Dagiti Gangannaet—Kasano nga Agballigida?

“KITAENYO,” simmungbat ti 17-años a ni Jaroslav a nauman iti pannakasursuron gapu ta isut’ Ukrainian, “immay ditoy dagiti dadakkelko [kas] nagkamang.” Inlawlawagna a binaybay-anda ti pagilianda ket uray no kayatda, di[da] mabalinen ti agsubli. Daytoy a kapadasan, a pinaneknekan ti autor a ni John Brown iti librona a The Un-melting Pot, ipalgakna ti gagangay nga ibturan dagiti adu nga immakar ken gangannaet iti panangikagumaanda a maawatda. Nasarakan daytoy nga agtutubo manipud iti narigat a kapadasanna a saan a makatulong ti panangikalkalinteganna iti kinagangannaetna a mangpasayaat kadagiti bambanag. Kamaudiananna inkeddengna nga usaren ti pamay-an nga ‘awatendak sigun iti kasasaadko’—ket nagkurri dayta!

Ti panangidumduma, panagatap, ken di panangikankano isu dagiti pasamak a masapul a sanguen dagiti gangannaet. Ngem no maysakayo a gangannaet, addada positibo nga addang a mabalin nga aramidenyo a makatulong iti panagballigiyo iti panagbaliw ti kasasaad.

Dagiti Motibo ken Kababalin

Gaput’ ammoyo a mabalin a sagabaenyo ti panangidumduma ken ti mabalin a dida panangawat kadakayo iti baro a kasasaadyo iti biag, mabalin a mabalbaliwanyo ti panagtignayyo a maitunos iti dayta. Ni Rosemary, maysa nga Ingles nga immakar idiay Japan, saritaenna a mismo ti kapadasanna. “Dika maupay no agsao dagiti tao sadiay kadagiti makasair a komento maipapan iti pagilianyo,” impakdaarna, ket innayonna pay: “Liklikanyo ti mangringbaw a tarigagay a mangikalintegan iti bagiyo, ti pagilianyo, ken ti napalabas a kasasaadyo. No maikkanda iti tiempo, ipatodakayto dagiti tao sigun iti inaldaw a kababalinyo ken ugaliyo ket balbaliwanda ti panangidumdumada. Mabalin nga alaenna ti adu a tawen.”

Laglagipenyo, sipsiputan dagiti agnaed iti komunidad dagiti motiboyo iti panagtarigagayyo nga agnaed iti pagilianda. Maysa a koresponsal ti Agriingkayo! idiay Alemania, nga itan addaanen adu nga immakar a taga Makindaya nga Europa, kunaenna: “Ti parikut ti pannakibagay iti panagbiag iti maysa a baro a pagilian agpannuray iti motibo ti maysa iti yaakar. Dagidiay umakar gapu iti naimbag a panggep, a tarigagayanda a pagbalinen ti baro a pagilian a pagtaenganda, kaaduanna adda pakatignayanda a mangsuro iti pagsasao ket ikagumaanda ti makibagay inggat’ kabaelanda. Dagidiay a mangibilang iti yaakarda a temporario laeng wenno natignayda laeng gapu iti panangpampanunot iti pagimbagan iti ekonomia di agbayag maupaydan. Ngarud dida ikagumaan ti makibagay, a mangiturong iti pannakaupayda ken dagidiay makilangen kadakuada.” Siempre, daytoy dina kaipapanan a dagiti umakar rebbeng a dida agsubsublin iti pagilianda no dayta ti tarigagayanda.

Nupay kasta, dagiti kababalin ken motibo ti maysa a gangannaet mabalin a kaipapananna ti balligi wenno pannakapaay iti panangawatda kadakayo. No gangannaetkayo, bigbigenyo a kadagiti tao iti dayta a lugar adda, kas kunaen ti U.S.News & World Report, nabileg a pammatida a “dagiti gangannaet dadaelenda ti kinadekket a mamagkaykaysa ti nasion.” Ngem bayat a paneknekanyo ti pategyo kas maysa a gangannaet ken makaipaaykayo iti tulong, nalaklakanton ti panangawat ti komunidad kadakayo ket gayyemendakayo pay. Kas ilawlawag ni Rosemary, ti immakar a nadakamat nga immun-una: “Tarigagayanda a maysaka a gangannaet, ngem kayatda met a gustuem ti paggugustoda.”

