Panangmatmat iti Lubong
Relihion idiay Canada
“Pampanawan ti adu nga umili ti Canada ti relihionda,” impadamag ti The Vancouver Sun. Kagudua kadagiti adulto ti saan a pulos a makimisa wenno maminsan laeng a makimisada iti makatawen. Ipakita dagiti kallabes nga estadistika nga iti napalabas a sangapulo a tawen, ngangngani nagdoble ti bilang dagiti taga Canada a nagkuna nga awan relihionda. Ni Jim Hodgson, sekretario iti ekumenikal nga edukasion ken komunikasion ti Council of Churches ti Canada, kinunana: “Materialismo ti kangrunaan iti biag dagiti tao.” Kunana pay a “nalabit napatpateg iti biagda ti shopping mall ngem ti simbaan.”
Baro a Kabisera ti Nigeria
Iti napalabas a 77 a tawen, Lagos ti kabisera ti Nigeria. Ngem idi Disiembre 12, 1991, nagpakada ti pangulo ti Nigeria a ni Ibrahim Babangida ken ni baketna iti umarimbangaw a tattao idiay Lagos, limmuganda iti eroplano, sada nagpa-Abuja a 500 kilometro manipud Lagos, nga opisial a naiwaragawag kas ti baro a kabisera ti pagilian. Ti pannakaiyalis ti sentro ti gobierno idiay Abuja ket naikeddeng idi 1976 bayat ti irarang-ay ti lana idiay Nigeria. Sigun iti magasin a Newswatch ti Nigeria, ti panagtarigagay nga ipasdek ti kabisera iti sentro ti pagilian ken liklikan ti panagilet ti Lagos ti nangtignay iti desision.
Tikag Parikut ti Australia
“Immapay iti away ti Australia ti kadadaksan a didigra kalpasan ti ngangngani 50 a tawen,” kuna ti The Weekend Australian Review ti Sydney. Idi tapus ti Oktubre 1991, impakaammo ti estado ti New South Wales a 65 porsiento iti dagana ti dinalapus ti tikag. Iti amianan, impakaammo ti kabangibang a Queensland a nasurok a dua a kakatlo iti dagana ti naapektaran iti tikag. Iti napalabas a kalgaw, 60 porsiento iti makindaya nga Australia ti nagsagrap iti nababbaba ngem promedio a tudo iti adu a bulan, bayat a napadasan ti sumagmamano a lugar ti kabassitan pay laeng a panagtudona sadiay. Kuna ti Review a “ti parikut ket no isu daytoy ngata Ti Dakkel: ti maysa a tikag iti las-ud ti 100 a tawen.”
Saan a Nasalun-at a Pagulidanan
“Dagiti pagulidanan iti kinapintas dagiti babbai a maiparparegta ita ket kaaduanna saan a gagangay, saan a maragpat, ken saan a nasalun-at,” sigun iti nabiit pay a report iti Tufts University Diet and Nutrition Letter. Iti panangmatmat ti adu a babbai itatta, ti kinapintas ket nainaig iti kinarapis. Itantandudo ti pagiwarnak daytoy a pagalagadan babaen ti agtultuloy a panangiparang kadagiti nararapis a modelo. “Ngem,” kuna ti report, “dagiti babbai saan laeng a saanda a nairanta nga aglanglanga kas nasayaat pammagida a lallaki, saan a maragpat dayta ti kaaduan uray no aniat’ ar-aramidenda.” Agparang a dagiti babbai gagangay nga ad-adu a taba ti maurnongda ngem dagiti lallaki; saan a rugian ti kaaduan a babbai ti agkadawyan agingga a ti bagida ket buklen ti agarup 17 porsiento a taba. Ti panagsikog paaduenna met ti taba iti bagi. Gapuna, agarup 40 porsiento iti dagsen ti bagi ti adu a nataengan a babbai ket buklen ti taba, aniaman ti kultura wenno pagilianda.
