Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Mapagballigiak ti Kinapanglaw?

NI Gregory, maysa nga agtutubo a taga Makindaya nga Europa, imbilangna ti bagina a nakapangpanglaw. Saan a makagatang kadagiti agkakangina a kawes wenno hi-fi system a kas kadagiti dadduma nga agtutubo idiay Laud. Idi agangay, naupay ni Gregory kadagiti kasasaad iti mismo a pagilianna, ket immakar idiay Austria.

Rinibo a milia ti kaadayo ti nagnaedan ni Loyiso, maysa nga agtutubo iti maysa nga away idiay makin-abagatan nga Africa. Agnanaed iti bassit a kalapaw a kadua ti pamiliana, inapalan ni Loyiso dagiti agtutubo iti kabangibang nga ili a nangtagiragsak kadagiti nangayed a “kinaluho”—addaan iti gripo ken elektrisidad.

Nupay kasta, da Loyiso ken Gregory ket imbilang ti maysa nga agtutubo nga Africano nga agnagan Vasco a nabaknang. Binutbuteng ti guerra sibil idiay lugarda, nagnagna ni Vasco iti adu a kilometros kadagiti napeggad a kasamekan ti Africa tapno makalasat laeng.

Ti “kinapanglaw” ngarud ket relatibo a termino, addaan nagduduma a kaipapanan kadagiti nagduduma a daga ken kultura. Maysa a diksionario nga Ingles depinarenna ti “kinapanglaw” kas “kinaawan a pulos iti kasapulan wenno material a pagnam-ayan.” Saan a panangrabak ti panangbigbig nga uray kasanot’ kapanglawyo, nalabit nga adda pay dagiti nakurkurapay ngem dakayo. Kaskasdi, no awanankayo kadagiti napintas a kawes a pageskuela wenno awan dagiti kangrunaan a kasapulan kas ti gripo, mabalin a makaliwliwa bassit nga ibaga a nakarkaro pay ti kasasaad dagiti dadduma ngem dakayo.

Gapuna ti Biblia dina pagparangen a makaay-ayo ti panagbalin a napanglaw. Imbes ketdi, sipupudno a bigbigenna: “Ti pakadadaelan ti napanglaw isu ti kinapanglawna.” (Proverbio 10:15) Maysa a napalabas nga artikulo, nupay kasta, impakitana a mabalin a liklikan ti maysa nga agtutubo ti silo ti kinapanglaw, kas ti natagubaya a kababalin.a Buyogen panagregget, mabalinyo a patanoren ti nasalun-at ken manginanama a kababalin. Ania, nupay kasta, dagiti dadduma pay a pamay-an tapno mapagballigian ti inaldaw a panangparigat ti panagbalin a nakurapay?

Ti Silo ti Apal

“Naim-imbag koma bassit no napanglawkam amin,” inreklamo ti maysa a 17-años nga agtutubo nga Africano nga agnagan Zanele. “Ngem no makitam dagiti dadduma iti TV wenno sadinoman nga ad-adut’ sanikuada ngem sika, narigat nga aklonen dayta.”

Saan a nakaskasdaaw ti rikna ni Zanele, no panunotentayo ti nagdakkelan a nagdumaan ti kasasaad ti panagbiag ken sosial a naggigidiatan dagiti tao ita. Ken gapu iti awan bain a panangitantan-ok ti media iti kinabaknang ken materialismo, mabalin a sagabaenyo ti saem ti apal no makitayo no kasano ti panagbibiag dagiti nabakbaknang nga agtutubo. (Santiago 4:5) Nupay kasta, mamakdaar ti pagsasao nga Aleman: “Ti apal awan a pulos kanenna no di ti mismo a pusona.”—Idiligyo ti Proverbio 14:30.

Siempre, ti basta panagtarigagay iti nasaysayaat a kasasaad ti panagbiag ket saan a dakes. Ngem ti kinapanglaw ket paset ti nakillo a sistema ti bambanag ni Satanas, ket ti Dios laeng ti makabael a mangpalinteg kadagiti kinakillo ditoy lubong. No agnanaedkayo iti napanglaw a daga, mabalin a bassit maaramidanyo a mangparang-ay iti kasasaadyo. Ken uray no silulukat dagiti gundaway para iti irarang-ay ti panagbiag, laglagipenyo dagiti sasao ni Salomon idiay Eclesiastes 4:4: “Natakuatak met no apay nga igaed dagiti tattao ti agtrabaho tapno agballigida: gapu ta apalanda ti banag nga ik-ikutan dagiti kaarrubada. Ngem awan ti serserbina. Mayarig dayta iti panangkamat iti angin.”—Today’s English Version.

