“Panangretrato” iti Kulibangbang

NAPADASYON kadi ti nangretrato iti kulibangbang? Mabalin a makapasimron dayta a kapadasan ken suotenna ti anus. Dida makatalna nga agkayabkab nga agsapsapul iti taraon ken inumen, a mammanodakay nga ikkan ti gundaway a mangala iti napintas a retrato. Kalpasanna no agdissoda ken iyukradda dagiti payakda ken nakapuestokayon a mangretrato, no saan nga ikupin ti kulibangbang dagiti payakna, kellaat a tumayab!

Isu a panunotenyo ti riknak idi a ti maysa a gayyem idiay Sydney, Australia, kinunana: “Intayo iti Balay ti Kulibangbang idiay Mittagong.” Ditoy ti nagsayaat a gundawayko a mangmatmat a naimbag kadagiti kulibangbang ken nalabit makaala iti napintas a retrato.

Idi simrekkami iti balay ti kulibangbang, nariknami a dagus nga addakam iti kontrolado a tropikal nga atmospera, a nakubong manipud iti panagbaliwbaliw ti temperatura iti ruar. Nasken daytoy iti panagbiag dagiti kulibangbang. Napalawlawankami kadagitoy makaay-ayo a parsua nga agtatayab nga umallatiw kadagiti mulmula. Apaman a nakastrekkami, nakitami ti napintas a kolor kahel a monarch nga agit-itlog iti mula a citro. Idiay Australia ti monarch ket pagaammo kas ti managsursor. Nadanonna daytoy nga isla a kontinente manipud Norte America idi 1870 ken masarakan metten kadagiti makindaya ken makinabagatan a rehion kasta met iti asideg ti Perth iti adayo a laud.

Ni Kerry, ti giyami, inlawlawagna kadakami no kasano ti panagdinna dagiti kulibangbang babaen ti panamagsilpoda iti murdongda. Ngem daytoy ti naisangsangayan a pasetna—ti kalakian ket tumayab no kasta a maklaat, a kaduana ti kabaian a nakakapet kenkuana! Rabakenyo ti panangawit iti maysa a kadagdagsenyo, ken bayat a tumaytayab! Kalpasanna, iti pakasdaawanmi, aktual a nakitami a napasamak—addayta ti kalakian a tumaytayab nga agturong kadagiti babassit a kayo a kaduana ti kabaian a nakakapet pay laeng.

Siempre, ti monarch ket agdindinamag iti sangalubongan gapu iti nakaskasdaaw a kabaelanna nga agdaliasat. Kas kunaen ti libro a Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?a: “Dagiti kulibangbang a monarch panawanda ti Canada iti otonio, adut’ agpalabas ti panawen ti lam-ek idiay California wenno idiay Mexico. Dadduma kabaelanda ti agdaliasat iti nasurok a 3,200 kilometros; maysa a kulibangbang 130 kilometros ti nadaliasatna iti maysa nga aldaw.” Ngem adtoy ti nakaskasdaaw a kinapudno: “Dagiti kulibangbang a naggapu iti abagatan iti otoño ket ubbingda pay a saan pay pulos nakakita idi kadagiti lugar a pagpalabasan iti panawen ti lam-ek. No kasanoda nga ammo ti papananda ket agingga ita maysa pay laeng kadagiti nakaskasdaaw a misterio ti Nakaparsuaan.”—The Story of Pollination.

Ngem nakaretratokami kadi kadagitoy a naatap a parsua? Wen! Kasla nairuamdan kadagiti tattao nga agpaspasiar iti nalamiis a lubongda ken agdissoda nga awan amak kadagiti mula ken uray pay iti ulo dagiti tao! Isu a tinagiragsak dagiti retratista ti aldawda, nangruna dagidiay managrayo iti video-camera. Anian a makaay-ayo kalpasanna a buyaen dagidiay nga aggargaraw a ladawan iti TV babaen ti videotape recorder.

Sabali pay a kulibangbang ti Australia a nakitami isu dagiti nangisit payakna a gagangay nga eggfly, a dagiti payakna addaan puraw a batek a lila ti aglikmutna. Makaay-ayo met ti eggfly a naugesan iti asul, a ti igid dagiti payakna ket nadesiniuan iti puraw a batek ken asul nga uges iti uneg. Adda kabagianna idiay New Guinea, ti Moluccas, ken ti Solomon Islands. Tunggal makakitaak iti kulibangbang mariing ti interesko. Ti panagbaliwna manipud caterpillar (larva) nga agturong iti pupa (chrysalis), wenno tukad ti panaginana, kalpasanna iti nakaskasdaaw a tumatayab ket para kaniak maysa a pammaneknek, saan nga iti naiparparna a puersa ti nakaparsuaan ken ebolusion, no di ket iti sientipiko a Namarsua, isu a nangaramid kadagiti isuamin a bambanag a nakaskasdaaw iti nagduduma a pamay-an.—Naipatulod.

[Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]

Panid 16: monarch; 1. Australian lurcher; 2. pupa; 3. ulysses; 4. Australian birdwing; 5. agdindinna a birdwing; 6. kolor kahel a lacewing

[Credit Line]

Amin a kulibangbang: Balay ti Kulibangbang, Mittagong, Australia