Panangipangag ti Pakdaar ti Bagi

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Ireland

PARA ken Una ken ti asawana, ni Ron, nakaam-amak ken nasaem ti kapadasan. Maysa a nalam-ek a rabii iti Enero, natalimudaw ni Una. Nangayab ti doktor ni Ron, isu a nangipagarup a ti sakitna ket mabalin a di panagtimbeng ti hormone a mangapektar iti obariona ket imbilinna ti pannakaipanna iti ospital. Inlugan ni Ron ti asawana—nga agpadpadaran ken agpapaut-ot—iti lasonglasong, nasipnget a kalsada iti bantay nga agturong iti ospital a 80 kilometros ti kaadayona.

Nupay kasta, saan a maagasan ti ospital ti sakitna, gapuna naiyakar iti dakdakkel, namodmoderno nga ospital iti asideg. Sadiay isut’ sibaballigi a naopera ket nasayaat ti panagimbagna.

Agyaman ni Ron ken ni Una iti kamkameng ti ospital gapu iti laing ken panangaywanda isu a nangispal iti biag ni Una. Bayat ti panangiyebkasda ti panagyamanda iti nangipaay ti anesthesia (anesthetist), imbagana a maragsakan ti panagballigi dagiti bambanag. Kalpasanna imbagana ti makapainteres a komento: “Mammano a ti saksakit dagiti babbai kellaat a rumsua. Kaaduan kadakuada adda pagilasinanda.” Aniat’ kayatna a sawen?

Pakdaar a Pagilasinan

Inlawlawag ni Una nga isut’ naaddaan iti parikut dua a tawenen a napalabas. Bayat ti panagregla, agaway laeng ti darana no isut’ agtrabaho iti nadagsen, ket kalpasanna nagtutukel laengen a dara. Kunaenna: “Rebbeng koma a nagpakitaakon iti doktor, ngem diak inkankano, ta pagarupek a masapa ti panag-menopause-ko. Ngem, idi Enero, simmardeng ti panagreglak kalpasan ti dua nga aldaw, ket tallo nga aldaw kalpasanna nangrugi manen a nakabulbulos ken nagdadakkel dagiti nagtutukel a dara. Diak pudno a madanagan, ngem iti maikadua nga aldaw, masapul nga iyiddakon, ta masakitak unayen. Ngem dikam pay laeng nangawag iti doktor. Dayta ti rabii a masapul a maipanak a dagus iti ospital.”

Ti kadi kapadasanna nalapdan koma a nagbalin a makapapeggad-biag nga emerhensia? Pagarupen ni Una a nalabit nalapdanna koma no ammona no aniat’ ibilangna a sintomas ti sakit ken no nasapa ti panagtignayna. Daksanggasat ta, kunaenna, “kas kadagiti adu a babbai, kankanayon a diak ikankano ti aniaman a mainaig iti panagregla, diak ibilbilang a serioso.” Iti kinapudnona, nupay kasta, dagiti sintomas ni Una ket gagangay iti sakit ti obario a pudno a makasapul iti dagdagus a panangasikaso.

Binulan tunggal babai nga agpaspasngay pay adda pagilasinan ti kaaduan a salun-atda: ti gagangay a panagregla. No saan a regular, kaiyariganna, maysa a pakdaar a pagilasinan. Kadagiti dadduma a kaso, no dagus a tinaming ti parikut, mabalin nga umdasen ti gagangay a panangagas ngem ti di panangikankano iti parikut mabalin nga agtungpal kamaudiananna iti pannakaopera.

Apay, ngarud, a dagitoy a pagilasinan masansan a di maikankano? Kadagiti adu a pamilia, ti asawa a babai ti mangiplano iti taraon ti pamilia, mangipaay iti agas, ken mangsalimetmet iti kinadalus ken salun-at ti pamilia. Iti panangaramidna iti kasta, mabalin a mabaybay-anna ti parikutna a mismo. Nalabit, kas iti kaso ni Una, dina masigurado dagiti sintomas ti bagina. Wenno mabalin met a kurang ti kuarta a maipaay iti panagpaagas, ket ipangpangrunana ti pannakaagas dagiti annakna wenno ti asawana, a manginanama a ti sakitna a mismo maimbaganton uray di agpaagas. Mabalin nga isut’ maamak, a kaykayatenna ti panangibtur iti kasasaadna ngem ti mapan iti ospital a pampanunotenna a maysanto a nakarigrigat a kasasaad. Mabalin met nga isut’ agtartrabaho nga ina, a dina kayat ti agbakasion a maipaay iti bukodna a pagimbagan.