No ti kalatyo ket kinabaknang aniaman ti maisakripisio, nalakakayo a masulisog a mangikompromiso kadagiti moral a pagalagadanyo. Kasta met, dagiti kasasaad a diyo matengngel mabalin nga apagbiit nga ibusenna ti kuartayo nga inkarkarigatanyo nga inurnong—a pagbalinennakayo a lalo a nakurapay. Ngarud mamakdaar ti Proverbio 23:4, 5: “Dika maringgoran a bumaknang. . . . Itaengmonto aya dagiti matam iti daydiay awan? Ta dagiti kinabaknang pudno nga agkayabkabda, kas iti aguila a tumayab nga agpalangit.”

Tagipatgenyo dagiti Adda Kadakayo

Kaipapanan kadi daytoy, ngarud, a basta isukoyo lattan ti bagiyo iti kinaawan namnama? Siempre saan! Maysa a positibo nga addang a mabalinyo nga aramiden isut’ panangipamaysayo, saan nga iti kinapanglawyo, no di ket iti adda kadakayo. Pudno, mabalin a bassit laeng ti sanikuayo. Ngem iti librona a Relationships, kunaen ni Dr. Tony Lake a “ti tao a napanglaw no kuarta ti pagsasaritaan mabalin nga addaan dadduma a sanikua, kas ti naayat a pamilia, mannakigayyem a kaarruba wenno naragsak a lugar a pagtaengan.” Pudno, dagita a sanikua napatpategda ngem ti kuarta! Kuna ti maysa a proverbio: “Nasaysayaat ti pangaldaw a natnateng, nga addaan ayat, ngem ti napalukmeg a baka ket gura ti kakuyogna.” (Proverbio 15:17) Dagiti agtutubo a Kristiano adda pay sabali a napateg a sanikuada: ti saranay “ti intero a timpuyog dagiti kakabsat.”—1 Pedro 2:17.

Mabalinyo met a matmatan dagiti material a sanikuayo iti ad-adda a positibo a pamay-an. Agpayso, mabalin nga agnanaedkayo iti simple, nalabit kadaanan pay, a pagtaengan. Mabalin a daanen, marunrunot, wenno natakuptakupan ti kawes nga isusuotyo. Ken mabalin a makaramramankayo iti sabali a putahe. Ngem kasapulanyo kadi ti nangayed a kawes wenno pagtaengan tapno maay-ayo ti Dios? Kasapulanyo kadi dagiti agkakaimas a taraon tapno makapagtalinaedkayo a sibibiag ken nasalun-at? Siempre saan! Kas kuna ni apostol Pablo: “No adda la ket kanen ken pagan-anaytayo, umdasen dayta kadatayo.”—1 Timoteo 6:8, TEV.

Ni Eldred, maysa a lalaki a taga Sud Africa a dimmakkel iti marigrigat a pamilia, kunana: “Inaklonmi lattan a bassit ti kuarta ti pamiliami ket saanmi a magatang amin a kayatmi.” Malagip ni Eldred nga idi marunrunoten ti pantalonna a pageskuela, takupan lattan ni nanangna dagita. Idi agangay, ad-adun ti naitakup a ragas ngem ti nabati nga abel ti kawesna! “Nasken nga ibturak bassit ti pannakauyaw,” inamin ni Eldred. “Ngem ti napateg ket nadalus ken mausar pay met dagiti kawesmi.”

Kinasalimetmet idiay Pagtaengan

Makaaramidkayo met kadagiti praktikal nga addang tapno rumang-ay ti kasasaadyo. Saritaen ti Biblia dagidiay simamaag a “busbosenda a sipapardas ti kuartada apaman a maalada dayta.” (Proverbio 21:20, TEV) Ipakitayo a nasiribkayo, ngarud, babaen ti diyo panangsayang iti taraon, kuarta, wenno aniaman a sanikua ti sangakabbalayan. (Idiligyo ti Juan 6:12.) Ti panagsugal, panangabuso kadagiti naingel nga inumen, panagsigarilio—dagitoy ket bisio a saan laeng a manglustay iti kuarta no di ket mangyeg pay ti pungtot ti Dios. (2 Corinto 7:1) No di nainsiriban ti panagtigtignay ti dadduma a miembro ti pamilia iti daytoy a banag, ipakitayo ti ulidan kadakuada babaen ti mismo a kababalinyo.—Idiligyo ti 1 Timoteo 4:12.

