Tenglenyo ti Telebision Sakbay ti Panangtengngelna Kadakayo
NAKASKASDAAW ti kabaelan ti telebision. Idi al-allukoyen ti Americano a TV dagiti rumangrang-ay a pagilian a mangusar iti TV, nangitukon dayta iti nagsayaatan a kasasaad babaen iti TV. Mabalbaliwan ti intero a pagilian a maysa a klase, nga uray pay dagiti kasulinekan a luglugar mangngeganda dagiti programa ti edukasion maipapan kadagiti napapateg a tema a kas iti pamay-an ti panagtalon, panamagtalinaed iti daga, ken ti panagplano ti pamilia. Masursuro dagiti ubbing ti pisika ken kemika ket magunggonaanda manipud iti lumawlawa a panagsisinnukat iti pannakaammo.
Siempre, dagita a sirmata kaaduanna napukawen idi dimtengen ti komersial a telebision—ngem saan nga interamente. Uray pay ni Newton Minow, ti tsirman iti Federal Communications Commission a nangibilang iti telebision a “maysa a naglawaan a daga nga awan mamaayna,” impudnona iti isu met laeng a palawag a ti TV addaan kadagiti nagsayaatan a naaramidan ken kadagiti makaay-ayo a paglinglingayan.
Kaskasdi pudno pay laeng dayta itatta. Dagiti damdamag iti TV kankanayon a pakaammuandatayo kadagiti paspasamak iti lubong. Dagiti programa ti TV maipapan iti nakaparsuaan mangipakitada kadagiti bambanag a mabalin a pulos a ditay makita iti sabali a pamay-an: ti umiso unay a nakasaysayaat a panagtayab ti hummingbird a naipelikula a nakabambannayat, a kasla aglanglangoy iti angin; wenno ti nakaskasdaaw a panagpallayug dagiti adu a sabsabong iti main-inot a pannakaretrato, a tumubo manipud iti daga a nagduduma ti kolorda. Kalpasanna adda dagiti nadumaduma a kultura, kas iti ballet, simponia, ken opera. Ken adda dagiti ay-ayam, sine, ken dadduma a programa—dadduma makaisuro ken makaipaay iti pannakaawat, daddumat’ basta nasayaat a paglinglingayan.
Addada dagiti edukasional a programa agpaay kadagiti ubbing. Ipadamag ti National Institute of Mental Health a no kasano a masursuro dagiti ubbing ti kinaagresibo manipud kadagiti nararanggas a TV, masursuroda met ti agbalin a mannakilangen, nainggayyeman, ken nateppel manipud kadagiti nasayaat nga ulidan iti telebision. Dagiti programa no kasano ti panagtignay no emerhensia naispalna pay ti biag dagiti ubbing. Gapuna, ni Vance Packard nagsurat iti Our Endangered Children: “Dagiti naupay ken marirriribukan a nagannak a mangikabil iti TV iti bodega nalabit sobra ti panagtignayda, malaksid no adda kasasaad a dida matengngel kadagiti annakda.”
Panangtengngel
Nalawag, pagsasaritaantay man dagiti nataengan wenno dagiti ubbing, ti sekreto isu laeng dayta—panangtengngel. Tengtenglentay kadi ti TV, wenno ti TV ti mangtengtengngel kadatayo? Kas isingasing ni Mr. Packard, para kadagiti dadduma ti kakaisuna a pamay-an iti panangtengngel iti TV isut’ panangikkat iti dayta a banag. Ngem adu ti nakasarak kadagiti pamay-an a mangtengngel iti TV ket kaskasdi nga usaren dagiti pagimbaganna. Dagiti sumaganad isut’ dadduma kadagiti singasing.
✔ Iti makalawas wenno dua, mangidulin iti umiso a rekord ti panagbuya ti pamilia iti TV. Sumaenyo ti or-oras iti ngudo ti lawas ket imtuodenyo no sulit ti tiempo nga al-alaen ti TV.
✔ Buyaenyo dagiti programa ti TV—saan a basta dagiti bubuyaen iti TV. Sukimatenyo dagiti listaan iti programa ti TV tapno makitayo no addada dagiti nasayaat a buyaen.
✔ Mangipaaykayo ken mangilasinkayo kadagiti tiempo iti panagsasarita ken panagkakadua ti pamilia.
