Binalbaliwannakayo Kadi ti Telebision?

“TAWA iti lubong.” Daytat’ pannakadeskribir ti telebision. Iti libro a Tube of Plenty—The American Television, ti autor a ni Erik Barnouw kunana nga idi rugrugi ti 1960’s, “iti kaaduan a tattao [ti telebision] nagbalinen a tawa iti lubong. Kasla iyopresena nga ipabuyana ti lubong. Pagtalkandat’ kinaumiso ken kinakompletona.”

Nupay kasta, ti basta maysa a tawa dina mapili ti ipabuyana kadakayo; dina maikeddeng ti lawag wenno anggulo ti mabuya; wenno giddato a mabalbaliwannat’ mabuya tapno mapagtalinaed ti interesyo. Kabalinan ti TV dayta. Dagita a bambanag dramatiko a buklenda ti rikrikna ken dagiti maikunayo maipapan ti buybuyaenyo, kaskasdi konkontrolen ida ti tattao a nangpartuat kadagiti pabuya ti TV. Uray dagiti napudno a damdamag ken dokumentario maapektaranda iti kasta a pannakabalbaliw, nupay mabalin a di inggagara dayta.a

Eksperto a Manangallilaw

Kadarato, nupay kasta, ti tattao a mangkonkontrol iti telebision igaggagarada nga impluensiaan dagiti managbuya. Iti panagadbertays, kas pangarigan, pinalubosanda ti panangusar kadagiti amin a makagargari a pamay-an a kaykayatda tapno awisendaka a gumatang. Kolor. Musika. Napintas a tattao. Kina-erotiko. Nakaskasdaaw a buya. Nasaknap dagiti abastoda, ket usarenda ida a sisisigo.

Ti dati nga ehekutibo iti panagadbertays nagsurat maipapan iti 15 a tawenna iti tay-ak: “Naadalko a mabalin ti direkta nga agsarita iti is-isip ti tattao babaen ti pagiwarnakan [kas ti TV] ket kalpasanna, kas iti dadduma a nailubongan a salamangkero, mabati dagiti ladawan iti isipda a mangtignay kadakuada nga agaramid iti aniaman a dida pay napanunot nga aramiden.”

Ti kaadda ti kasta a nabileg a puersa kadagiti tattao ket nalawagen idi 1950’s. Maysa a kompania ti lipistik a mangpaspastrek iti $50,000 kada tawen inruginat’ nagadbertays iti telebision ti E.U. Iti las-ud ti dua a tawen, ti nalakoda ket ngimmato iti $4,500,000 kada tawen! Maysa a banko ti nakapastrek ti $15,000,000 a deposito kalpasan nga inadbertaysna ti serbisiona iti maysa a programa ti TV a nalatak iti babbai.

Itatta, ti kadawyan nga Americano mabuyanat’ nasurok a 32,000 a komersial kada tawen. Dagiti adbertismen allukoyenda a sisisikap ti emosion. Kas iti insurat ni Mark Crispin Miller iti Boxed In—The Culture of TV: “Pudno a maiturongnatayo ti aniaman a buyaentayo. Dagiti komersial a nasaknap iti inaldaw a panagbiag iturongdatayo a di agsarday.” Daytoy a panangiturong, innayonna, “ket pudno a napeggad gapu ta masasan a narigat a makita, ket iti kasta daytat’ di matungday inggat’ ditay maawatan dayta.”

Ngem ad-adu ti malako ti telebision ngem ti lipistik, politikal a kapanunotan, ken kultura. Aglako met kadagiti moral—wenno ti kinaawan moral.

Ti TV ken dagiti Moral

Mammano a tattao ti maklaat a makaammo a ti seksual a kababalin ket agsaksaknap ti pannakaipakitana iti TV ti America. Ti maysa a panagadal a naipablaak idi 1989 iti Journalism Quarterly natakkuatanna nga iti 66 nga oras a pabuya ti TV kadagiti nasapa nga oras, adda nagupgop a 722 nga eksena ti seksual a kababalin, naisingasing man, natukoy iti berbal, wenno aktual a naiparang dayta. Dagiti pangarigan manipudda iti panagin-innapros inggat’ panagdenna, masturbesion, homoseksualidad, ken incesto. Ti promedio ket 10.94 a beses iti tunggal oras!

Ti Estados Unidos ket saan a naidumduma iti daytoy a banag. Dagiti sine iti TV sadi Francia ipakitadat’ nalawag a seksual a kinaballikog. Dagiti panagburles agparangda iti TV ti Italia. Ti nakarabrabiin a pabuya iti TV sadi España itampoknat’ kinaranggas ken dagiti erotiko a pelikula. Agtultuloy a di agsarday ti listaan.

