Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Aniat’ Pagdaksan ti Pannakisarsarita?

“SAANKAMI nga agdedeyt, agsarsaritakami laeng.’ Kastat’ panangdeskribir ni 17-años a ni Denny iti relasionda ken ni Tina.a Nagam-ammoda iti maysa a kumbension dagiti Saksi ni Jehova, ket nanipud idin kanayonen ti atiddog a panagsarsaritada iti telepono. Akuen ni Denny nga ubbingda pay unay tapno ipaspasnekda ti panaginnarem. Ngem awan ti makitana a pagdaksan ti basta panagsinsinnaritada.

Adu kadagiti agtutubo a saan a palpalubosan dagiti dadakkelda a makideyt ti mapalubosan a makigayyem iti kasungani a sekso babaen ti masansan a panagsarsaritada ken panagtintinnelepono. Di kadi makadangran a pagragsakan? Nalabit. Ngem maamak ti dadduma a nagannak. “Kasla addan sa ket parikut kadagiti nakagangganus a tin-edyer a ‘makirelasion’ kadagiti sabsabali nga ubbing a tin-edyer,” insurat ti maysa a maseknan a naganak. “Saanda nga agdedeyt, ngem ibilangda ti maysa ken maysa nga agnobio.”

Sukayen dagiti dadduma nga agtutubo ti pannakirelasion iti kasungani a sekso babaen ti pannakisinnurat. Dagitoy a sursurat ket mabalin a basta inosente a panangiyebkas ti panaggayyem. Masansan, nupay kasta, agbalinen nga ad-adda a romantiko ti panagsarsaritada. Mabalin nga agresulta met ti romantiko a pannakaisinggalut no dagiti agtutubo makisinnuratda kadagiti tao a pagaammon a nakapuy ti ulidanda kas Kristiano. Mabalin a kunaen a ti pannakisinnurat nangrugi maysa a napasnek a panangparegta kadagita.

Panagsarsarita wenno Panagdeyt?

Saan a kondenaren ti Biblia ti pannakisarsarita wenno pannakisinnurat kadagiti kasungani a sekso. Rebbeng a dagiti Kristiano “maaddaanda ti ayat iti intero a timpuyog dagiti kakabsat,” ket dayta ramanenna dagiti agtutubo iti agpada a sekso. (1 Pedro 2:17) Kuna pay ti Biblia kadagiti agtutubo a lallaki a tratuenda “dagiti agtutubo a babbai kas kakabsat iti amin a kinadalus.” (1 Timoteo 5:2) No maiyaplikar daytoy a prinsipio, mabalin a tagiragsaken dagiti agtutubo a lallaki ken babbai ti nadalus, makaay-ayo a relasion—wen, pannakipagayam!

Nupay kasta, gagangay a tagiragsaken dagiti agtutubo a Kristiano dagita a pannakipagayam nga inggrupo. Gapuna no dagiti dua nga agtutubo agputputongda tapno maipaayda ti naisangsangayan nga atension ti maysa ken maysa, agbalinen a panaglinnailo, maysa a panaginnarem. Maipada kadi daytoy iti panagdeyt? Nalabit kunaen ti kaaduan nga agtutubo a saan. Nupay kasta, saan a kankanayon a sigurado dagiti tin-edyer no ania a talaga ti kaipapanan ti panagdeyt kadagiti natataengan.

Idi napagsaludsodan ti maysa a grupo dagiti agtutubo a depinarenda ti panagdeyt, nasursurok ngem gudua ti nagkuna a daytat’ ‘pannakitulag a makikadua iti maysa a tao iti kasungani a sekso iti ruar ti pagtaengan.’ Ti dadduma depinarenda dayta a ‘nasaysayaat a panangam-ammo iti maysa.’ Ti maysa nga impormal a panangsurbey iti grupo dagiti agtutubo a Kristiano umasping met laeng ti resultana. Kinuna ti maysa a 13-años a lalaki: “Ti deyt ket no ikuyogmo ti maysa a babai nga agbuya iti sine ken agkaduakayo iti ruar agingga a rabiin sakanto itulod iti balayda.”