Mabalin nga inanamaenyo dagiti dadduma a parikut a sanguenyonto kas maysa nga immakar, no di maliklikan, babaen ti panangammo no mabalin iti mainanama a papananyo. Ti panangbasa, panangadal, ken pannakisarita kadagiti sabsabali maipapan iti pagilian, ug-ugali, ken kultura dakkel ti maitulongna iti panagsaganayo maipaay iti nagdumaan ti kultura a mabalin a mapasaranyonto.

Siempre, nasken a pagbalinen a legal ti yaakaryo tapno magun-odanyo ti panagraem dagiti umili. Iti imatang dagiti adu, dagiti saan a legal a gangannaet ket pakarigatan ken pagpeggadan. Iti kasayaatan a kasasaad mamatmatanda kas nalaka a matangdanan, nga agur-uray laeng ti awanan asi a pananggundaway. Kuna dagiti naballigi nga immakar a napateg nga ikagumaan a pagbalinen a legal ti kaaddayo. No pagsaludsodan dagiti autoridad ti imigrasion, ti nadalus, nadalimanek a panagparang ket nasken a mangipaay iti nasayaat nga impresion. Makitinnulongkayo. Dikay agul-ulbod.

Ngem saan laeng a dayta ti maaramidanyo a gangannaet a mangpalaka iti pannakibagayyo iti baro a pagilian.

Makilangenkayo

Ti gagangay a pagannayasan ti kaaduan a kasangsangpet isut’ pannakikaduada iti komunidadda. Kas pangarigan, idiay Siudad ti Nueva York, dagiti intero a sangakaarrubaan ket kaaduanna maymaysa a nasionalidad—bassit nga Italia, Chinatown, ti lugar dagiti Judio, no dakamaten dagiti sumagmamano. Dagita a komunidad mangipaayda kadagiti nasken a panagserbi a mangiparikna iti immakar a kasla adda iti pagilianna—maysa a pangrugian a mangsukimat kadagiti baro a kasasaad.

Daksanggasat, iti daytoy a kanito dadduma ti sumina ken mangguped iti gundaway ken pagimbagan a pudno a makatulong kadakuada. “No ti di panangiruam ti maysa iti kultura ti pagilian nga inakaranna isut’ kaykayatna a pamay-an ti panangsarangetna iti baro . . . a pamay-an iti biag,” kuna ti warnakan a Psychology of Women Quarterly, “ti pannakibagay saanto a pulos a sibaballigi a maibanag.”

Maisupadi ketdi, kaaduan a gangannaet nga awan panangidumdumana a naimpusuan a mangipaay iti bagida iti kagimongan ti pagilian nga inakaranda ipadamagda a nagunggonaan ti kasta unay ti panagbiagda. Maysa a grupo dagiti estudiante nga Americano a nangbusbos iti adu a lawlawas a mangar-aramid iti panangadal iti naglaok a kultura iti puro ti Micronesia a Guam ti nagkomento maipapan iti panangpalawa dagitoy iti panangmatmatda kadagiti dadduma a kultura. “Matmatak ti kinanadumaduma a buyogen ti panagayat ken panagusiuso imbes a kas pagpeggadan,” inamin ti maysa nga estudiante. Sabali pay ti nagkuna: “Rugrugiakon a matmatan ti pakainaigan ti kulturak iti dadduma a kultura. . . . Agsalsaludsodakon kadagiti pagalagadan ken bambanag a pagarupko idi a pudno. . . . Makasursuroak kadagiti tao ditoy Guam.”

Nupay kasta, tapno agballigi iti panangikagumaan a rumang-ay, addada dagiti kangrunaan a kasapulan a nasken a tungpalenyo.

Dagiti Sekreto iti Panagkaykaysa

“Ti panangsuro iti pagsasao ti pagilian nga inakaranyo mangiturong iti naparpartak ken nalaklaka a pannakibagay . . . agsipud ta ipalubosna ti nasingsinged a pannakilangen ti immakar kadagiti kaaduan a tao.” Kastat’ insingasing ti warnakan a Psychology of Women Quarterly. Ngem laglagipenyo a narigat ti mangsuro iti pagsasao. “Idi damo narigatanak,” nalagip ni George, maysa nga immakar idiay Japan. “Katawaandak no agkamaliak ngem didak tulongan.” Di naupay, sadinoman ti papanan ni George mangitugot iti radio ket nagimdeng iti pablaak a Hapones. Kunana pay: “Nasarakak a ti kasta unay a panagbasbasa tinulongannak a makasursuro iti pagsasao.”

