Panangmatmat iti Lubong
Dakes nga Ipangpangruna
Maparang-ay ti kasta unay ti nakalkaldaang a kasasaad dagiti rumangrang-ay a pagilian no balbaliwan laeng dagiti gobierno ti nasional a badyetda, sigun iti magasin nga Olandes nga Internationale Samenwerking (International Cooperation). Babaen ti panangibatayna iti nabiit pay a report nga impaulog ti UN Development Program, kuna ti magasin a “no dagiti rumangrang-ay a pagilian sardenganda laeng ti badyetda iti depensa,” mabalin a makaekonomiada iti nasurok a $10 bilion iti makatawen. Dayta a gatad, nga awagan ti magasin a gunggona iti kappia, mabalin a gastosen a maipaay kadagiti kangrunaan a kasapulan ti edukasion, panangaywan iti salun-at, umdas a taraon, ken ti nadalus a danum nga inumen. Nupay kasta, kuna met ti magasin nga adu a pagilian “ti mangbusbusbos itatta iti agarup mamindua a gatad iti armas ngem ti gasgastosenda iti edukasion ken panangaywan iti salun-at,” nga ilistana kas pangarigan dagiti nasion iti Africa, Asia, ken Sud America.
Panangparang-ay iti Tabako Idiay Africa
Bayat a patpatayen ti panagtabako dagiti minilion nga Africano, agsasaon dagiti opisiales iti salun-at. Kuna ni Dr. Paul Wangai, maysa a konsultant ti World Health Organization idiay Kenya, Africa: “Ti tabako . . . ti kakaisuna a produkto nga ammok a mangpapatay no mausar iti nangirantaan ti nangpataud.” Sigun iti diario ti makin-abagatan nga Africa a Lesotho Today, “175 bilion a sigarilio ti matabako idiay Africa iti tinawen.” Daytoy kaipapananna ti pananggasto iti katupag ti tallo ket kagudua a nasional badyet iti Côte d’Ivoire. Kuna ni Dr. Wangai a siaagum a gundawayan dagiti managpataud ti sigarilio ti kinaawan ti pananglapped iti panangiwarnak idiay Africa agraman ti di pannakaammo kadagiti pagpeggadan iti panagtabako iti salun-at. Sigun iti Lesotho Today, ti panangiwarnak ti sigarilio ken ti panagipakete iti kaaduan iti Africa awanan “kadagiti pakdaar iti salun-at kas kasapulan kadagiti narang-ayen a pagilian.”
Namulitan a Kopa iti Wayawaya
Ti pannakarba ti Kurtina a Landok imparangarangna a ti Makindaya nga Europa nalapunos kadagiti parparikut iti aglawlaw, kuna ti London Calling, ti pagiwarnak ti programa iti British Broadcasting Corporation. “Dagiti awan paglinteganna a paktoria ti kemikal, namulitan a pagayusan ti danum, matmatayen a kabakiran ken dagiti napeggad a nuclear reactor,” kuna ti pagiwarnak, buklenda laeng ti sangkabassit a paset iti “aglawlaw nga impatawid ti Komunismo . . . , napait a rinsaed iti kopa iti wayawaya.”
“Panangbaybay-a kadagiti Babbaket”
Awagan dagiti agtartrabaho iti ospital dayta a panangbaybay-a kadagiti babbaket. Dagiti miembro ti pamilia iyegda ti nataenganen a kabagian iti kuarto ti emerhensia iti maysa nga ospital, masansan nga ibagada nga adda dagiti marikriknana a saksakit a makasapul iti adu nga agsasaruno a nangingina a panangsukimat ken ti panagtalinaedna iti maysa a rabii wenno ad-adu pay. Kalpasan dagiti panangsukimat, padasen nga awagan ti ospital ti pamilia ti nataenganen a tao, ket maammuandanto laeng a ti direksion ken numero ti telepono nga imbatida ket palso. Dadduma a pagtaraknan a pagtaengan kasta met laeng ti aramidenda. Bayat nga adda iti ospital ti agnanaed iti pagtaraknan, basta itedda laeng ti kamana—masansan iti nalalaing nga agbayad a suki—ket kalpasanna pagkedkedanda ti panangikagumaan ti ospital a mangisubli iti pasiente. Sigun iti magasin a Newsweek, umanamong dagiti eksperto nga umad-adu daytoy nga ugali. Napaliiwna nga iti maysa a di pormal a surbey, “dadduma a dodoktor ipadamagda nga agingga iti walo a nataenganen a pasiente ti maibelleng kadagiti kuartoda nga emerhensia iti linawas.”
