AIDS Idiay Africa—Pakdaar iti Lubong!
“NO ADDAANKA ti 1 a kaayan-ayat iti tunggal tawen iti las-ud ti 6 a tawen, ket kasta met dagiti kaayan-ayatmo, mabalin a nakidennaka iti 45 000 a tattao.” Daytoy a simple a pattapatta ni Dr. K. E. Sapire, a naadaw iti pagiwarnak ti Sud Africa a Continuing Medical Education iyilustrarna a manamnama a kasta unay ti pannakaiyakar ti AIDS kadagiti nalulok ti panagbiagda.
Gapuna apay nga ipamaysayo iti Africa?
Agsipud ta ti mapaspasamak sadiay ket pakdaar iti lubong. Saan laeng a ti Africa ti pakaar-aramidan ti nasaknap a kinalulok. Daytat’ sangalubongan a pasamak. “Kamaudiananna,” kuna ti eksperto iti AIDS a ni Dr. Denis Sifris, “tunggal aktibo iti sekso iti lubong a nasursurok ngem maysa ti parehana ket talaga nga agpeggad.” Kasta met, sigun iti magasin a U.S.News & World Report, babaen kadagiti pagalagadan itatta uray pay ti “panagasawa dina patalgedan ti pannakidenna laeng iti kasungani a sekso—wenno kinamatalek iti asawa—gapuna di naan-anay a salaknib iti AIDS.”
Pagimbagan ngarud, ti panangpakdaar ti pagiwarnak nga African Affairs: “Mabalin a maulit ti epidemia iti sadinoman.” Ipakita dagiti amin a pagilasinan a ti parikut idiay Africa dandani mauliten iti adu a sabsabali a paset iti lubong.
Ipadamag ti magasin a Newsweek nga idiay Brazil, kas pangarigan, “umad-adu ti bilang dagiti makidenna iti kasungani a sekso a nakaala iti AIDS manipud kadagiti naakaran a kaayan-ayatda.” Pattapattaen ti ministri ti salun-at dayta a pagilian a kagudua a milion ti addaanen iti HIV. “No awan ti aramiden nga addang,” kuna ni Dr. Carlos Alberto Morais de Sá, direktor iti panagsirarak iti AIDS iti Gaffrée e Guinle University Hospital idiay Rio de Janeiro, “maipasangotayonto iti didigra iti salun-at ti publiko.”
Agpegpeggad met ti Estados Unidos. “Nupay ti bilang dagiti kaso kadagiti nakidenna iti kasungani a sekso ket bassit laeng,” kuna ti magasin a Time, “immadu dayta iti 40% idi napan a tawen [1990], naparpartak ngem ti dadduma a kasasaad.” Ti lawas kalpasan a naipalgak a ti nalatak nga atleta a ni Magic Johnson ket nakaala iti AIDS babaen iti pannakidennana iti maysa a babai, nakaad-adu a madandanagan a tao ti nagtelepono kadagiti mangngagas tapno makagun-odda iti impormasion maipapan iti sakit.
Ipamatmat dagiti kasasaad iti Asia ti kasta met laeng nga umad-adani a didigra. Dayta a paset ti globo napadasannan ti iyaadu dagiti addaan iti HIV manipud dandani awan a pulos idi 1988 agingga iti nasurok a maysa a milion itatta! “Agparang a kalalainganna laeng ti kaadu ti naakaran idiay Africa no idilig,” ipadto ni Dr. Jim McDermott, isu a nagipadamag idi nagawiden kalpasan ti mision a panangammona iti kinapudno idiay Asia. Kunana pay: “Mamatiak a ti Asia ti ayan dagiti kaaduan a biktima iti sangalubongan nga epidemia ti Aids.”
Awan ti mamaay ti panangpabasol iti maysa a partikular a kontinente wenno nasion iti nagtaudan ken panagsaknap iti AIDS. Kas direkta a kinuna ni Dr. June Osborn, dean iti School of Public Health idiay University of Michigan, E.U.A.: “Saan a gapu iti kinasiasinom no di ket no ania ti ar-aramidem.”
Itultuloyto kadi ti AIDS ti mangdadael iti sadinoman? Addanto kadi solusion, wenno pukawento ti AIDS kamaudiananna dagiti tao iti nakalawlawa a paset iti kontinente ti Africa ken iti dadduma a paset ti lubong?
[Picture Credit Line iti panid 8]
Ladawan ti WHO babaen ken H. Anenden; likudna: ladawan ti NASA