Panangmatmat iti Lubong
Dakes a Damag iti TV
“Dakes a damag agpaay kadagiti agbuybuya iti telebision a taga Brazil: Umad-adun dagiti dakes a damdamag iti TV,” kuna ti diario nga O Estado de S. Paulo. Impadamag ti diario a bayat ti sangapulo nga aldaw, 15 nga agiwarwarnak ti nangbuya kadagiti amin a damdamag iti TV. Kadagiti nabuyada 18 porsiento laeng ti maibilang a naimbag a damag. Ti direktor iti institute a nangaramid iti surbey ket naadaw a nagkuna: “Daytat’ 95-oras a panangibtur kadagiti trahedia.” Dagiti damag maipapan iti ekonomia ken ekolohia naibilangda nga awan panginanamaan. Dagiti sumagmamano a panginanamaan a banag mainaigda iti panaglinglingay ken panagay-ayam. Maysa a mangus-usig iti kababalin ti namakdaar a ti kasta a kaadu ti buyaen a kinaranggas ken kinadaksanggasat a maipabuya kadagiti damag mabalbaliwanna ti kababalin dagiti tao, a mabalin a mamataud iti panangmatmat kadagiti pakarigatan dagiti sabsabali a kas bassit laeng a banag.
“Nengneng iti Moral”
Umanamong dagiti mannursuro nga umad-adu ti bilang dagiti ubbing a “nengneng iti moral” a tumataud iti kagimongan itatta. “Ti napartak a pamay-an, napartak a yaasenso, panangtengngel, pananggundaway,” ket maitantan-ok kadagiti ubbing a kas napapateg a pagalagadan, sigun ken Burle Summers, presidente ti Ontario Morals/Values Education Association. “Ti panagserbi kadagiti sabsabali, panagraem kadagiti sabsabali, panangaywan kadagiti sabsabali saanen a maibilang a napateg,” kinunana.
Makaparurod dagiti Kampana ti Simbaan
“Masansan ti pannakapatit dagiti kampana iti simbaan ken nakapigpigsa” para kadagiti dadduma nga agindeg iti makinlaud a Toronto, kuna ti The Toronto Star. Matmatan dagiti agindeg kadagiti balbalay ti pannakapatit dagiti kampana a kas “panangmulit ti ungor” ket nagpetisionda iti munisipio maipapan iti dayta a banag. Ti komite ti panagserbi iti siudad insingasingna a dagiti simbaan a nairaman patitenda dagiti kampana iti las-ud ti maysa a minuto iti mamindua laeng iti maysa nga aldaw bayat ti lawas ken mamitlo a daras iti Domingo—ngem dida pulos patpatiten sakbay ti alas 9:00 t.b. Mabalin a mapatit dagiti kampana ti simbaan kadagiti dadduma nga okasion, kas kadagiti kasar, pompon, ken dagiti serbisio ti Paskua. Mapatit dagiti kampana tapno awagan dagiti pasurot nga agkararag ken mapan makimisa. Nupay kasta, dagiti agindeg iti siudad kunaenda a dagiti relo nga adda alarmana maipaayda dayta a di makaisturbo ken mangriing iti intero a sangakaarrubaan.
Posision ti Pannaturog Mainaig iti SIDS
Tinawen, ti SIDS (Sudden Infant Death Syndrome) papatayenna dagiti rinibo nga ubbing iti sangalubongan. Agtalinaed dayta a maysa kadagiti kangrunaan a makagapu iti ipapatay dagiti ubbing bayat ti umuna a bulbulan iti panagbiagda. Di pay naammuan ti pudno a pakaigapuan iti SIDS. Nupay kasta, ipadamag ti International Herald Tribune iti Paris a dagiti eksperto iti medisina iti aglawlaw ti lubong nagtataripnongda itay nabiit idiay Australia tapno pagsasaritaanda ti parikut. Balakadanda dagiti nagannak: “Dikay palubosan dagiti ubbing a maturog a nakapakleb.” Ipamatmat dagiti panagsirarak a ti peggad iti ipapatay manipud iti syndrome ket mamitlo a nangatngato kadagiti ubbing a maturog a nakapakleb ngem kadagidiay a nakadata wenno nakasikig. Isingasing dagiti doktor a no ammo dagiti nagannak dagiti peggad, rinibo koma a biag ti naispal.