Ti kinaranggas ket sabali pay a kita ti imoralidad iti TV. Idiay Estados Unidos, maysa a kritiko iti TV para iti magasin a Time indayawna itay nabiit ti “nakabutbuteng a naimbag a pakatawa” iti maysa a grupo dagiti horror a programa. Dagiti serie intampokda dagiti pannakapugot, pannakapawad, pannakailansa, ken nagunggan ti demonio. Siempre, adut’ kinaranggas ti TV ket saanda unay a nakabutbuteng—ket nalaklakada laeng a di maikankano. Idi naidemostra itay nabiit ti telebision ti Lumaud idiay nasulinek a purok ti Côte d’Ivoire, West Africa, maysa a mariribukan a lakay insaludsodna: “Apay a dagiti puraw kanayonda nga agbibinnagsol, agpipinnaltog ken agdidinnanog?”

Ti sungbat, siempre, ket dagiti manangpartuat iti telebision ken manangsuporta kayatda nga ipaay ti kayat a buyaen dagiti managbuya. Ti kinaranggas allukoyenna dagiti managbuya. Kasta met ti sekso. Gapuna ti TV ipaaynat’ naruay a kaadu dagitoy a dua—ngem saan a sobrat’ kaaduna ken masansan unay, ta no saan makagura dagiti agbuybuya. Kas ti panagkuna ni Donna McCrohan iti Prime Time, Our Time: “Kaaduan a magusgustuan a pabuya agturongda iti inggat’ kabaelanda iti dakes a sasao, sekso, kinaranggas, wenno suheto; kalpasanna, inton addadan iti pagbedngan, lab-awandan dayta a pagpatinggaan. Iti kasta, nakasagana manen ti publiko iti baro a pagbedngan.”

Kas ehemplo, ti suheto a homoseksualidad ket naminsan a naibilang a nalabes iti “pagbedngan” ti naimbag a buyaen iti telebision. Ngem apaman a nairuamen dagiti agbuya iti dayta, nakasaganadan nga umawat ti ad-adu pay. Ti maysa a mannurat a Pranses kinunana: “Awan pulos ti managpartuat a maamak a mangiparang iti homoseksualidad kas maysa nga isisina ita . . . Imbes ketdi ti kagimongan ken ti panangiparitna isudat’ agmauyong.” Iti maysa a cable a telebision ti America, naipabuya ti maysa a ‘soap opera ti homoseksual’ iti 11 a siudad idi 1990. Intampok ti programa dagiti eksena dagiti agkakaidda a lallaki. Ti nangpartuat iti pabuya imbagana iti magasin a Newsweek a dagita nga eksena nadisenioda “tapno maikkat ti rikrikna dagiti managbuya tapno mabigbig ti tattao a kaaspingtayo ti asinoman.”

Arapaap Kontra Kinapudno

Dagiti autor iti panagadal a naireport iti Journalism Quarterly kunada a gapu ta ngangngani di pulos ipakita ti TV dagiti ibunga ti dakes a sekso, ti “naynay a panangipaayna kadagiti makagargari a ladawan” agbalin a maysa a kampania ti biddut nga impormasion. Insitarda ti sabali pay a panagadal a nangikuna a dagiti soap opera iti TV isaknapda a nangnangruna daytoy a mensahe: Ti sekso agpaay kadagiti di naasawaan nga agpareha, ket awan maala a sakit manipud iti dayta.

Daytoy kadi ti lubong nga am-ammoyo? Panagdenna sakbay ti panagkasar nga awanan panagsikog wenno saksakit a maiyakar babaen ti sekso? Homoseksualidad ken biseksualidad nga awanan panagamak a makaala iti AIDS? Kinaranggas ken panangdadael a mamagballigi kadagiti banuar ken mangipababa kadagiti kontrabida—ngem masansan nga agpadada a di nasugatan? Ti TV parnuayennat’ maysa a lubong a dagiti tigtignay ket makaparagsak nga awan ti pagdaksanna. Dagiti linteg iti konsiensia, iti moralidad, ken iti panagteppel nasuktanda iti linteg ti giddato a pannakapnek.

Nalawag, ti telebision ket saan a “tawa iti lubong”—no iti pudpudno a lubong. Kinapudnona, maysa a kabbaro a libro ket naawagan ti Ti Industria ti Saan a Kinaagpayso. Kunaen dagiti autorna a ti TV “nagbalinen a maysa kadagiti kapigsaan a puersa iti kabibiagtayo. Ti bungana a ta ti TV saanna laeng a depinaren ti kinaagpayso, ngem napatpateg pay ken makariribuk unay, ikkaten ti TV ti mismo a pakabigbigan, ti mismo a pagbedngan, iti nagbaetan ti kinaagpayso ken di kinaagpayso.”

