Panangmatmat iti Lubong
“Iceman” Taginayonenna nga Okupado dagiti Sientista
Dua a managpagna nga Aleman ti nasdaaw a makasarak iti timmangkenen a bangkay iti maysa a glacier iti asideg ti pagbeddengan ti Austria ken Italia idi napan a Setiembre. Ti nakaam-amak a takkuat ket naawagan kas ti kasayaatan pannakaitalimengna a tao a “nagbiag sakbay ti historia” a nasarakan idiay Europa. Nanaganan “Simulaun Man,” a naipasurot iti glacier a nakasarakanda kenkuana, ti bangkay “mangrugin nga ipalgakna dagiti palimedna babaen iti kasta unay a panangtamtaming dagiti sientista,” kuna ti Süddeutsche Zeitung. Ti “iceman” addaan kawes, dagiti alikamen a paganup, pagyanan ti alikamen a naaramid iti kayo, nga inusar dagiti sientista a mangipetsa iti nasarakanda nga agtawen iti agarup 4,000. Makapainteres, ti kalidad ti kawesna ken alikamenna ad-adda pay a moderno ngem ti pagarupen dagiti adu nga eksperto.
Kolera Idiay Africa
Ti bilang dagiti agsakit ti kolera idiay Africa bayat ti umuna a pito a bulan iti 1991 ket dandani doble iti nakagupgupan idi 1990, kuna ti Daily Times iti Nigeria. Iti panangtukoyna iti report ti World Health Organization maipapan iti epidemia, kinuna ti Times a ti sakit apektarannan ti 20 a pagilian ti Africa, agraman ti dadduma a saan idi a naapektaran iti sakit. Nanipud Enero 1991, ti bilang dagiti naipadamag nga agsakit iti kontinente nakagtengen iti 48,860, ken ti bilang dagiti natay ket 3,736. Nabiit pay, agsaksaknap metten ti kolera idiay Sud America.
Binaliktad dagiti Presbyterian ti Pangngeddengda Maipapan kadagiti Ministro a Babbai
Idi 1975 ti Presbyterian Church idiay Australia inkeddengna a palubosan dagiti babbai a maordinan kas ministro iti iglesia. Ngem idi Setiembre 11, 1991, ti manarawidwid a bagi ti Presbyterian, ti National General Assembly, binaliktadna ti pangngeddengna ken binotosan ti dua-kontra-maysa a mayoridad a paritan dagiti babbai iti ministerio. Maawat, nupay kasta, a mapalubosan dagiti lima a babbai a naordinan bayat ti nagbaetanda a tiempo nga agtultuloy nga agserbi kas ministro. Ket dua a sabali pay a babbai a naawat kas kandidato ti napalubosan a mangituloy iti pannakaordinda iti kondision a dida baliwan ti parukoda. Saan a nalatak ti pangngeddeng kadagiti adu a miembro ti iglesia, ket adda damag maipapan iti panangkarit dagiti bumusor a grupo kadagiti korte. Dagiti nabilbileg a manangbabalaw ipadtoda pay a ti pangngeddeng bingayennanto ti iglesia ket adu—nangnangruna dagiti babbai—ti mabalin a mangpili a pumanaw a mamimpinsan iti Presbyterian Church.
Agpegpeggad ti Suplay ti Tao a Taraon
Ti gobernador iti estado ti Amazonas dinawatna iti Institute of Environment and Renewable Resources iti Brazil ti pammalubos nga aganup kadagiti buaya. Apay? Sigun iti magasin a Veja, ‘ti nalabes a populasion ti buaya rirriribukenna ti biag dagiti tao. Idiay Nhamundá, kas pangarigan, addada 200 a buaya iti tunggal tao nga agindeg, ket iti panaginnagaw iti taraon, saan a kanayon a mangabak ti tao.’ Inlawlawag ti Veja a dagiti buaya saanda laeng nga ibusen ti ikan sakbay nga agparang ti mangngalap no di ket rautenda met dagiti manok ken baboy. Kuna ti gobernador: “Addaan ti kalintegan ti tao a mangpapatay iti buaya no ibusenna ti taraonna.”