Nalatak a Panagtabbaaw
Maysa a klero a taga Australia ti sibibileg a nagsao a maibusor iti yaadu ti panangusar ken ti nalawag a pannakaawat dagiti makatabbaaw nga ebkas. Nangnangruna a naseknan iti epekto daytoy kadagiti agtutubo, ket nangangay iti maysa a kampania a makatulong a mangpukaw iti panagtabbaaw iti pagsasao dagiti agkakapatad. Ti diario ti Brisbane a Courier-Mail inadawna ti klerigo a kunkunana: “Dagiti sasao a kas ‘Naimbag a Dios’, ‘O Diosko’, ‘Babaen iti Dios’, ‘Babaen ni Kristo’ ken ‘O Kristo’ ket ad-adda a maus-usar a pangpunno laeng a sasao imbes a sasao a mangidayaw. Nalawag a makita daytoy kadagiti nobela, iti entablado, iti iskrin ti sine, TV, radio ken iti pagiwarnak. No panuynoyantayo daytoy a kinaawan dayaw, ditay inanamaen a dagiti agtutubotayo salimetmetanda ti panagraemda iti Dios ken ni Kristo.” Kinunana pay a nadlawna ti agtultuloy a yaadu ti panangusar iti panagtabbaaw bayat ti panaglabas ti tawtawen ket itan ti kasta a sasao ibilbilangen dagiti adu a maawaten a panagsapata.
Panangsabidong ti Pestisidio
Tinawen, kadagiti isuamin a rumangrang-ay a pagilian, sabsabidongan dagiti pestisidio ti agarup 25 milion a tattao ken papatayenna ti 20,000, sigun iti magasin a New African. Dagiti kompania ti kemikal mangibabada kadagiti napeggad a pestisidio kadagiti napanglaw a pagilian a sadiay dagiti mannalon ignoranteda kadagiti peggad ken saan a masuksukimat a naimbag ti gobierno a siuumiso dagiti nagatang iti sabali a daga. Ipadamag ti New African a maysa a kompania ti kemikal iti Switzerland ti di pay nabayag a nangamin a mangilaklako idiay Tanzania iti 450,000 litro nga insektisidio a naglaon iti DDT, maysa a nakaro ti kinapeggadna a kemikal a naparitan wenno nakarot’ pannakaiparitna kadagiti 45 a pagilian. Iti aw-away ti Ghana, ti DDT maus-usar no dadduma a pagkalap. Maibukbok ti kemikal kadagiti karayan, a mangpapatay kadagiti ikan ken nalaka a kalapen. Ti ikan, nga addaan pay laeng iti sabidong, agserbi a taraon dagiti Africano.
Napeggad a Panagbilag
Ti kanser ti kudil kadagiti taga Canada “immadu iti 235 por siento iti napalabas a walo a tawen,” ipadamag ti The Toronto Star. Dagiti baro nga estadistika ipalgakna a 1 iti 7 a taga Canada ti makapataud iti kanser bayat ti panagbiagna. Ania ti kangrunaan a makagapu? Ti panagbilag, sigun iti Canadian Dermatology Association. Ni Dr. Gary Sibbald, maysa a dermatologist, kunaenna a ti “maysa laeng nga agluptak a pannakakesset gapu iti init doblienna ti peggad iti pannakapataud iti kanser ti kudil.” Kinunana pay: “Saan a nasalun-at ti panagbilag. Dayta dadaelenna ti kudil.” Sigun iti The Globe and Mail, dayta mabalin a makaipaay iti “panagkuretret, karenken, mantsa ti kudil, panagsugat ken kanser ti kudil.” Nairekomendar ti panangusar iti nasayaat a salaknib iti init, mangsalaknib a kawes, ken ti panangliklik iti direkta a pannakaisarang iti init iti nagbaetan ti alas dies iti bigat ken alas tres iti malem kas maysa a salaknib.