Mabalin a dagitoy a sasao pakdaaranda dagidiay mangipagarup a dida maimpluensiaan babaen iti telebision. ‘Diak patien ti isuamin a mabuyak,’ kuna ti dadduma. Ipapantayon, agannayastayo a di agtalek iti TV. Ngem ipakdaar dagiti eksperto a daytoy automatiko a klase ti panagduadua saannatay a salakniban manipud kadagiti nasikap a wagas a pananggundaway ti TV iti rikriknatayo. Kas panagkuna ti maysa a mannurat: “Maysa kadagiti kasayaatan a sikap ti TV isut’ di panangipakaammo no kasano kasaknap ti panangapektarna kadagiti mekanismo ti isiptayo.”

Makaimpluensia a Makina

Sigun iti 1990 Britannica Book of the Year, dagiti Americano agbuyada, iti promediona, iti pito nga oras ken dua a minutos iti telebision kada aldaw. Maysa nga ad-adda a konserbatibo a pattapatta ikabilna dayta iti agarup dua nga oras kada aldaw, ngem kaskasdi a daytat’ agtungpal iti pito a tawen iti telebision iti tungpal-biag! Kasano a ti kasta a kaadut’ panagbuya iti TV saanna maapektaran ti tattao?

Saanen a nakaskasdaaw no makabasatayo kadagiti tattao a marigatan a mangilasin iti TV ken ti kinaagpayso. Maysa a panagadal a naipablaak iti pagiwarnakan ti British a Media, Culture and Society natakkuatanna a pudno a ti TV tignayennat’ dadduma a tattao a mangipasdek iti “alternatibo a panangmatmat iti pudpudno a lubong,” nga iturongna ida iti panagpampanunot a dagiti tarigagayda maipapan ti kinaagpayso buklenda a mismo ti kinaagpayso. Dadduma a panagadal, kas kadagidiay inummong ti National Institute of Health ti E.U., kasla suportaranda dagitoy a takkuat.

No ti TV impluensiaannat’ popular a kapanunotan ti kinaagpayso, kasano a dina maapektaran dagiti mismo a kabibiag ken tigtignay ti tattao? Kas iti insurat ni Donna McCrohan iti Prime Time, Our Time: “No ti numero-uno a pabuya iti TV labsingenna dagiti iparit ti kagimongan wenno dagiti lapped gaput’ pagsasao, mariknami ti dakdakkel a wayawaya a manglabsing a mismo kadakuada. Kasta met, maimpluensiaantayo no . . . ti kinalulok ket gagangayen, wenno ti maysa a nabaked a lalaki tukoyennat’ panangusarna kadagiti kondom. Iti tungal kaso, agtignay ti TV—iti mabaybayag bassit—kas ti sarming a mangkumbinsir kadatayo a kastatayo, ket kaaduanna agbalintay a kasta.”

Kinapudnona, ti itatanor ti panawen ti TV nakitanat’ kumuykuyog nga ingangato ti imoralidad ken kinaranggas. Naiparparna kadi laeng? Nikaanoman. Maysa a panagadal ipakitana a ti kinapartak ti krimen ken kinaranggas iti tallo a pagilian ngimmato laeng kalpasan ti pannakaiyam-ammo ti TV iti tunggal maysa kadagitoy a pagilian. Kadagidiay nakaiyam-ammuan nga imun-una ti TV, pimmartak nga immun-una ti krimen.

Nakaskasdaaw, ti TV saan pay a maikuna kas makaparelaks a pasa-tiempo a kas ipagarup ti adu iti dayta. Dagiti panagadal a naangay kadagiti 1,200 a tattao iti nasurok a 13-años nasarakanda a kadagiti amin a pasa-tiempo, ti panagbuya iti telebision isut’ kabassitan a mainanama a makapareleks iti tattao. Imbes ketdi, padasenna nga ibati dagiti managbuyana a nakalma ngem kaskasdi a nabannog ken di makapanunot. Dagiti napaut a panagbuya kangrunaanna pinagbalindat’ tattao a dakdakes ti rikriknada ngem idi nangrugida a nagbuya. Ti panagbasa, kas panangidilig, pagbalinennat’ tattao nga ad-adda a nakarelaks, a nasaysayaat ti rikriknada, naim-imbag ti panagpampanunotda!