Iti adu a kaso, kuna dagiti doktor, ti asawa a babai mabaybay-an a mangibtur iti sakitna a bukodna. Mabalin a di unay maseknan ti asawana kadagiti “saksakit dagiti babbai.” Nupay kasta, ti asawa a lalaki a mangay-ayat kadagiti assawada masapul nga ammoda ti maipapan kadagita a bambanag tapno masiputanda ti pagimbagan ti asawada. Paregtaen ti Biblia dagiti lallaki: “Tunggal maysa kadakayo ayatenna koma ti asawana a babai a kas iti bagina.” (Efeso 5:28, 33) Gapuna, kasano a dagiti asawa a lalaki ken dagiti nagannak matulonganda dagiti assawada ken annakda a babbai a mangliklik kadagitoy di kasapulan nga emerhensia?

Siputan dagiti Pagilasinan

Agalibtakkayo kadagiti naisangsangayan a paspasamak a mabalin a pakdaar a pagilasinan. Kas pangarigan, ti saan a regular a panagpadara ken panagregla, nupay di mapakuyogan iti ut-ot, masapul a masukimat.a Kasta met ti naidumduma a pannakabannog, nakaro a panagpadara, ken dagiti parikut iti panagisbo. Dagitoy mabalin a sintomas iti tumor, a nalaka laeng a tamingen no madlaw a nasapa.

Asikasuen met ti kankanayon a panagsakit ti bukot, ti rikna a kasla masaksaktan ti mabagbagi, wenno di makaisbo no agtrabaho ti nadagsen. Dagitoy mabalin a mangipasimudaag iti kasasaad a no dadduma makorehir babaen ti pisikal nga arsisio no nasapa pay ngem masapul ti operasion no naladawen.b

Mainayon pay iti panagtaming kadagita a sintomas, dagiti babbai a nalabesen a 25 ti edadda nasayaat no kanayon nga agpaeksaminda, a maipaganetget iti panangsukimat ti suso ken ti tian ken dagiti pelvic organs. Dagitoy mabalin a maaramid iti tunggal dua a tawen wenno masansan kas iti kasapulan a maibatay iti personal a historia ti salun-at ti pamilia.

Bayat Dagidiay Naisangsangayan a Tiempo

Laglagipenyo met nga addada tallo a tukad iti biag ti babai a dagidiay a mangay-ayat kenkuana masapul nga ikkanda iti naisangsangayan nga atension: ti menarche (inton mangrugi nga agregla ti ubing a babai); ti parturition (ti panangipasngay kadagiti annak); ken ti menopause (inton agsardengen ti panagregla). Bayat dagitoy a tukad, mabalin a tumaud dagiti kasasaad a ti dagdagus a panagpaagas mabalin a lapdanna ti emerhensia.

MENARCHE: Dagiti ubbing a babbai kasapulanda ti edukasion iti salun-at a tumulong kadakuada a makaawat iti mapaspasamak iti bagida ken mamagbalin kadakuada a nalaka a makaawat iti panangrugi iti panagregla. Dagiti nagannak, nangnangruna dagiti inna, maaddaanda koma iti prangka ken silulukat a pannakisarita kadagiti annakda a babbai. No adda parikut, dagiti babbai saanda koma a mabaybay-an a di makaammo no aniat’ mapaspasamak wenno makarikna a masapul nga ibturanda ti nakabulbulos a panagregla wenno nakaro a sakit iti dayta a tiempo ti bulan. No di matulongan dagiti nagannak ida, nalabit dadduma a nataengan a gagayyem a babbai ti mabalin a makaipaay iti panangiwanwan maipapan iti maitutop a pannakaagas.

