Ti Pagsidsiddaawan iti de Lana

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Australia

ANIAT’ makapagin-awat’ kinapudotna iti lam-ek ngem nakaskasdaaw kinalamiisna iti kalgaw? Aniat’ narusrusangger ngem kapas, ngem makaaramid iti nalag-an nga abel? Aniat’ proteksion ti skier ken tagtagainepen a kawes ti managdisenio? Aniat’ mabalin a binnaten iti dandani kakatlot’ kaatiddogna ket agsubli iti sigud a kaatiddogna no mabulusan?

Ti sungbat kadagitoy a saludsod isu ti de lana—adut’ usarna, nalagda a de lana! Wen, ti nakaskasdaaw a dutdot ti naamo a karnero makapataud iti maysa kadagiti kaaduan usarna nga abel a magun-odan ti tao.

Maus-usaren iti Sinigsiglo

Idi nakagteng dagiti kaunaan a managsirarak sadi Sud America, nakitada nga adu kadagiti tattao daytoy, kas kadagiti taga Peru, ti nakakawes kadagiti agkakapintas nga alpaca a de lana. Kasakbayan pay dayta, iti kadaanan a panawen ti Biblia, maay-aywanan dagiti dadakkel a pangen ti karnero, ket dagiti pagan-anay naaramidda iti natinaan ken naisaganan a de lana.—Exodo 26:1; Levitico 13:47.

Ti moderno nga historia mangipamaysa iti natibker a merino a karnero ti España, a naisangsangayan saan laeng a gapu iti kinapartak daytoy nga agpaadu iti nangatot’-kalidadna a de lana no di ket gapu met iti kinaandur daytoy ken abilidadna a makalasat kadagiti narigat a klima. Ti natibker a merino ket maibagay iti napudot a klima ti isla a kontinente ti Australia. Iti maudi a paset ti maika-18 a siglo, dagiti manangibangon ti baro a kolonia nagsapsapulda iti banag a saan laeng a makan. Kasapulanda ti manamnama nga eksport a pangipasdekan iti ekonomia.

Napilida ti de lana ta agtubtubo daytoy iti sibibiag nga animal. Ti karnero mabalinnat’ agsursur a maymaysa iti atiddog a panawen, ket bassit laeng ti kasapulan a trabaho a mangpaadu iti de lana. Nalaka laeng daytoy nga idulin ken saan a marunot iti pagpempenan. Ti kinaandur daytoy kontra iti buot ti mamagandur iti daytoy iti walo-bulan ti kapautna a panaglayag a mapan idiay Inglatera. Maysa pay a bentahe ket saan a nalaka a mauram ti de lana.

“Agsaksakay iti Bukot ti Karnero”

Isut’ gapuna nga, iti maysa ket kagudua a siglo kalpasan a simmangpet dagiti immuna a merino idi 1797, nakalasat ti ekonomia ti Australia gapu la unay iti eksport ti de lana. Nupay kasta, kasarunot’ Gubat Sangalubongan I, iti nagin-inut a panagrang-ay dagiti segundaria nga industria, agraman iti dumakdakkel a panangusar kadagiti sintetiko a materiales imbes a ti de lana, ti ebkas a ti Australia “agsaksakay iti bukot ti karnero” ket di unay maitutopen. Daytat’ agingga kadagiti maudi a sumagmamano a tawen, idi a ti industria ti de lana ti Australia simrek iti awan kapadana nga idudur-as nga agtultuloy inggana ita.

Idi 1807 ti umuna a pardo ti de lana ti Australian Botany Bay ket nailako idiay Londres iti makapaupay a $1.03 laeng kada libra, ta naibilang a ‘nababat’ kalidadna ken narugit.’ Nupay kasta, itatta, ti populasion ti karnero ti Australia ket aganayen a 166 milion,—nasurok a 10 a karnero iti tunggal tao iti pagilian, ket ti tinawen a produksion ti de lana nakagtengen iti nasurok a 950,000 a tonelada. Idi Pebrero 1988 ti pardo ti nakapimpino a merino a de lana ti Australia ket nailako iti maysa nga Italiano a managgatang iti agarup 20,000 a doliar ti Australia—maysa a dakkel nga irarang-ay no maidilig iti immuna a pardo a nailako idiay Londres idi 1807.