Namulitan a Dara
Sinentensiaan ni Hues José Eduardo Carreira Alvim ti gobierno pederal ti Brazil ken ti Estado ti Rio de Janeiro nga agbayad iti daños peruesios iti pamilia ti musiko a ni Francisco Mário de Souza gapu iti pannakaalana iti AIDS babaen iti panangyalison iti dara, kuna ti magasin a Veja. Ti musiko, maysa a hemophiliac, natay idi 1988. Sigun iti Veja, imbaga ni Gobernador Leonel Brizola nga agtungpal ti estadona. “No siak ti hues,” naibaga a kunkunana, “kasta met laeng ti pangngeddengko.” Nupay kasta, plano ti gobierno pederal ti agapelar. Ti kamaudianan a pangngeddeng mabalin nga addanto napaut nga epektona, yantangay, kas kinuna ti magasin, ti laeng “70% iti dara a maipapaay kadagiti 3,600 a banko ti dara iti pagilian ti nasukimat.”
Ina Nagtakder a Nangpapanaw iti Kabáyan a Leon
Maysa nga ina, dagiti dua a babbaritona, ken ti maysa nga ubing a gayyemda simmang-atda iti maysa a turod iti parke a paganupan idiay Botswana a panggepda a tan-awan ti umok ti maysa a nangisit nga agila. Kagudua pay laeng ti nasang-atda, sigun iti magasin ti atap a biag a Custos, nangngegda ti nakaam-amak a ngernger iti likudan ti maysa a ruot. Nainkasigudan, nagsublida tapno tumaray, ngem idin nalagip ti ina ti balakad a nabasana naminsan a saan nga agtignay iti kasta. “Nagpusiposak,” inlawlawag ni Jill Olivier, “tapno sanguek ti nagdakkelan a kabáyan a leon, isu a nagsarimadeng, a nagimbagak met, iti agarup lima a metros ti kaadayuna.” Kalpasanna ni natured a Jill impukkawna nga imbilin kadagiti tallo a bumarito iti likudanna a saanda nga agkutkuti. “Kasta unay ti amakko,” kinunana, “ngem ammok a nasken a diak isina ti panangmulenglengko kenkuana, ta mabalin a kamatennak.” Kalpasan ti dua a minutos, ti kabáyan a leon nagsanuden. Nakamulengleng pay laeng ti matana iti animal, nagsanud metten ni Jill nga immadayu. Kellaat a nagtaray a pimmanaw ti kabáyan a leon. Nagserra babaen itoy a nagsayaatan a balakad ni Jill: “Dikay barengbarengen ti karuruotan ket kanayon a magnakayo a kadua ti maysa nga addaanen iti kapadasan.”
Kadadaksan ti Nueva York
Idi 1990, iti maikadua nga intero a tawen, immuna ti Siudad ti Nueva York kadagiti 25 a dadakkel a siudad idiay Estados Unidos iti panagtakaw. Sigun iti tinawen a report ti Federal Bureau of Investigation, maysa a rekord a 100,280 a panagtakaw ti naipadamag iti polis ti Siudad ti Nueva York idi napan a tawen. Dayta kaipapananna a 1 iti tunggal 73 a tattao iti siudad ti mabugbog wenno matakawan bayat iti tawen. Ti sumaruno iti Nueva York isu ti Chicago, Baltimore, Detroit, New Orleans, Washington, Dallas, Boston, ken Los Angeles—a tunggal maysa linab-awanda ti promedio ti 25 a siudad a 9.7 a panagtakaw iti tunggal 1,000 nga agindeg. Nupay adda rekordna a 2,262 a panangpapatay idi napan a tawen, bimmaba ti Siudad ti Nueva York iti maika-sangapulo a lugar iti panangpapatay no idilig iti tunggal tao, nga addaan iti 30.9 iti tunggal 100,000 nga agindeg. Ti kaunaan iti listaan isu ti kabisera ti pagilian, ti Washington, D. C. Addaan dayta iti 77.8 a panangpapatay iti tunggal 100,000 nga agindeg. Sigun it report, nausar dagiti paltog iti 3 kadagiti 5 a panangpapatay.
Komunidad dagiti Balangkantis
Ti Vila Mimosa ket makunkuna a kadaanan ken kalatakan a sentro iti panagbalangkantis idiay Rio de Janeiro, Brazil. Sigun iti diario ti Argentina a Clarín, nasurok a 400 a balangkantis ti masarakan iti daytoy a dua a bloke a komunidad. Tapno masursuruan ken maasikaso dagitoy a babbai, maysa a baro nga estasion ti radio ti mangipapaay kadagiti damag, mangin-interbiu, mangipakpakaammo, ken mangpatokar kadagiti musika para laeng kadagiti balangkantis. “Kaaduan kadagiti disc jockeys ti balangkantis,” kuna ti Clarín. Ti panagsaknap ti AIDS ket nakaro a pakaseknan dagiti adu a balangkantis. Innayon pay ti diario nga addada 17,000 a biktima ti AIDS idiay Brazil, ket adda kanayonan pay a 350,000 agingga iti 450,000 a tattao a naimpektaran iti mikrobio ngem dida pay nakapataud iti AIDS.
