Aniat’ Kaipapanan ti Easter iti Dios?
EASTER—ti “reina iti pipiesta!” festum festorum!—isut’ makuna a mangrambak iti panagungar ni Kristo. Ngem ania ti kunaen ni Jesus maipapan iti panangrambak iti panagungarna? Imbilin kadi dagiti apostol a rambakantayo dayta? Ti kadi panangrambak iti Easter maysa nga inted-Dios a bilin wenno inaramid-tao a tradision? Nalaka laeng a makasarakkayo kadagiti sungbat dagitoy a saludsod babaen ti panangusigyo iti dua a gubuayan ti impormasion—ti historia ken ti Biblia.
Agsao ti Historia
Umuna, ania ti kunaen ti historia? Iti panagsuratna idi maikalima a siglo K.P., kinuna ti historiador a ni Socrates Scholasticus iti librona nga Ecclesiastical History: “Kasla agparang kaniak a ti piesta ti Easter ket naiserrek iti simbaan manipud kadagiti kadaanan nga ug-ugali, kas iti pannakaipasdek dagiti adu a sabsabali nga ug-ugali.”
Ilawlawag ti libro a Curiosities of Popular Customs a pagalagadan ti “Iglesia ti mangipaay iti Nakristianuan a kinapateg kadagita maramrambakan pay laeng a pagano a seremonia a di mabalin nga idian. Iti kaso ti Easter nalaka laeng ti pannakabalbaliwna. Ti rag-o iti ileleggak ti kadawyan nga init, ken ti pannakapabaro manen iti nakaparsuaan manipud iti ipapatay iti panawen ti kalam-ekna, agbalin a pagrag-oan ti ileleggak ti Init iti kinalinteg, iti panagungar ni Kristo manipud iti tanem. Dadduma a pagano a rambak ket mapasamak iti agarup primero iti Mayo ket nasukatan met a maitunos ti rambak iti Easter. Adu a kabbaro a paset ti nainayon.”
Iti librona a Celebrations, umanamong ni Robert J. Myers, a kunkunana nga “adu kadagiti pagano a ritual iti pannakayanak manen, a marambakan iti vernal equinox, ti nagbalin a paset iti piesta.” Dagitoy a sasao ket pinatalgedan ti The New Encyclopædia Britannica, a kunaenna: “Kas iti Krismas, kasta met iti Easter, dagiti nalatak nga ug-ugali iparangarangda dagiti adu a nagtalinaed a kadaanan a pagano nga ug-ugali—iti daytoy a kaso, mainaig kadagiti ritual iti kinabunga iti primavera, kas kadagiti simbolo nga itlog iti Easter ken ti koneho iti Easter.”
Nagtaud iti Pagano?
Nalawag ngarud, ti Easter a maramrambakan itatta ket naigamer kadagiti pagano a ritual ken ug-ugali. Ditay kunaen, nupay kasta, a ti panangrambak iti Easter ket awan pakainaiganna kadagiti dadduma nga okasion iti Biblia.
Kas pangarigan, ti Easter ket matuktukoy a kas ti kasuno ti Paskua dagiti Judio, maysa nga okasion iti Biblia. Ibaga ti libro a Curiosities of Popular Customs kadatayo nga “iti immuna a Simbaan ti Easter ket maipada iti petsa iti Paskua, ta iti kinapudnona dagiti dua a piesta ket nagpada ti nagtaudanda.” Di ngarud pakasdaawan, nga iti adu a pagsasao, kas iti Pranses, Griego, Italiano, Kastila, ken dadduma pay, ti sao nga agpaay iti Easter ken ti sao nga agpaay iti Paskua ket nagpada wenno agarngi.
Nupay kasta, dagiti immuna a Kristiano dida nangaramid iti tinawen a piesta a mangrambak iti Kristiano a katupag iti Paskua dagiti Judio. Kunaen ti Abingdon Dictionary of Living Religions maipapan iti Easter: “Ti kadaanan a panangrambak iti kinapudnona ket anibersario (14 Nisan, sigun iti kalendario a Judio a maibatay iti bulan) ti pannakailansa ni Jesus.” Ibaga ti Biblia kadatayo nga iti rabii sakbay ti ipapatayna, nakitipon ni Jesus kadagiti adalanna iti maysa a dakkel a kuarto tapno rambakanda ti Paskua. (Marcos 14:12-16) Kalpasan daytoy, ti maudi a Paskuana, rinugian ni Jesus ti maawagan Pangrabii ti Apo. Kalpasanna imbilinna kadagiti adalanna: “Itultuloyyo nga aramiden daytoy a panglaglagip kaniak.”—Lucas 22:19.
