiyo ken awan duadua nga agkedkedkayo nga agsigarilio! Daytoy dina kaipapanan a sermonanyo ida kadagiti pagdaksan iti panagtabako. Intudo ti mannurat a ni Sharon Scott a masansan ti simple a panangibaga iti “saan pagyamanan” umdasen. No saan nga agkurri daytoy, irekomendarna nga ibagayo no apay nga agkedkedkayo iti nabilbileg a panagkuna, “Kinunak a SAAN!”

Dagiti dadduma pay a pamusposan isut’ ipapanaw, di ikankano ti tukon, wenno basta baliwanyo ti tema. Mabalin a sanayenyo pay nga umun-una no kasanot’ panagkedkedyo iti pannakapilit nga agsigarilio. Ket no makalikaguman ti detaliado a panangilawlawag, masapul a sisasaganakayo a mangipaay iti maysa. Kuna ti Biblia: ‘Madadaankayo a mangidepensa iti sanguanan dagiti isuamin a mangkalikagum kadakayo iti rason.’—1 Pedro 3:15.c

Ti edukasion iti Biblia a maipapaay idiay Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova natulongannan dagiti adu nga agsardeng nga agsigarilio. Malagip ni Oren: “Ti tarigagay a mangisarita iti dadduma ti maipapan iti panagbiag nga agnanayon iti naan-anay a salun-at iti maysa a nadalusan a paraiso ti nangted kaniak iti pammaregta nga agsardeng.” Ti nainsiriban a kurso isut’ pulos a di mangrugrugi iti damo pay laeng!—Colosas 4:5.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 17]

Imbes a pagbalinenna ti maysa nga aglanglanga a nataengan, ti panagsigarilio ipasimudaagna laeng ti di kinatalged ti maysa