Apay a Nakaskasdaaw Unay?

Ti kaadut’ pakaaramatan ti de lana ti pudno a mamagsiddaaw, kas ipakita ti ababa a panangrepaso kadagiti kalidadna. Ti de lana agtubo a kas met laeng ti panagtubo ti buok ti tao, ket adu a kita ti karnero ti addaan atiddog a dutdot a nailaok iti de lanada. Naala daytoy manipud iti puli a merino, nga ibati laeng ti makin-uneg a de lana a kasapulan unay. Nupay nakerkersang ti de lana ngem ti kapas wenno lienso, gapu ta saan unay a nasedsed mabalin nga aramiden a nalag-an nga abel. Ti pannakaiyasping daytoy iti tina ti mangpaadu pay iti pakausaranna. No makitayo ti maysa a balasang a nakasuot iti bandana a naraniag a nalabaga nga agpuypuyupoy, mabalin a daytat’ puro a de lana.

Ngem pinadasyon aya a gessaten ti maysa a labag ti de lana babaen kadagiti ramayyo? Nalagda, saan kadi? Wen, ti maysa a labag ti de lana maanduranna ti pannakagessat iti puersa a manipud 15 agingga ti 30 gramo—isu a kasapulanyo ti getteng a mangputed iti de lana nga abel. Ti labag ti de lana addaan met iti lukot, a mamagbalin iti dayta a mapilku-pilko, ket no mabinnat iti agingga iti 30 porsiento ti kaatiddogna, agsubli iti sigud a kaatiddogna no mabulusan. Dayta a kalidad ti manglapped iti de lana nga agkuretret no namaga.

Maysa pay, ti angin a napupok iti nagbabaetan dagiti labag ti de lana mangted kalidad daytoy a mannakibagay iti temperatura, a mangpapudot iti daytoy iti lam-ek ngem mangpalamiis iti kalgaw. Ti rabawna ket saan a maslep ti danum, isu a ti nabasa a de lana a kawes dinakay pagkuyegyegen ta napartak unay nga agmaga, a kas kadagiti daduma nga abel. Ngem, kanayon nga isusuot ti karnero daytoy iti amin a kita ti panniempo ket saan nga agpanateng.

Nalabit diyo ipagpagarup a ti pieltro (felt)—a ginasgasut ti pakausaranna, manipud alpombra agingga iti bola a tenis—ket kinapudnona de lana a nasedsed babaen iti pudot ken puersa. Ti nalamuyot a material, nga aramaten para iti kawes dagiti lallaki ken babbai ken sumagmamano a nalamuyot, napino a pagan-anay, ket naaramid iti naisalsaluminat’ pannakaabelna a de lana.

Manipud Karnero Agingga Kadakayo

Kadagiti dadakkel a pagilian a manangpataud-de lana, ti pagpukisan kadagiti karnero ket maysa a napateg a buya ti away. Gagangay, dagiti karnero mapukisanda iti maminsan kada tawen, ngem kadagiti sumagmamano a napupudot ti klimana, mabalin a maaramid ti panangpukis a mamindua iti makatawen.

Dagiti managpukis ti karnero napipigsada a tattao, addaan nabaneg a takiag ken natibker a bukot. Babaen ti de koriente a pangpukis, ikagumaan ti managpukis nga ikkaten ti dutdot a sibubukel. Ti nasigo a managpukis makapukis iti agarup 200 a karnero iti maysa nga aldaw. Ikkatenna nga umuna ti de lana ti tian, mangrugi iti sep-ang agpangato iti bukot, tengnged, ken abaga ken bakrang ti karnero. Ti kasayaatan a de lana aggapu kadagiti abaga ken bakrang ti karnero.

No mabulusanen dagiti kapukpukis a karnero manipud pagpukisan, nakaay-ayat a buyaen ida nga aglalagto iti ragsak gaput’ pannakatakwatda nga awanen ti nadagsen a nangbalkot kadakuada.