Sabali pay a pamay-an a mangparang-ay iti kasasaad ti pamilia isut’ panangtulong kadagiti dadakkelyo idiay balay. Agboluntariokayo a tumulong nga agluto, agdalus, agtarimaan, ken agaywan iti hardin. Ti panangaramid iti dayta ipaayannakayo iti makapnek a rikna ti gapuanan.

Kanayonan a Kuarta

Dadduma nga agtutubo tulonganda ti pamiliada a mangsapul iti kuarta babaen ti panangalada ti paset-tiempo a trabaho. Ni Loyiso, a nadakamat a nasaksakbay, naglako iti nateng; pinadakkelna ida iti bassit a daga iti likud ti balayda. Nagserbi met dayta a pangalaan iti taraon ti pamiliana. “Ti mangtrabaho iti dagana addaanto ti naruay a taraon,” kuna ti Proverbio 28:19. Napaneknekan ni Loyiso a pudno dagitoy a sasao.

Dadduma nga agtutubo pinagreggetanda ti aglako kadagiti pagan-anay, taraon, ken sungrod. Dagiti dadduma mangtarimaanda kadagiti simple a bambanag iti pagtaengan, agserbida a babaonen, wenno agawir iti ubing.

Eskuelaan ken Kinapanglaw

Sigun iti 1989 Britannica Book of the Year, adu a nakukurapay nga agtutubo ti nagkuna a “bassit laeng ti magunggona iti panagbasa.” Dagiti eskuelaan kadagiti adu a pagilian ket masansan a nailetda ken kurang kadagiti aruaten. Ket no idilig dagiti agtutubo ti mapagduaduaan a gundaway a makapagtrabaho kadagiti napardas ngem ilegal a pamay-an ti panangsapul iti kuarta, dadduma mapukaw ti tarigagayda nga agbasa.

Ti kinakurang ti adal, nupay kasta, pairutenna laeng ti panangpetpet ti kinapanglaw. Mabalin a kasapulan ti panangdisiplina iti bagi, ngem masiribkayo no agbasakayo! Usigenyo ti ili ti Howrah, maysa a lugar idiay Calcutta, India, a narugit ken napnot’ tao. Adda 800,000 a tattao sadiay nga agbibiag iti nakalkaldaang a kinapanglaw. Bayat ti aldaw okupado ti kaaduan nga ubbing kadagiti nababa laeng a trabaho; kaskasdi, adu kadakuadat’ agbasbasa iti rabii tapno makagun-od iti edukasion. Gapuna uray no narigat ti panageskuela, dikay sumuko. Ti eskuelaan tulongannakayo a mangpatanor iti kabaelanyo a makikomunikar ken agpanunot—paglaingan a makatulongto kadakayo a makagun-od iti panggedan.

Panangnamnama iti Masanguanan

“Dagiti nabaknang ken napanglaw agsasarakda. Ni Jehova ti Namarsua kadakuada amin.” (Proverbio 22:2) Nakatulong daytoy kadagiti rinibo nga agtutubo a Saksi ni Jehova a mapagballigian ti kinapanglaw. Apresiarenda a ti kinaragsak agpannuray, saan nga iti panangikut kadagiti material a bambanag, no di ket iti pannakigayyem ken Jehova a Dios, nga umawat kadagiti amin a mayat nga agserbi kenkuana—nabaknang wenno nakurapay. Ipaay ti Dios ti namnama ti biag iti masanguanan a baro a lubong a sadiay awanton ti kinapanglaw.—2 Pedro 3:13; Apocalipsis 21:3, 4.

Kabayatanna, usarenyo dagiti sanikuayo a nainsiriban. Kumitakayo iti masanguanan. Agurnongkayo kadagiti naespirituan a gameng. (Mateo 6:19-21) Matmatanyo ti panangsaranget iti kinapanglaw kas maysa a karit—a maparmekyo a sibaballigi.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Ti panagarapaap dina parang-ayen ti kasasaadyo, ngem ti kinaanep idiay eskuelaan makatulong