Homoseksual a Teologo
Ti Faculty of Theology iti Helsinki University idiay Finland addaan iti organisasion a mangibagi kadagiti homoseksual nga estudiante. Adda 20 nga estudiante a nakiraman kadagiti aramid daytoy a grupo a maawagan Gay Theologians, ipadamag ti Kotimaa, maysa a kangrunaan a pagiwarnak ti simbaan. Maysa a pannakabagi ti Gay Theologians ti nangilawlawag nga idiay Finland agpada ti kaadu dagiti homoseksual kadagiti teologo ken opisiales ti simbaan iti kaadu dagiti homoseksual kadagiti dadduma a populasion. Saan nga ammo ti eksakto a bilang, ngem dagiti pattapatta mabalin a manipud 4 agingga iti 10 porsiento. Dagitoy nga estudiante iti teolohia agporprotestada a ti simbaan idiay Finland dina inanamongan ti pannakaordin dagidiay a nangbigbig a sipapanayag a homoseksualda.
Tulong iti Pagtaengan
Saan a kadawyan kadagiti Hapones a lallaki ti tumulong iti trabaho iti balay, ngem agbalbaliwen ti tiempo. Maysa a nabiit pay a surbey a naala idiay Tokyo ipalgakna a nupay kaaduanna ibilang dagiti lallaki ti panagluto, panangtaripato iti ubing, ken panaginnaw kas trabaho dagiti babbai, dandani 60 porsiento ti mamati a rumbeng a tumulong dagiti lallaki iti trabaho iti balay. Adda 70 porsiento nga agkuna a masansan nga agdalusda, makitiendada ken agibasurada. Dagiti agtutubo pay nga assawa a lallaki ti katutulokan a tumulong; 60 porsiento ti umanamong a “dagiti lallaki rumbeng a makiramanda iti trabaho ti balay agingga a kabaelanda,” ken 29 porsiento ti agkuna a “dida kaskasuen ti tumulong.” “Daytoy a mannakitinnulong a kababalin dagiti agtutubo nga assawa a lallaki, nupay kasta, di agpaut,” kinuna ti Mainichi Daily News, a kunana pay a “kadagiti pamilia a dagiti inauna nga anakda ket adda iti elementaria, dagiti lallaki a nagkuna a situtulokda a tumulong kadagiti trabaho iti balay no kabaelanda ket bimmaba agingga iti 47 porsiento.” Kasta met, ti bilang dagiti asawa a lallaki kadagiti pamilia a nagkuna a di kasapulan ti tumulong iti pagtaengan ngimmato iti 13 porsiento.
TV ken Kolesterol
Dagiti ubbing a mangbusbos iti adu unay a tiempo iti sango ti telebision daddadaelenda saan laeng a ti isipda no di ket dagiti dadakkel nga uratda. Maysa a nabiit pay a panagadal kadagiti 1,000 nga agtutubo nga agtawen iti nababbaba ngem 20 ti nangipalgak a dagiti ubbing nga agbuya iti telebision iti baet ti dua ken uppat nga oras iti inaldaw ad-adu ti kolesterolda ngem dagidiay basbassit ti panagbuyada. Sigun iti Prevention, maysa a magasin ti salun-at, ni Dr. Kurt V. Gold iti University of California-Irvine ilawlawagna a “ti nangato a kolesterol iti kasta a naganus pay nga edad paaduenna ti gundaway iti nasapa a panagsakit ti puso.” Kuna ni Dr. Gold a ti “TV gargarrienna ti panagtitipon dagiti adu a pagpeggadan. Mabalin a pagtugawennaka nga agmalmalem a mangan iti adu unay a junk food ken saan nga umdas ti panagwatwat.”
Agwaywayas nga Inna
Ipalgak ti maysa a nabiit pay a report a nasurok a kakatlo kadagiti agpaspasngay a babbai idiay Costa Rica bayat ti 1990 ket agwaywayas. Dandani 16 porsiento ti agtawen iti nababbaba ngem 19. Ti dagup a bilang dagiti ubbing a naipasngay idiay Costa Rica iti dayta a tawen ket 81,939. Kadagitoy, 30,119 ti addaan agwaywayas nga ina, ngem 50,411 ti impasngay dagiti naasawaan a babbai. Dagiti dadduma impasngay dagiti balo, diborsiado, wenno babbai a naisina kadagiti assawada. Sigun iti diario ti San José, Costa Rica, a La Nación, 360 nga ubbing ti addaan inna nga agtawen iti nababbaba ngem 15, ken 12,578 ti addaan inna nga agtawen iti nagbaetan ti 15 ken 19.