Kalpasanna, dagiti dutdot ket mapaglalasin sigun iti kalidadda. Dagiti manangilasin agtakderda iti ingganat’ siket kangato a tabla, nga usigenda ti kinapudaw, kinakulot, kinapino, kinalamuyot, ken kaatiddog ti de lana. Ti nasigo a mananggrado matrabahona ti agarup 4,500 kilos a de lana kada lawas. Kalpasanna ti de lana ket madalusan ken mapamagaan, ket ti allid, wenno lanolin ti maipaaruyot. Ti de lana manipud iti sibibiag a karnero ti kasayaatan.

Aywanan a Naimbag Tapno Agpaut

Nalabit di masapul a mapalagipankayo a dagiti simutsimot kaykayatda ti de lana. Agitlogda tapno adut’ taraon dagiti kapespessa a katerpilar. Paboritoda ti de lana a raman ling-et wenno dagiti sustansia a naiwarsi iti daytoy. Isu a dikay mangidulin kadagiti namureng a de lana a pagan-anay. No makagatangkayo kadagiti kawes a saan nga araken dagiti simutsimot, daytat’ maysa a kanayonan a proteksion. Ikabilyo dagiti de lana a pagan-anay kadagiti di mastrek ti angin a pagidulinan no diyo ida isuot a masansan. Ket uray dagiti de lana a kawes a kanayon nga isusuotyo masapul a maiskoba ken maiwagwag a kanayon, ta kaykayat ti de lana ti angin.

Dakkel ti naitulong ti moderno a teknolohia, ta itatta adun ti mailaklako a de lana a naaramid nga addaan panglaban iti insekto ken buot ken masansan napakessenen ken di mauram. Kaskasdi, nasken nga agannadkayo no aglablaba. Adu a moderno a washing machine ti addaan mapili a kapartak ti panagrikusna a maipaay iti de lana. Ngem no aglablabakayo babaen iti ima, siiinayad a pespesen ti pagan-anay, a gelgelen dayta dagiti imayo iti uneg ti danum, a masapul koma a napudot wenno nalamiis. Dagiti kemikal a paglaba iti de lana ket nasaysayaat ngem ti sabon, ngem no awan, runawen ti pulbo a sabonyo sakbay a mangrugikayo nga aglaba. Diyo aramaten dagiti detergents, ta masansan nga alkalin dagita ket mabalin a dadaelenda ti pagan-anay. Usaren ti isu met laeng a temperatura iti panagbalnaw, a siguraduen a maikkat amin a sabon babaen ti adu a nadalus a danum. Iputipot ti nabasa a pagan-anay iti tuwalia sa pespesan.

Maysa kadagiti pagimbagan ti de lana a kawes ket saanna a kasapulan ti masansan a panangplantsa. Ngem no kayatyo a nakalamlamuyot aramatenyo ti steam iron wenno plantsa ken nabasa a lupot ngem kalpasan laeng a nagmagan a naan-anay. Ti nalag-an, napartak a panangipadalan iti plantsa lapdanna ti sileng a di kayat ti asinoman, ken nasaysayaat a bagkaten ken idisso ti plantsa imbes nga iduron.

Ti de Lana ket Pagsidsiddaawan

Sigurado nga umanamongkayo a ti de lana ket makapasiddaaw a material. Manipud kadagiti kagay agingga iti bola ti tenis, ikkannatayo kadagiti nalalagda a produkto. Pudno a nainsiriban ti inaramid dagiti kaunaan nga agindeg ti Australia a nangpili iti karnero. Pagyamanantayo ida gapu iti dayta bayat nga itultuloytayo a tagiragsaken ti dandani awan patinggana a nadumaduma a bambanag a naaramid manipud itoy a nakaskasdaaw a produkto, ti de lana.

[Dagiti Ladawan iti panid 24]

Sakbay ti panagpukis

Tiempo ti panagpukis

Kalpasan ti panagpukis

Panangtagiragsak iti produkto