Daytoy a Pangrabii ti Apo, isu a marambakan iti maminsan iti tinawen, ket panglaglagip iti ipapatay ni Jesus. Kinuna ni apostol Pablo maipapan daytoy nga anibersario: “Ta no masansan a kanenyo daytoy a tinapay, ken uminumkayo iti kopa, iwarwaragawagyo ti ipapatay ti Apo.”—1 Corinto 11:25, 26.
Pananglaok iti Sursuro ti Biblia
Iti panagtulnog itoy Nainkasuratan a bilin, dagiti pudno a Kristiano aramidenda daytoy a panangrambak iti tinawen iti maika-14 ti Nisan. Nupay kasta, idi agangay, rinugian dagiti tao ti mangrambak iti panagungar ni Jesus. Ilawlawag ti The New Encyclopædia Britannica a dagiti “immuna a Kristiano rinambakanda ti Paskua ti Apo iti isu met laeng a tiempo a panagrambak dagiti Judio, bayat ti rabii ti umuna a (paschal) Kabus iti umuna a bulan iti primavera (Nisan 14-15). Iti ngalay ti maika-2 a siglo, kaaduan a simbaan inyakardan daytoy a rambak iti Domingo kalpasan ti piesta a Judio.”
Kunaen ti libro a Seasonal Feasts and Festivals: “Nalawag nga idi laeng ngudo ti maikapat a siglo idiay Jerusalem a ti Biernes Santo ken ti Aldaw ti Easter ket maramrambakan a kas nagsina a rambak.”
Patien ti dadduma nga eskolar a gapu iti kumarkaro a panagbinnusor dagiti agkunkuna a Kristiano ken dagiti Judio, dadduma a papangulo iti Kakristianuan dida kayat a ti kapapatgan a nasantuan nga aldawda ket maigiddan iti petsa ti kapapatgan a nasantuan nga aldaw dagiti Judio. Daytoy a kababalin ti nangiturong iti panagbalbaliw. Idi agangay kaaduan iti Kakristianuan rinugiandan a rambakan ti panagungar ni Jesus iti umuna a Domingo kalpasan ti kabus a sumaruno iti spring equinox ket inaramidda daytoy a kapapatgan a relihiuso a rambak. Arigna ngarud nga impababada ti sasaaden ti panangrambak iti ipapatay ni Jesus.
Sigun kadagitoy a gubuayan, ngarud, ti Easter iti Kakristianuan pudno a riningbawanna ti orihinal nga anibersario ti ipapatay ni Jesus.
Agsao ti Biblia
Aniat’ kunaen ti Biblia maipapan iti Easter? Siempre, ti Kasuratan mangipaay iti umdas a pammaneknek iti kinapudno a ni Jesus ket napagungar. Ti panagungar ni Kristo ket maysa a kangrunaan a doktrina ti pudno a Kinakristiano. Nalawag a pinati ni apostol Pablo daytoy. Kinunana: “No ni Kristo saan a napagungar, ngarud ti kaskasabami awan kapapay-anna, ket ti pammatimi awan met kapapay-anna. Kasta met, no ni Kristo saan a napagungar, awan kapapay-an ti pammatiyo; addakayo pay laeng kadagiti basbasolyo.”—1 Corinto 15:14, 17.
Nupay kasta, awan ti masarakan iti Biblia nga uray panangdakamat laeng iti tinawen a panangrambak iti panagungar ni Jesus. Inamin ti historiador a ni Socrates Scholasticus: “Awan ti linteg nga imbilin ti Manangisalakan ken dagiti apostolna a salimetmetantayo daytoy a piesta: saantayo met a naballaagan iti Baro a Tulag iti pannakamulta, pannakadusa, wenno pannakailunod gapu iti panangbaybay-a iti dayta.” Di pay nabayag kinuna ti magasin a The Christian Century iti maysa nga artikulo maipapan iti Easter: ‘Dagiti immuna a Kristiano rinugianda ti nangrambak iti panagungar idi maikadua a siglo.’ Ngarud, ti Easter ket naiyam-ammo nabayag pay kalpasan ti ipapatay dagiti amin nga apostol ken kalpasan ti pannakaturpos ti Biblia. Di ngarud mailimed a ti tradision iti Easter ket inaramid-tao imbes nga inted-Dios.