Panangsunda iti Ur-urat
Dagiti doktor idiay Australia mangus-usardan iti naisangsangayan a baro nga alikamen a mangdalus iti naserraan nga urat ti puso, kuna ti magasin nga Asiaweek. Maawagan iti Rotablator, ti alikamen addaan iti bassiusit nga ulo a nabalkot iti rinibribo a mikroskopiko a babassit a pedaso ti diamante. Bayat ti panagtayek ti ulona iti 190,000 a rikus iti tunggal minuto, asaenna dagiti timmangkenen a nangserra iti urat, a pagbalinen a nakapimpino tapno di mangpataud iti peggad iti pannakaistrok babaen ti pannakaurnongda iti utek. Ti dara ti basta mangiyanud a sitatalged kadakuada. Sigun iti Asiaweek, apag-isu ti panagasa ti alikamen ta “iti demostrasion kinanalanna ti makinruar nga ukis ti naata nga itlog a dina binuong ti kulapot.”
Nasayaat a Pagwadan?
“Maysaak a bakla!” Dagitoy a sasao naggapuda iti nakaskasdaaw a gubuayan iti nabiit pay—maysa a mabigbig a bannuar iti libro ti komik. Ni Northstar, nakakawes ti nalabaga a bannuar iti maysa a nalatak a libro ti komik iti Canada nga ipabpablaak ti Marvel Comics, ket nailadawan iti maysa a nabiit pay a bilang nga isut’ maysa a homoseksual. Nupay no ti karakter ket makuna idi a kas “ti malalaki unay a baro iti Canada,” nabayagen a sussuspetsaen dagiti homoseksual a panggepna ti agbalin a homoseksual, sigun iti Daily News iti Nueva York. Indayaw dagiti grupo ti homoseksual ti kaudian a panangipalgak, isu a naiwaragawag iti akkub ti libro ti komik babaen kadagiti sasao a: “Ni Northstar kas Dikay Nabigbig a Kinataona Idi!” Kas naganak, ibilangyo kadi ti maysa a homoseksual a nasayaat a pagwadan para kadagiti annakyo? Ti Sao ti Dios ti Biblia kondenarenna dagidiay a ‘magargari ti derrepda iti maysa ken maysa, lallaki kadagiti lallaki.’ Awaganna dayta a “nakarugrugit.”—Roma 1:24-27.
Kayo nga Awan Puonna
“Itatta, awanen ti sangaglobo a panangilawlawagmi iti nagtaudan ti biag ditoy daga,” kuna ti Le Figaro-Magazine iti Paris. Iti panangipadamagna iti internasional a kumperensia a naaramid idiay Blois, Francia, a sadiay 200 a kangrunaan a sientista iti aglawlaw ti lubong ti nagtitipon tapno pagsasaritaanda ti nagtaudan ti biag, napaliiw ti magasin a “dagiti daan a teoria marmarbeken.” Ginupgop ti magasin dagiti komento ti sumagmamano a sientista a kastoy: “Mailawlawag ti teoria ni Darwin dagiti adu a segundario a bambanag ngem dina mailawlawag dagiti nasken a tukad iti ebolusion, kas ti panagparang dagiti baro nga organo wenno baro a kita iti organisasion kas kadagiti tumatayab wenno dagiti vertebrates.” Iti panagkomentona iti nagdakkelan a nagbaetan a nangriro iti teoria, kinuna ni paleontologo a Robert Fondi: “No iladawantayo ti kayo ti kaputotan iti ebolusion, adda laeng dagiti bulbulong ken ti sumagmamano a sangsanga ngem awan dagiti nagsangaan wenno puon. Daytat’ maysa a kayo a di makatakder!”
Agmauyong ken Walang
Umad-adu dagiti tao a walang ken agmauyong agtultuloy ti panagpangatona idiay Estados Unidos. Kinapudnona, ti bilang dagitoy a nakakaasi a grupo immadu iti 7 porsiento iti napalabas laeng a tawen, sigun iti maysa a surbey kadagiti 21 a siudad iti Norte America nga innala ti U.S. Conference of Mayors. Impadamag dagiti 21 a siudad ti napattapatta a nakagupgopan a 208,000 a walang, agarup kakatlo kadakuada—69,000—ti nakaro nga agmauyong. Ti surbey iramanna dagiti tallo a kadadakkelan a siudad iti pagilian—Nueva York, Chicago, ken Los Angeles. Dadduma a mayor idiay kumperensia nagreklamoda a daytoy a parikut kangrunaanna ket gapu iti kinakurang ti pundo ti gobierno maipaay iti panangaywan iti mental a salun-at dagiti agsakit ti isipda.