✔ Dadduma nga eksperto mamakdaarda a maibusor iti panangpalubos kadagiti ubbing wenno agtutubo a tin-edyer a maaddaan iti TV iti kuartoda. Mabalin a marigatan ti nagannak a mangsukimat iti buybuyaen ti ubing.
✔ Ti maysa a VCR (videocassette recorder), no kabaelanyo, mabalin a makatulong. Babaen iti panangabang kadagiti nasasayaat a videotapes wenno babaen iti panangi-tape kadagiti nasasayaat a programa ket buyaen ida no adda tiempoyo, mabalinyo nga usaren ti VCR a mangtengngel iti buyaenyo iti TV—ken no kaano ti pananglukatyo iti TV. Maysa a pakdaar, nupay kasta. No di matengngel, ti VCR paaduenna laeng ti tiempo a busbusenyo iti sanguanan ti TV wenno mangipaay ti gundaway kadagiti imoral a videotapes.
Asino ti Mannursuroyo?
Ti tao ket pudno a pagsursuruan. Kankanayon a maipapaayan ti impormasion ti isiptayo, a mangipaay iti utektayo iti 100,000,000 nga impormasion iti tunggal segundo. No dadduma maimpluensiaantayo dayta linaonna nga impormasion babaen ti panangikeddeng no aniat’ iserrektayo iti isiptayo. Kas iti nalawag a panangipakita iti estoria iti TV, ti isip ti tao ken ti espirituna mabalin a mamulitan babaen iti buyaenna no kasano a nalaka a mamulitan ti bagi babaen iti kanen wenno inumenna.
Kasano a maammuantayo ti lubong iti aglawlawtayo? Ania a gubuayan ti impormasion ti pilientayo? Asino wenno ania ti mannursurotayo? Dagiti sasao ni Jesu-Kristo mangipaayda iti pagpanunotan maipapan itoy: “Ti adalan saan a natantan-ok ngem ti mannursuro kenkuana, ngem ti tunggal adalan a naan-anay a nasanay umaspingto iti mannursurona.” (Lucas 6:40, New International Version) No adu unay ti busbosentayo a tiempo a ti telebision ti mannursurotayo, mabalin a mangrugin a tuladentayo dayta—tuladentayo dagiti ipatpateg ken pagalagadanna. Kas kunaen ti Proverbio 13:20: “Makikuyogka kadagiti masirib a tattao ket masiribkanto, ngem ti makikuyog kadagiti maag pagsikorannanto.”
Uray pay no ti TV di mangiserserrek kadagiti maag wenno imoral a karakter iti pagtaengantayo, kaskasdi a maikapkapis pay laeng iti napateg a banag. Bassit laeng kadagiti agparang iti TV ti mangipakaammo iti gagangay a kasapulan ti tunggal tao: ti naespirituan a kasapulan. Mabalin a nalaing ti TV a mangipakita iti nakalkaldaang a kasasaad daytoy pagbibiagantay a lubong, ngem aniat’ ibagbagana kadatayo no apay a kasla di maiturayan ti tao ti bagina? Mabalin a nalaing a mangipakita kadatayo kadagiti kinapintas iti panamarsua, ngem aniat’ ar-aramidenna a mangiyasideg kadatayo iti Namarsuatayo? Mabalin nga ipasiarnatay iti uppat a suli ti globo, ngem ibagana kadi no ti tao mabalinnanto ti agbiag a sitatalna sadiay?
Awan “tawa iti lubong” a naan-anay no dina masungbatan dagita a nasken a naespirituan a salsaludsod. Dayta ti apag-isu a mamagbalin iti Biblia a nakapatpateg. Mangipaay iti “tawa iti lubong” a nagtaud iti panangmatmat ti Namarsuatayo. Daytat’ nadisenio a tumulong kadatayo nga umawat iti panggepna iti biag ken mangipaay iti natibker a namnama maipaay iti masanguanan. Dagiti makapnek a sungbat kadagiti makariribuk a salsaludsod iti biag ket nalaka a magun-odan. Agur-urayda sadiay a basaentayo kadagiti awan patpatinggana a makaay-ayo a pinanid iti Biblia.
Ngem no ditay tenglen ti TV, sadinot’ pakagun-odantay ti tiempo?