Panangpabuntog iti Panagadu ti Populasion
Idi ngalay ti 1991, dimmanon iti 5.4 a bilion ti populasion ti daga. No agtultuloy nga umadu iti agdama a kapartak, impadamag ti State of World Population 1991, inton 2050 agsangapulo a bilionton ti populasion ti lubong. Plano ti UNFPA (UN Fund for Population Activities) a pabuntogen ti panagadu—kangrunaanna idiay Africa a sadiay, iti promedio, 6.2 ti ipasngay ti kada maysa a babai. Kalat ti UNFPA para iti tawen 2000 a paaduen ti panagusar kadagiti moderno a pamay-an ti panangtiped iti sikog iti 50 porsiento iti sangalubongan. Kasapulan ti $9 a bilion iti tinawen tapno maragpat daytoy a kalat, sigun iti UNFPA. Kuna ti dadduma nga umannong daytoy a pundo. Kas pangarigan, ipamatmat dagiti opisial a pattapatta idiay India a nanipud 1979 agarup 106 a milion a panagpasngay ti nalapdan babaen ti panagusar iti pangtiped iti sikog. Nakainut daytoy iti $742 a bilion maipaay iti edukasion ken salun-at.
Pakasaritaan dagiti Klero
Sigun iti EPS (Ecumenical Press Service), maysa a pagiwarnakan ti World Council of Churches, ipanayag ti maysa a kallabes a surbey a ti panangmatmat ti publiko kadagiti klero iti Alemania “ket nakaal-alas.” Kuna ti EPS a napaliiw ti serbisio ti impormasion ti Evangelical Alliance iti Alemania nga “ita man laeng a saan a karaman dagiti ministro ti iglesia iti kangrunaan a sangapulo a trabaho a mararaem unay.” Nanipud 1987, bimmaba ti saad dagiti klero idiay sigud a Makindaya nga Alemania iti numero 19 iti listaan ti 25 a trabaho a nasurbey, bayat a dagiti kakaduada idiay sigud a Makinlaud nga Alemania ket adda laengen iti numero 12 idinto a numero 5 idi.
Kanser iti Suso ti Lallaki
Maysa a lalaki a taga Provo, Utah, E.U.A., ti nagsurat iti magasin nga American Health: “Posible aya nga agkanser ti suso ti lalaki?” Ti sungbat ket: “Wen, ngem narasay.” Kadagiti nasurok a 170,000 a nainanama a kabbaro a pasiente iti kanser iti suso idiay Estados Unidos idi 1991, agarup 900 laeng ti lallaki. Dagiti pakaigapuan ti sakit kadagiti lallaki nga inlista ti magasin ket: “pakasaritaan ti pamilia maipapan iti kanser iti suso ti lallaki; Klinefelter’s syndrome, sakit a genetic mainaig iti gynecomastia (panagdakkel ti suso); ken hyperestrogenism, ti panagsobra ti estrogen.” Kinuna pay ti American Health a “tangay ti kanser iti suso ti lallaki ket kadawyan a nakaron sakbay a matakuatan, isingasing dagiti doktor ti mastectomy.”
Dara ken Sakit
Kuna ti ministro ti salun-at iti Indonesia nga agarup 2,500 nga umili ti mabalin a maakaran iti AIDS, ipadamag ti The Jakarta Post. Kumarkaro ti pannakaseknan dagiti taga Indonesia iti panagraira ti AIDS. Gapu ta ti pagbutbutngan a sakit ket mabalin nga agsaknap babaen ti panangyalison iti dara, nainget a maiwaywayat ti panangsukimat iti suplay a dara iti Indonesia. Ipadamag ti The Jakarta Post nga awan pay nasarakan nga HIV kadagiti nasukimaten a naidonar a dara. Nupay kasta, naduktalan ti Red Cross iti Indonesia ti syphilis spirochete ken ti Hepatitis B virus iti 2.56 porsiento iti nasukimaten a naidonar a dara.