Ngem kasanoman a makagunggona ti panagbasa iti maysa a nasayaat a libro, ti TV, dayta nakasigsigo a mannanakaw iti tiempo, mabalin a nakalaklakana a pagbalinen dagiti liblibro a maikadua laeng iti panagbiag dagiti tattao. Idi damo a naiyam-ammo ti telebision idiay Siudad ti Nueva York, di nagbayag impadamagen dagiti libreria ti panagbaba ti sirkulasion ti libro. Siempre, daytoy dina kayat a sawen a dandanin idian ti sangatauan ti panagbasa. Kaskasdi, makuna a di makaan-anus dagiti tattao itatta nga agbasa, a kumapuy ti atensionda no saanda a kankanayon a mapasanguan kadagiti makaawis ngem di nasayaat a mabuybuya. Dagiti estadistika ken panagadal saanda a paneknekan dagita a di nalawag a panangipapan. Kaskasdi, aniat’ mapukawtayo iti personal a kinapateg ken disiplina no agpannuraytayo iti kankanayon a panangpalpalugod babaen iti kankanayon a panaglinglingay iti TV a nadisenio, iti tunggal kanito, a mangtengngel uray pay ti kabassitan nga atension?

Dagiti Annak ken ti Kahon

Nupay kasta, nangnangruna a napateg kadagiti ubbing ti tema ti telebision. Kaaduanna, aniaman ti aramiden ti TV kadagiti nataengan, pudno a maaramidna dayta kadagiti ubbing—ket nakarkaro pay. Ta, dagiti ubbing ad-adda a mamatida iti ar-arapaap a lubong a makitada iti TV. Ti diario nga Aleman a Rheinischer Merkur/Christ und Welt insitarna ti nabiit pay a panagadal a nakasarak a dagiti ubbing masansan a “dida mabigbig ti pudpudno a biag manipud iti makitada iti iskrin. Pagbalinenda a pudno ti makitada a saan a pudno.”

Nasurok a 3,000 a sientipiko a panagadal bayat ti adu a dekada a panagsirarak ti nangsuportar iti konklusion a ti naranggas a pabuya iti telebision addaan negatibo nga epekto kadagiti ubbing ken tin-edyer. Dagiti mabigbigbig nga organisasion a kas iti American Academy of Pediatrics, ti National Institute of Mental Health, ken ti American Medical Association umanamongda amin a ti kinaranggas iti telebision pataudenna ti agresibo ken di mannakilangen a kababalin kadagiti ubbing.

Impakita dagiti panagadal ti dadduma pay a makariribuk a nagbanagan. Kas pangarigan, ti kinalukmeg dagiti ubbing nainaig iti aglablabes a panagbuybuya iti TV. Nalawag nga addada dua a rason. (1) Ti or-oras a di panaggunggunay iti sanguanan ti kahon sinukatannan dagiti aktibo nga or-oras iti panagay-ayam. (2) Dagiti komersial ti TV nalakada laeng a lakuan dagiti ubbing kadagiti natataba a basura a taraon a bassit laeng ti sustansiada. Dadduma a panagsirarak isingasingda a dagiti ubbing a nalabes ti panagbuybuyada iti TV nakapuyda iti eskuelaan. Nupay no ad-adda a kontrobersial ti konklusion, nabiit pay nga impadamag ti magasin a Time a pabasolen ti adu a sikiatrista ken mannursuro ti TV iti dakkel a panagpababa ti laing dagiti ubbing nga agbasa ken ti kinalaingda iti eskuelaan.

Manen, ti tiempo ti nasken a banag. Inton agraduaren ti Americano nga ubing iti high school, nakabusbosen iti 17,000 nga or-oras iti sanguanan ti TV no idilig iti 11,000 nga or-oras idiay eskuelaan. Para kadagiti adu nga ubbing, ti TV buklenna ti kangrunaan nga aramidda no awan ti eskuela no saan nga isut’ kangrunaan nga aramidda. Ti libro a The National PTA Talks to Parents: How to Get the Best Education for Your Child mapaliiwna a kagudua kadagiti amin a maikalima a grado (sangapulot’ tawenna) busbosenda ti uppat a minutos iti inaldaw nga agbasbasa iti pagtaengan, ngem 130 a minutos nga agbuybuya iti TV.

Iti maudi a panangusig, nalabit adda laeng sumagmamano nga agkuna a ti TV saan a mangipaay iti pudpudno a peggad agpadpada kadagiti ubbing ken dagiti nataengan. Ngem aniat’ kayat a sawen dayta? Lapdan kadi koma dagiti nagannak ti panagbuya iti TV idiay pagtaengan? Masapul kadi a ti kaaduan a tattao salaknibanda ti bagbagida iti impluensiana babaen ti panangikkat iti dayta wenno panangidulin iti dayta idiay bodega?

[Footnote]

[Blurb iti panid 7]

“Apay a dagiti puraw kanayonda nga agbibinnagsol, agpipinnaltog ken agdidinnanog?”

[Ladawan iti panid 9]

Iddepenyo ti TV, agbasakayo kadagiti libro