Tulong Agpaay iti Dandanin Matay iti Moderno a Tiempotayo
TI BABAI, a maysa met a doktor, kalaslasatna pay laeng iti nakasasaem a kapadasan. Nabuyana ti ipapatay ti 94-años a lolana a natay iti intensive-care unit iti ospital kalpasan ti pannakaoperana iti kanser “isu a dina pulos tinartarigagayan.”
“Dagiti panagsangitko iti pomponna ket saan a gapu iti ipapatayna, ta napaut, naan-anayen ti panagbiag ni lolak,” insurat ti doktor. “Nagsangitak gapu iti inibturanna nga ut-ot, ken gapu ta saan a natungpal dagiti tarigagayna. Nagsangitak gapu ken nanangko ken kadagiti annakna, gapu iti pannakaikawada ken pannakapaayda.”
Pampanunotenyo, nupay kasta, ti posibilidad ti panangtulong iti kasta a masakit unayen a tao. Intuloy a kinuna daytoy a doktor:
“Kangrunaanna, sinangitak ti bagik: gapu iti makaringbaw a mariknak a pannakabasol iti diak pannakaisalakan kenkuana manipud iti rigat ken iti pannakaibabain, ken ti nakaay-ay-ay a diak pannakabael kas maysa a doktor, diak pannakabael a mangagas, diak pannakabael a mangbang-ar iti panagsagaba. Ta saan a naisuro kaniak iti panagsanayko ti panangawat iti ipapatay wenno ti dandanin ipapatay. Ti sakit ket kabusor—a kankanayon a pakidangadangan, iti isuamin a mabalin a pamusposan. Ti ipapatay ket pannakaabak, di panagballigi; ti nakaro a sakit ket kankanayon a mangipalagip iti di pannakabael ti maysa a doktor. Ti ladawan ti bassit a lolak a nakamulengleng kaniak a maam-amak dagiti matana bayat ti kaaddana iti ventilator iti maysa nga ICU riribukennak pay laeng agingga ita.”
Daytoy a naayat nga apó pinagbalinna a nalawag ti maysa a narikut a pagalagadan ti kababalin, maysa nga isyu a medikolegal a napagdedebateanen kadagiti korte ken ospital iti aglawlaw ti lubong: Aniat’ kasayaatan maipaay iti awanen namnamana a masakit iti narang-ayen ti teknolohiana a tiempotayo?
Dadduma addaandat’ panangmatmat nga isuamin a mabalin a panangagas masapul a maaramid iti tunggal tao nga agsakit. Daytoy a panangmatmat ti inyebkas ti Association of American Physicians and Surgeons: “Ti obligasion ti doktor iti awanen ti puotna, awanen ti riknana, wenno nakaron ti kinabaldadona a pasiente saan nga agpannuray iti pannakaimbag. Masapul a kanayon nga agtignay ti doktor maigapu iti pagimbagan ti pasiente.” Daytoy kaipapananna ti panangipaay iti amin a panangagas wenno medikal a tulong a mabalin nga ipaay. Mariknayo kadi a daytoy ti kanayon a kasayaatan maipaay iti maysa a tao a masakit unayen?
Para kadagiti adu kasla madaydayaw dayta a kurso. Kaskasdi, iti napalabas a sumagmamano a dekada, ti kapadasan iti narang-ay ti teknolohiana a medisina pinataudna ti baro ken naiduma a panangmatmat. Iti maysa a mabigbigbig a diario idi 1984 a napauluan “Ti Rebbengen ti Doktor iti Din Maimbagan a Pasiente,” kuna ti maysa a grupo dagiti sangapulo nga aduanen ti kapadasan a dodoktor: “Naim-imbag no kissayan ti kasta unay a panangagas iti din maimbagan a pasiente no ti kasta a panangagas pagpautenna laeng ti narikut ken di nanam-ay a panagbugsot.” Lima a tawen kalpasanna dagita met laeng a dodoktor nangipablaakda ti maysa nga artikulo iti isu met laeng a titulo a naawagan “Panangsukimat a Naimbag.” Iti panangusig iti isu met laeng a parikut, nangipaayda iti nalawlawag pay a sasao: “Adu a dodoktor ken dagiti mangus-usig iti nasayaat a kababalin . . . ti nagkuna, ngarud, a nainkalintegan ti di panangipaay iti sustansia ken kadagiti pluido a kasapulan iti dadduma a dandanin matay, din maimbagan, wenno naan-anayen nga awan puotna a pasiente.”
Ditay mabalin nga iwaksi dagita a komento a basta teoria laeng wenno basta debate nga awan ti pudno nga epektona kadatayo. Adu a Kristiano ti naipasangon kadagiti makariribuk a pangngeddeng maipapan iti daytoy. Rebbeng kadi a taginayonen a sibibiag ti maysa a din maimbagan nga agsakit nga inay-ayat babaen iti respirator? Rebbeng kadi a pakanen babaen iti urat wenno maipaay ti dadduma pay a pamay-an a panangpakan iti din maimbagan nga agsakit a pasiente? No awanen ti namnama ti kasasaad, ti kadi isuamin a kinabaknang ti kabagian, wenno ti intero a pamilia, masapul a gastosen maipaay iti pannakaagas, a nalabit ramanenna ti panagbiahe iti maysa nga adayo a pagpaagasan tapno makagun-od iti moderno a pamay-an ti pannakaagas?
Awan duadua nga apresiarenyo a dagita a salsaludsod narigat a sungbatan. Nupay no kayatyo a tulongan ti masakit a gayyem wenno ay-ayaten, no maipasango kadakayo dagitoy a salsaludsod mabalin nga agpanunotkayo: ‘Aniat’ mangiwanwan iti Kristiano? Aniada dagiti magun-odan a tulong? Kangrunaanna, ania ti kunaen ti Kasuratan maipapan iti tema?’