Kasano a maammuan ti agtutubo a babai no normal ti panagreglana? Iti isu met laeng nga indibidual, mabalin nga agbaliwbaliw. Ti saan a regular a panagregla gagangayen iti umuna nga innem a bulan agingga iti makatawen (wenno dua pay a tawen kadagiti dadduma a kaso) kalpasan ti menarche ket gagangay a daytat’ gapu iti bassit a panagbaliw iti hormone. No kalpasan dagitoy nga umuna a tawen, addada masansan a panagbaliw iti kaatiddog iti siklo ti panagregla wenno iti kasasaad ti panagbulos ti dara, daytoy maibilang a kadawyan. Dagiti nakarkaro pay a panagbalbaliw mabalin a pakdaar a pagilasinan a makasapul iti medikal a pannakasukimat.

Paset iti edukasion iti salun-at adda pakainaiganna iti taraon. Dagiti junk foods, a mangipaganetget iti raman imbes a ti sustansia, ken ti nalabes a pannakaseknan iti kinalukmeg, masansan a lapdanna dagiti tin-edyer a babbai a makagun-od iti umiso a kaadu dagiti adu a sustansia, nangnangruna ti calcium ken iron. Dagiti agtutubo a babbai a saan pay a nakaipasdek iti regular a siklo ti obulasion masansan a nabulbulos ti panagreglada, ket daytoy paaduenna ti pannakasapul iti iron. Gapuna napateg ti mangan iti natimbeng a taraon ket liklikan ti adu a naisaganan a taraon. No dadduma dagiti suplemento mabalin a mairekomendar.

PARTURITION: Irekomendar dagiti obstetrician ti nasapa a pannakasukimat ti masikog a babai. Mabalin a sukimatenda ti dara tapno makita no kasapulan ti iron wenno suplemento a folic acid. Yantangay ti masikog a babai mabalin nga agpadara, ti panangipangag kadagiti pakdaar a pagilasinan dakdakkel pay ti pategna.

Uray pay ti kababassitan a panagpadara bayat a masikog kasapulanna ti panangtingiting iti pannakaagas. Dadduma a pagilasinan iti peggad iti daytoy a tiempo isu ti panagsakit ti patong, ti adda darana nga isbo, ken ti nasakit a panagisbo. Ngem aniaman a karkarna wenno sintomas masapul a maireport a masapa iti obstetrician. No kurang ti pundo, ti asawa a lalaki addaan iti naisangsangayan a rebbengen a maipaay iti salun-at ken biag daydiay a nakaitiponanna kas “maymaysa a lasag,” a dina baybay-an nga agpeggad ti biagna.—Mateo 19:5, 6; Efeso 5:25.

MENOPAUSE: Ti medikal a termino maipaay iti normal, naan-anay a panagpatingga ti panagregla. Daytoy a tiempo maawagan met ti pagpatinggaan, wenno pagbalbaliwan iti biag, ket gagangay a tukad daytoy iti biag ti babai. Iti nalawlawat’ saklawenna a kaipapanan, daytoy kaipapananna dagiti bulbulan wenno tawtawen sakbay ken kalpasan daytoy a gagangay a pasamak. Adu a babbai ti makapadas iti di nasayaat a pisikal a rikrikna bayat daytoy a tiempo—kas ti saan a regular a panagregla ken panagbara ti bagi—ngem dagitoy agsardeng kamaudiananna. No agpaut wenno nabulos ti panagregla wenno adda sabali a panagregla kalpasan ti innem a bulan wenno ad-adu pay kalpasan ti maudi a panagregla, masapul nga agkonsulta a dagus iti maysa a doktor.

Pudno, saan nga amin nga emerhensia mainanama. “Ti panawen ken ti di mapakpakadaan a pasamak” dumteng kadatay amin. (Eclesiastes 9:11) Ngem, kas kinuna ti anesthetist ken ni Una: “Mammano a ti saksakit dagiti babbai kellaat a rumsua.” Ti nasayaat nga edukasion iti salun-at ken ti pannakaammo iti mekanismo iti bagi masalaknibanna dagiti babbai manipud iti posible nga emerhensia kadagiti sakit iti babbai. Nasaysayaat no lapdan ti emerhensia ngem ti di panangikankano kadagiti pakdaar agingga ti sarangtenen ti rigat. Gapuna, dakayo nga assawa a babbai ken lallaki, ipangagyo dagiti pakdaar a pagilasinan ti bagi!

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Ti mannakipagrikna nga asawa a lalaki matulonganna ti asawana a mangipangag kadagiti pakdaar iti bagina