Ti maysa a diksionario ipatarusna ti Ingles a sao a “date” kas “pannakilangen iti kasungani a sekso iti ruar ti pagtaengan.” Saan kadi a daytoy ramanenna ti kankanayon a pannakisinsinnarita a kadua ti sabali? Dagiti met ngay panagpapatang, wenno sosial a pannakilangen, babaen ti telepono? Kuna ti maysa nga agtutubo a lalaki a ni Ivan: “Dayta ti maysa a porma ti panagdeyt, nangnangruna no inyurnosmo a nasaksakbay ti aldaw ken oras a panangawagmo iti daytoy a tao ket ti pagpatanganyo ramanenna dagiti personal a bambanag.”

Kuna ti libro a The Family Handbook of Adolescence: “Ti panagsarita ti lalaki-babai . . . masansan a maaramid babaen kadagiti pakaammo, sursurat, ken iti telepono. Tunggal maysa kadagitoy a kita ti komunikasion ti impateg [dagiti agtutubo] gapu ta ipalubosna ti kinasinged uray agaddayo.” Uray no kasta, kas iti aniaman a porma ti panagdeyt, mabalin a tumaud ti serioso a panagtulag. Usigenyo ti maysa nga agtutubo a lalaki nga agnagan Jack. Idi isut’ naginteres iti maysa a babai kas manamnama nga asawa, binusbosna ti nawadwad a tiempo a makisarsarita kenkuana idiay telepono. “Mabalin a maam-ammo ti maysa a tao babaen ti telepono,” kuna ni Jack. “Mabalinmo nga isarita dagiti pampanunot ken uray pay rikrikna iti telepono.” Nagasawa da Jack ken ti nobiana. Adu a pagassawaan ti nangaramid ti kaaduan a panagdeytda babaen kadagiti panagtelepono ken dagiti sursurat, gapu iti panaginnaddayo!

Ngarud, ti isyu ket saan a basta panagsarsarita, panagsinsinnarak, wenno panagdeyt dagiti dua, no di ket no ania a kita ti relasion ti suksukayenda. Ket no iputputong ti maysa a lalaki ken maysa a babai ti bagbagida, siempre maibilang daytoy a rumrumsua a panaglinnailo. Ken masansan a saan laeng a kasta. Kas ilawlawag ni agtutubo a mannurat a ni Jane Rinzler iti librona a Teens Speak Out: “No agginnusto ti dua a tao . . . mangriguda nga agsinsinnarak. Mabalin a mangrugi babaen ti panagsinsinnaritada iti telepono nalabit iti maminsan, wenno iti sumagmamano a daras.”

Dagiti Peggad ti Nasapa a Panagdeyt

Ita mabalin nga umiso a rugian ti dua a tao ti panaglinnailo la ketdi ngayangayendan ti panagasawa. Ngem mammano dagiti agnobio nga agtutubo ti agdeyt a mangpanunot ti panagasawa. Sigun iti libro nga Adolescent Development, da Barbara ken Philip Newman, ti panagdeyt dagiti tin-edyer masansan nga agserbi a basta “porma ti paglinglingayan,” maysa a pamay-an a ‘manggun-od ti saad’ kadagiti sabali nga agtutubo, ken maysa a pamay-an “ti panangammo ti maipapan iti kasungani a sekso.”

Ngem kadagiti Kristiano, ti panagasawa ket sagrado, nadayaw. (Hebreo 13:4) Ti panaginnarem aniaman ti pormana ket maysa a serioso a banag—saan nga ay-ayam. Ket no ubing unay ti maysa tapno makiasawa, ti nadekket a pannakirelasion iti kasungani a sekso naglaka nga agbanag iti rurod ken panagladingit. Kastoy ti panangidatag ti Biblia: “Mabalin aya ti maysa a tao ti agsaklot iti apuy ket saan a mauram dagiti pagan-anayna?”—Proverbio 6:27.

Idi 13-años ni Maria, inruginan ti nageksperimento babaen ti pannakideyt iti telepono. Nakaay-ayat idi damo. Ngem idinto ta di pay nataengan tapno makiasawa, ti kasta a pannakideyt ti basta nangpaay kenkuana. “Ti inanama a maitantan pagsakitenna ti puso,” kuna ti Proverbio 13:12. Sarangtenna pay ti panagdanag babaen ti panangilimedna ti pannakideytna kadagiti dadakkelna. “Tunggal agkiriring ti telepono, madanaganak di la ket ta adda mangpidut ti telepono—nangnangruna no ni nanangko. Nakababain no isut’ agsaludsod, ‘Sino daytoy?’ ket ibitinna ti telepono gapu ta awan ti sumungbat.”