Nupay kasta, mabalin nga agimtuod ti dadduma: ‘Aniat’ pagdaksan ti pananglagip iti panagungar ni Jesus?’ Pudno, di sapulen ti Biblia a rambakan dagiti Kristiano ti Easter. Ngem adda kadi masarakan iti Biblia a mangiparit iti dayta?
Nadalus ken Awan Tulawna a Panagdayaw
Ipapantayon, saan nga espisipiko nga iparit ti Biblia ti panangrambak iti panagungar ni Jesus. Nupay kasta, ballaagan ti Biblia dagiti Kristiano maipapan iti panangmulit iti nadalus a panagdaydayaw kadagiti inaramid-tao a tradision. Nangnangruna nga agaplikar daytoy iti maysa a tradision, kas iti Easter, a nagameran kadagiti pagano nga ugali ken kadaanan a ritual iti ulbod a relihion.
Iti umuna a sasao ti 123-panid a librona maipapan iti Easter, kinuna ni Alan W. Watts: “Ti naan-anay nga estoria ti Easter isut’ karirikutan a panaglaok iti historia ken mitolohia—ta ti narikut a trabaho a panangilasin kadagiti dua saan a masaklaw iti maysa nga ababa laeng a libro.” No kasta ngarud ti Easter, awaten kadi ti Dios ti panagdayawtayo no dayta iramanna ti kasta a panaglalaok ti pagano nga ug-ugali? Saan. Awaten laeng ti Dios “ti panagdaydayaw a nadalus ken awan tulawna.” Ket daytoy kaipapananna ti “panagtalinaed nga awan tulawna iti lubong,” isu a mangiraman kadagiti nailubongan nga ug-ugali a mainaig iti Easter.—Santiago 1:27.
Binallaagan ni apostol Pablo dagiti Kristiano a maibusor iti panangiserrek kadagiti inaramid-tao a tradision iti kongregasion idi kinunana: “Agannadkayo: di la ket ta adda mangkayaw kadakayo gapu iti pilosopiana ken makaallilaw a sursuro kas mayalubog kadagiti sarsarita a natauan, ken mayalubog kadagiti nailubongan a pamunganayan ket saan a mayannurot ken Kristo.”—Colosas 2:8.
Kinondenar a mismo ni Jesus dagiti tradision dagiti Judio a nangtiritir kadagiti Nainkasuratan a kinapudno ken nangmulit iti pudno a panagdayaw. Idiay Marcos 7:6-8, dagiti sasao ni Jesus kadagiti papanguluen ti relihion idi kaaldawanna ket nailanad: “Naimbag ti panangipadto ni Isaias iti maipapan kadakayo a managinsisingpet, kas iti naisurat, ‘Daytoy nga umili dayawendak kadagiti bibigda, ngem ti pusoda adda iti adayu kaniak. Ngem barengbareng ti panagdayawda kaniak, ta isursuroda a kas pagalagadan dagiti bilbilin dagiti tattao.’ Ta baybay-anyo ti bilin ti Dios ket surotenyo ti ugali dagiti tattao.”
Idiay 2 Corinto 6:14-17, ballaagannatayo ti Biblia: “Saankay a makikadua iti sangol kadagiti saan a mammati, ta ania ti pakikaduaan ti kinalinteg iti kinakillo? Wenno ania ti pakikaduaan ti silaw ken ti sipnget? Kasta met, ania ti pakikappiaan ni Kristo ken Belial? Wenno ania ti pakaibiangan ti matalek iti saan a mammati. . . . ‘Gapuna pumanawkayo iti nagtengngaanda, ket suminakayo,’ kuna ni Jehova, ‘ket saanyo a sagiden ti aniaman a di nadalus.’”