Mula a Marfil
Ti pannakasapul iti marfil ti animal ket ad-adda a nangyasideg iti elepante iti pannakapukaw. “Magun-odanen kadagiti kabakiran ti Sud America ti natural a produkto a mabalin a tumulong a mangpabassit iti dayta a pannakasapul,” kuna ti magasin nga International Wildlife. “Maawagan dayta iti tagua, ken, saan a kas iti trompa ti elepante, agtubo dayta kadagiti kaykayo.” Ti mula a marfil ket naggapu iti nagango ken nasileng a bunga ti palma iti Sud America. Naburikan, umasping dayta iti marfil ti animal agpadpada iti langa ken kinapino, agraman ti kadagsenna. Isu met la a naawagan Phytelephas—“elepante a mula.” Isuna laeng ta 2.5 centimetro laeng ti kadakkelna, gapuna limitado dagiti banag a maaramid iti dayta. Saan laeng nga ita a maus-usar ti mula a marfil no di ket idi pay 100 a tawen ti napalabasen. Nausar dayta iti panangaramid kadagiti butones ken dadduma pay a bambanag. Ngem kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, ti kompetision manipud iti kabbaro a partuat ken nalaka a plastik inwalinna ti negosio ti tagua, ken ngangngani nalipatanen. Agsaksaknapen ti panagusar iti tagua idiay Japan, Francia, Italia, Alemania, ken ti Estados Unidos.
Pannakikamalala idiay Argentina
Ipadamag ti diario ti Argentina a Clarín a 90 porsiento kadagiti tattao nga addaan kadagiti pribado a managsiput idiay Argentina ti makadukduktal a makikamkamalala dagiti assawada. Kuna ti Clarín a “kaaduan kadagiti kliente ket babbai (ag-75 porsiento). Kaaduan kadakuada ti agtawen iti 40.” Makakalkalap dagiti pribado a managsiput iti umdas a pammaneknek a mangpasingked kadagiti maatap a pannakikamalala iti 80 porsiento kadagitoy a kaso.
Agbalbaliw a Kababalin
Nanipud idi Gubat Sangalubongan II, nakalung-aw ti Japan manipud kinapanglaw ken mabigbigbig itan kas maysa kadagiti kararang-ayan iti ekonomia iti lubong. Kaskasdi, saan a maragsakan dagiti gagangay a Hapones. Naammuan ti nabiit pay a panagadal a “27 porsiento [laeng] kadagiti Hapones ti nagkuna a maragsakanda kadagiti kangrunaan a kompania ti pagilian,” kuna ti Mainichi Daily News. Kadagiti sangapulo a pagilian a nasurbey, dagiti Hapones ti addaan kababaan a panagayat iti pagilian. Sangapulo a porsiento laeng kadagiti Hapones ti nagkuna a situtulokda a matay gapu iti pagilianda. Nakadidillaw daytoy a panagbalbaliw manipud iti kababalin iti kangitingitan ti Gubat Sangalubongan II idi a, sigun iti Kodansha Encyclopedia of Japan, 92 porsiento kadagiti lallaki a sibilian a nakipaset iti gubat ti sitatallugod a nangaramid iti dayta.
Maab-abak Maibusor iti Malaria
“Nalidem dagitoy nga aldaw iti pannakidangadang maibusor iti malaria,” kuna ti magasin a Science. Ipakita ti baro a report manipud iti Institute of Medicine a kalpasan ti irarang-ay idi 1940’s ken 1950’s, kumapkapsuten ti panangsaranget ti sangatauan iti peste. Nasurok a maysa a milion iti 102 a pagilian, kaaduan kadakuada ti ubbing, ti matmatay iti tinawen. Ti nangpakaro iti parikut ket dagiti agas maikontra iti malaria napukawdan ti dadduma a kinaepektiboda, ken agkurkurang ti panagregget a mangparnuay iti kabbaro a bakuna. Ti pannakidangadang kadagiti pagilian ti Africa, a sadiay kaaduan ti matmatay, pinagbalinna met a narigat ti panangsaranget iti sakit, ket dagiti nabakbaknang a nasion kiskissayanda ti pundo para iti panagsirarak iti malaria.