Uray ti pannakisinnurat adda met risgona. Ni Charlene, kas pangarigan, nagkursonada iti maysa a di mamati. Impudnona: “Rinugiak ti nakisinnurat kenkuana, ket nagtungpal a saan a basta aggagayyemkami laeng. Isut’ maysa nga alkoholiko, ngem aramidek ti inggat’ kabaelak a mangtulong kenkuana. Pagarupyo kadi nga adda pay namnama a mapabassit ti panaginumna?” Nupay kasta, ti panangpadas ni Charlene nga agakem a mamalakad iti maysa nga alkoholiko ket saan a nasayaat ken nalabit di agballigi. Ad-adda ketdi nga agbanag iti naladingit a panagasawa.b—2 Corinto 6:14.

Salaknibanyo ti Bagiyo Babaen iti Abilidad nga Agpanunot

Naimbag ti balakad a naited idiay Proverbio 2:10, 11: “No sumrek ti sirib ita pusom ken ti pannakaammo makaay-ayonto ita kararuam, ti abilidad nga agpanunot saluadannakanto, ket ti pannakaawat salaknibannakanto.” Masansan ipalubos dagiti agtutubo ti rikriknada a mangiwanwan kadagiti desisionda. Ngem babaen ti panangusar ti abilidad nga agpanunot ken pannakaawat, adut’ maaramidanyo tapno “ikkaten ti danag iti pusoyo, ken iwaksiyo ti didigra ita lasagyo.”—Eclesiastes 11:10.

Tulongannakayo ti pannakaawat a mangapresiar nga addakayo iti “kasasalibukagan ti kinaagtutubo,” panawen a kapigpigsaan dagiti seksual ken romantiko a rikrikna. (1 Corinto 7:36) Ti nadekket a pannakilangen iti kasungani a sekso—iti tao man a mismo, babaen ti telepono, wenno uray iti surat—parasukenna ti derrep. Apay ngarud nga ipamaysam ti naisangsangayan nga atension iti maysa a tao? Pudno, mabalin a kayatyo a sursuruen no kasano ti makilangen iti kasungani a sekso. Ngem masansan mabalinyo nga aramiden dayta babaen ti panangtagiragsak ti pannakilangenlangen iti kasungani a sekso iti grupo. Ngarud, liklikanyo ti pannakilangen iti sumagmamano laeng a gagayyem. “Palawaenyo” ti pakilangenanyo. (2 Corinto 6:13) Ti panangaramid ti kasta pabassitenna ti itataud ti nalailo a pannakaisinggalut.

Kayatna kadi a sawen a pulos a dikay makisarsaritan iti telepono wenno makisinsinnurat iti kasungani a sekso? Saan. Ti ayan ti pagdaksanna isut’ pannakaisinggalut iti rikrikna iti maysa a tao. Ngem agannad di la ket ta masaktanyo ti maysa wenno masaktankayo. Ket nupay nasayaat ti panggep, rimsua ti nalailo a rikrikna, nalabit masapul a gupdenyo ti pannakipagayam.

Makatulong met ti pannakisarita iti maysa a mapagtalkan a nataengan, kas ti maysa kadagiti naganakyo. (Proverbio 23:26) Mabalin nga agkedked wenno mabainkayo iti damo a mangipalgak ti rikriknayo. Ngem mabalin nga ad-adda a maawatan dagiti dadakkelyo dagiti rikriknayo ngem dakayo.

Mabalin nga urayenyo ti adu a tawtawen sakbay a sisasaganakayo a mangsukay ti pannakilailo iti kasungani a sekso. Kabayatanna, babaen ti panagannad ken ti di managimbubukodan nga interes iti sabsabali, mabalin a tagiragsakenyo ti natimbeng a pannakirelasion iti kasungani a sekso.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

Ti kadi pannaki-sarsarita iti telepono maibilang a pannakideyt?