Ti Anibersario ti Ipapatayna
Mainayon pay, sigun iti pannursuro ti Biblia, ti urnos iti pannakaisalakantayo iramanna ti panangidaton ni Jesus iti perpekto a biagna, ti panagungarna, ken ti panangiparangna iti pateg ti datonna iti Dios idiay langit. Amin dagitoy nga elemento ket napategda. (Hebreo 7:25; 9:11-14) Binilin ni Jesus dagiti pasurotna a rambakanda ti anibersario ti ipapatayna. Dayta ti kakaisuna nga okasion a Nainkasuratan a naibilin a laglagipen dagiti Kristiano.
Itoy a tawen minilion a Saksi ni Jehova ti agtitiponto kalpasan ti ilelennek ti init, Abril 17 (Nisan 14), 1992, tapno laglagipenda ti ipapatay ni Jesus. Ti rambak iramannanto ti maysa a palawag a mangilawlawag iti kaipapanan ti nasakripisiuan nga ipapatay ni Kristo. Dayta tulongannakayto a mangapresiar iti kasaknap ti panagayat ni Jehova a Dios iti sangatauan iti panangidatonna iti bugbugtong nga Anakna tapno mabalin a tagiragsakenyo ti inanama a biag nga agnanayon. Makipagtiponkayonto a kaduami iti kapapatgan nga aldaw iti 1992!
[Blurb iti panid 6]
Dagiti kadaanan a ritual iti pagano naikkanda iti Kristiano a kinapateg ket nainayonda kadagiti pipiesta iti Easter
[Blurb iti panid 8]
Awan ti uray panangdakamat laeng ti Biblia iti tinawen a pananglagip wenno panangrambak iti panagungar ni Jesus
[Kahon iti panid 6]
Ania ti Nagtaudan ti Sao nga “Easter”?
▪ “Ti nagan, a maus-usar laeng kadagiti Ingles- ken Aleman-pagsasaona a tattao, nalabit, nagtaud, manipud iti maysa a diosa dagiti pagano a Saxon, Ostara, Osterr, wenno Eastre. Isut’ personipikasion iti Daya, iti bigat, iti primavera.”—Curiosities of Popular Customs, ni William S. Walsh.
▪ “Naibaga kadatayo ti maysa a kadaanan a mannurat nga Ingles, ti Venerable Bede, a ti sao nga ‘Easter’ isut’ dati a nagan ti maysa a diosa iti bannawag iti Anglo-Saxon, a naawagan Eostre wenno Ostara, a ti kangrunaan a piestana ket maramrambakan iti vernal equinox. Addaantay laeng kadagiti sasao ni Bede agpaay iti dayta, ta awan ti rekord ti kasta a diosa a masarakan iti sadinoman, ngem kas napasnek a Kristiano, saan a mabalin a nangimbento ni Bede iti pagano a nagtaudan ti Easter. Ngem adda man wenno awan ti kasta a diosa, mabalin nga adda historikal a pagnaigan dagiti sasao nga ‘Easter’ ken ‘Daya’, a sadiay ti leleggakan ti init.”—Easter—Its Story and Meaning, ni Alan W. Watts.
▪ “Ti nagtaudan ti sao nga agpaay iti piesta ti Panagungar ni Kristo ket nalatak a maibilbilang a manipud iti Anglo Saxon nga Eastre, maysa a diosa iti primavera. Nupay kasta, dagiti nabiit pay a panagadal ni Knobloch . . . iparangna ti sabali a panangilawlawag.”—New Catholic Encyclopedia.
▪ “Ti Ingles a nagan nga Easter, kas ti Aleman nga Ostern, nalabit nagtaud iti Eostur, ti sao a Norse agpaay iti panawen ti primavera, ket saan a manipud iti Eostre, ti nagan ti maysa a diosa iti Anglo-Saxon.”—The Encyclopedia of Religion.
[Tsart iti panid 8]
EASTER PASKUA
Danes påske påske
Olandes Pasen joods paasfeest
Pinlandes pääsiäinen pääsiäinen (juutalaisten)
Pranses Pâques La Pâque
Aleman Ostern Passah
Griego Paskha Paskha
Italiano Pasqua Pasqua ebraica
Kastila Pascua florida Pascua
Swahili Pasaka Pasaka
[Ladawan iti panid 7]
Naiyakar dagiti rambak ti pagano tapno maitunos iti panangrambak iti Easter
[Ladawan iti panid 9]
Rinugian ni Jesus ti Pangrabii ti Apo kaduana dagiti adalanna