Bumarbara ti Daga
Ti 1980’s ket maysa a nabara a dekada. Ti Perspectives, maysa a magasin nga ipabpablaak ti International Institute for Environment and Development, ipadamagna nga “innem kadagiti pito a kababaraan a tawen iti las-ud ti 140 a tawen a pannakaidulin ti rekord ti napasamak nanipud idi 1980.” Sigun iti impormasion nga inruar ti British Meteorological Office, ti 1990 ti kababaraan pay laeng iti rekord. Daytoy nga impormasion, kuna ti Perspectives, “paneknekanna a ti promedio a temperatura ti angin iti rabaw ti daga ket agpangpangato ken mangipaay iti pammaneknek a ti globo ket agturturongen iti kaaduan a panagbarana.”
Dagiti Aso iti Paris
Babaen iti maysa nga aso iti tunggal sangapulo a tao, ti Paris, Francia, pagpannakkelna ti kaaduan a populasion ti aso iti aniaman a kabisera ti Europa. Dagitoy a 200,000 nga as-aso mangiyiblengda iti agarup sangapulo a tonelada a rugit kadagiti kalsada iti inaldaw. Ti siudad mangbusbusbos iti $8 milion a (FFr42m) iti tinawen a mangiyempleo iti buyot dagiti nakamotorsiklo a managdalus a mangdalus iti dandani kagudua iti ibleng, bayat a ti dadduma ti maipagarup a maipaanud kadagiti pagayusan ti danum ken kadagiti tubo ti kasilias. Nupay kasta, adu kadagiti ibleng ti mabati kadagiti kalsada iti siudad ta dayta ti maikatlo kadagiti gagangay a reklamo dagiti taga Paris maipapan iti siudadda. Ti siudad mangiwaywayaten iti kampania a mangipaalagad kadagiti linteg a mangibilin kadagiti tao a dalusanda ti ibleng dagiti asoda.
Ti Saplit ti Krimen dagiti Agtutubo
“Kumarkaro ti kinadelingkuente dagiti agtutubo. Nagdoble ti bilangna iti las-ud ti lima a tawen. Immadu iti kakatlo iti las-ud laeng ti napalabas a sumagmamano a bulan.” Daytoy ti nakalkaldaang a kasasaad nga impamatmat ti estadistika maipapan iti iyaadu ti krimen dagiti agtutubo idiay Italia iti nagbaetan ti 1986 ken 1990, sigun iti diario a La Repubblica. Dagiti kaso iti nakaro a panangdangran iti bagi a naaramid idi 1986 agbilang iti 3,064, ket idi 1990 addada 6,092 a kakasta a krimen a nakairamanan dagiti agtutubo. Adda 715 a kaso iti panaglako iti droga ken ti panagtomar iti dayta idi 1986, a maidilig iti 2,113 idi 1990. Nakalkaldaang, saan nga agsolsolo ti Italia iti daytoy. Iti Second International Conference on Security, a naangay idiay Paris idi Nobiembre, nadakamat a malaksid ti Japan, kumarkaro ti krimen dagiti agtutubo iti isuamin a lugar iti lubong.
“Dagiti Kalapati iti Rabii”
Idiay Brazil, ipadamag ti magasin a Veja a maysa a nalimed nga organisasion dagiti babbai ti mangibatbati kadagiti maladaga kadagiti ruangan dagiti babaknang a pamilia. Kalpasan ti panangibatida ti ubing, agtimbreda ket tumaraydan iti nakaparada a kotse iti asideg tapno agpaliiw. Kalpasanna iti rabii awaganda ti pamilia a dida agpakpakaammo, a pilitenda ida a mangtaraken iti ubing. Pulos a saanen a mangngegan ti pamilia dagitoy a babbai. Ipadamag ti Veja nga iti las-ud ti napalabas nga innem a tawen, 60 a babaknang a pamilia idiay Feira de Santana, Brazil, ti nakasaraken kadagiti kappasngay iti ruanganda. Ti grupo dagiti babbai, a maawagan “dagiti kalapati iti rabii,” maipagarup a padpadasenda a tulongan dagiti nabaybay-an nga ubbing, ngem mapagsusupiatan ti aramid. Ni Márcia Serra Negra, maysa nga abogado ken espesialista iti bambanag maipapan iti pamilia, ket naadaw nga agkunkuna: “Ti ar-aramiden dagiti kalapati ket kaiyariganna ti panangpilit.”