Mapabasol ti TV
Mapabasol manen ti TV iti panagpababa ti kabaelan dagiti estudiante nga agbasa. Dagiti iskor iti pannakasubok iti panagsao kadagiti mapan iti kolehio nga estudiante idiay Estados Unidos nakagtengen iti kababaan iti amin a tiempo idi 1991. Ni William M. Honig, superintendente iti panangisuro iti publiko idiay California, kinunana: “No ad-adda nga agbuyaka iti telebision, ad-adda a bumaba ti kabaelam nga agbasa.” Iti kasumbangirna, ni Michael Fitzmaurice iti National Association of Broadcasters inkalinteganna ti telebision. Kinunana: “Ti maysa a banag a pagaammotayo ket ti kadadakkelan a mangipaay iti balligi iti eskuelaan isu ti busbosen dagiti nagannak a tiempo a mangibasa kadagiti annakda. Uray pay no ibellengmo ti telebision, ti abilidad idiay eskuelaan saan a sumayaat.”
Parikut iti Bukot
“Tunggal maikatlo kadagiti Aleman ti kanayon nga agsagaba iti sakit ti bukot,” impadamag ti inaldaw a pagiwarnak nga Aleman a Schweinfurter Tagblatt. Sigun ken Gebhard Glück, ministro iti panagserbi iti kagimongan idiay Babaria, ti pananglangan iti trabaho gapu iti sakit a mainaig iti bukot ket agdagup iti 75 milion nga aldaw a panagtrabaho iti tinawen. Saan laeng a dagiti adulto wenno lallakayen/babbaketen ti apektado no di ket 11 porsiento kadagiti tao nga agtawen iti nababbaba ngem 18 ti nasukimat nga addaan iti sakit iti dori. Dagiti kangrunaan a makagapu ket makuna a ti di umiso a panangibagkat kadagiti nadagsen a bambanag, naalas a takder, di umiso a panagtugaw, ken ti napigsa a panaggaraw ti bagi bayat ti panagay-ayam ken pannakiraman kadagiti dadduma pay a paglinglingayan.
Polusion kadagiti Igid ti Baybay iti Asia
Ti polusion dagiti danum kadagiti igid ti baybay nagbalinen a kumarkaro a pakaseknan ti Asia ken ti Pacifico, impadamag ti magasin nga Asiaweek. Ni Charles Birkeland, maysa a biologo iti biag ti baybay idiay University of Guam, imbagana iti magasin a nanipud idi ngalay ti 1970’s, umad-adu a tattao ti maospital wenno matay babaen ti panagsidada iti nasabidongan a kappo. Ti kappo mabalin a mamulitanda no manganda kadagiti organismo, a mangan met kadagiti makamulit a banag. Ti gubuayan dagitoy a makamulit a banag? Sigun iti Asiaweek, maysa a kangrunaan a suspetsa isut’ napnot’ rugit nga ayus a sumrek iti baybay no mapukan dagiti kaykayo iti tropikal a kabakiran.
Parikut dagiti Espiritista
Ni Zé Arigó, maysa a mangkukulam a natay idi 1971 ken mangak-akem nga agsasao a maipaay iti maysa nga espiritu a managan ‘Doktor Fritz,’ ket addaanen iti 13 a mabalin a kasunona idiay Brazil. Sigun iti magasin a Veja, daytoy a yaadu dagiti medium ni ‘Doktor Fritz’ ket mangpatpataud iti parikut kadagiti 6.9 milion nga espiritista iti Brazil. Naipadamag a kinuna ti presidente ti Spiritist Federation of São Paulo: “Iti teoria, posible a luganan ti maysa nga espiritu ti saan laeng a maymaysa a tao. Ngem mangrugin a pampanunotenmi a nagadu unayen ti ‘Doktor Fritz.’” Kaskasdi, kas inkumento ti Veja: “Ti espiritismo saan a naurnos a movimiento, nga awan ti natibker nga organisasionna, ket awan ti autoridadna a mangitudo no siasino ti pudno nga immawat ken Doktor Fritz ken no siasino dagiti tumultulad laeng.” Ti espiritismo, nupay kasta, ket saan a parikut dagidiay nga agpannuray iti Biblia maipaay iti pannursuro. Dayta kondenarenna dagiti amin a kita ti espiritismo.—Deuteronomio 18:10-12.