Ti pagsasao ti maysa a nasion isut’ pamay-an a mangammo iti kulturana. Nupay masursuroyonto kamaudiananna ti pagsasao, narigrigat a suruen ti baro a kultura. Ditoy ti pakasapulan iti kinatimbeng. Ti gangannaet nga agtarigagay nga agballigi masapul a sisasagana a mangsaranget iti panangsuro iti baro a kultura, ket maigiddato iti dayta salimetmetanna ti personalidadna ken ti panagraemna iti bagina. Kas kunaen ti mannurat a taga Yugoslavia a ni Milovan Djilas, “mabalin a baybay-an ti maysa a tao ti isuamin—pagtaengan, pagilian, dagana—ngem dina mabalin a baybay-an ti bagina.” Dakkel a karit ti ipaay ti kasta a panangsapul iti kinatimbeng.

Panagkaykaysa ti Pamilia

Nadumaduma ti panagtignay ti tunggal tao iti baro nga aglawlawna. Kaawatan ngarud a masarakan dagiti natataenganen a kasta unay ti pannakaigamerda iti kultura a nakaiyanakanda ken pagsasaoda. Nupay kasta, naparpartak ti pannakasursuro dagiti ubbing iti pagsasao ken kultura. Inton agangay, isudanton ti manangipatarus para kadagiti dadakkelda ket masansan a masarakan dagiti nagannak ti bagida a kas estudiante. Daytoy a pannakabaliktad ti sasaaden masansan nga agtungpal iti panagsusupiat iti pamilia. Mabalin a marikna dagiti nagannak a saandan a mararaem, ket marurod met dagiti annak iti ‘saanen nga uso’ a kultura dagiti dadakkelda a maipilit a surotenda. Gapuna kasano a makapagballigi dagiti gangannaet a pampamilia kadagitoy adu a pakarigatan?

Maysa a banag a masapul nga amirisen dagiti nagannak isu ti epekto ti baro nga aglawlaw kadagiti annakda. Daytoy kaipapananna ti panangikagumaan a makibagay a maitunos kadagiti annakda—a dida inanamaen nga agtignayda sigun iti maysa a kultura ngem salimetmetanda ti sabali. Daytoy a panagbalbaliw sapulenna ti pannakaawat dagiti immakar a nagannak, ngem adut’ maaramidanna a mangep-ep iti riri iti pagtaengan. Kastoy ti kunaen ti maysa a prinsipio ti Biblia: “Gapu iti kinasirib mapatakder ti balay, ket gapu iti pannakaawat mapasingkedan.”—Proverbio 24:3.

Kasta met, rebbeng a mabigbig dagiti annak a nupay nagtaud dagiti dadakkelda iti naiduma a kultura, dagitoy nakasursuroda iti biag ket ngarud ad-adu ti kapadasanda. Ti umiso a panagraem kadakuada adut’ maitulongna iti panangpatanor ti natalna a biag ti pamilia.

Gapuna, nupay nakarikrikut ti pannakibagay, adut’ maaramidanyo a gangannaet a mamagbalin iti kapadasanyo a pagimbaganyo. Maysa a naballigi nga agtutubo a Portuguese nga immakar a managan Tony gupgopenna daytoy a kastoy: “Nupay napadasak ti adu a pakarigatan, idi agangay, nagunggonaanak. Ti pannakaawatko iti dua a pagsasao ken kultura impaayannak iti nalawlawa a panangmatmat iti biag.”

[Kahon iti panid 10]

Kasano a Makapagballigi dagiti Gangannaet?

Aramidenyo . . .

▶ suruenyo ti pagsasao

▶ awatenyo ken masapul a maawatanyo ti baro a kultura

▶ makibagaykayo iti ugali ti umili

▶ adalenyo ti baro nga aglawlawyo ket agsaludsodkayo maipapan iti dayta

▶ ikagumaanyo ti makibagay kas maysa a pamilia

▶ makitinnulongkayo kadagiti autoridad; aramidenyo ti kabaelanyo a mamagbalin a legal ti kasasaadyo

Dikay Aramiden . . .

▶ sumina manipud iti inakaranyo a pagilian

▶ ibilang ti kulturayo a natantan-ok

▶ ipangpangruna ti kuarta ken sanikua iti biagyo

▶ inanamaen a salimetmetan dagiti annakyo ti orihinal a kulturayo

▶ ipababa ti panangmatmatyo kadagiti dadakkelyo gapu ta timmaudda iti naiduma a kasasaad ti biag

▶ umakar a di kakuyog ti pamiliayo, no maliklikanyo dayta

[Ladawan iti panid 9]

No masursuroyo ti pagsasao ti baro a pagiliam, mapalawayo ti pannakilangenyo