Naispal Manipud Dandani Ipapatay Babaen ti Panangagas a Di Agusar ti Dara

Kas insalaysay ti maysa a kameng iti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova

KASLA karkarna ti kasasaad. Idi Pebrero 1991, napanak idiay Buenos Aires, Argentina, a tumulong a mang-seminar maipapan iti panangusar kadagiti kasukat iti panangyalison iti dara. Ket itan dandani matayakon, nga agpadpadara iti kasta unay iti unegko.

Nangrugi ti parikut maysa a lawas sakbayna, idi addaak idiay Mexico. Nariknak nga adda nasakit iti tianko ngem diak pagarupen a serioso dayta. Maysa a doktor iti pagilian ti nagkuna a gagangay nga agsakit ti tian dagiti Americano bayat a bumisbisitada iti lugar. Nangitukon iti agas a mangbang-ar iti ut-ot.

Bayat nga addaak iti eroplano a mapan idiay Buenos Aires iti sumaganad nga aldaw, kimmaro ti ut-otna. Nariknak a naapges ti tianko, ket dua nga aldaw kalpasanna nakaap-apgesen dayta. Naindieksionanak tapno maep-ep ti ut-ot. Gapu itoy nabaelak a tinurpos dagiti palawagko iti seminar. Kalpasanna, innaladak manipud iti sanga dagiti Saksi ni Jehova, isu a pagnanaedanmi ken ni baketko, a napan iti maysa nga ospital iti dayta a lugar. Na-dayagnosak sadiay nga adda ulserko a nalawag a nabiit pay a simmardeng a nagdara.

Makariribuk ti dayagnosis, yantangay saanak pay a naaddaan iti ulser wenno uray la koma sintomas ti ulser. Nupay kasta, ninamnamada a makagin-awaakton babaen iti panaginana, dagiti antacid, ken pannangan kadagiti natamnay a taraon. Daksanggasat, kalpasan ti panagsublik iti infirmary ti sanga, nangrugi manen ti panagpadarak.

Nangisit dagiti iblengko, napumpunno iti dara, ket nakabesbessagakon a kas iti bangkay. Kamaudiananna, natalimudawak, a di inggagara a nanguksut ti suero iti takkiagko. Nagtartaray ti asawak iti pasilio a nangayab iti nars.

Operasion wenno Saan?

Di nagbayag, addan dua a doktor iti abay ti kamak. Babaen ti maysa a mangipatarus, impakaammoda kaniak a bimmaban ti hemoglobinko iti 6.8 gramo iti tunggal decilitro (ti normal ket agarup 15). Imbagada a nagkonsultada babaen iti telepono iti maysa nga espesialista iti di agusar iti dara nga operasion. Irekrekomendarna ti dagdagus nga operasion. Nagdamagak maipapan iti sabali a pamusposan a saan nga operasion.

Nakiumanda iti maysa a gastroenterologist. Imbagana a mabalin a mangiserrekda iti karabukobko iti mangsukimat nga instrumento agingga iti sugat nga adda iti duodenum, ti umuna a paset ti bassit a bagis. No makagtengen iti lugar nga agdardara, maysa a kemikal a hemostat ti maipatedted iti sugat tapno mapasardeng ti panagdara.

“Naballigi kadi dayta?” inimtuodko.

“Agarup 50-50,” insungbatna. Nupay kasta, no di agballigi ti panangusar ti hemostat, kinuna ti doktor, nalabit ti pannakaitantan ken ti pannakapukaw ti dara ti mamagbalin nga imposiblenton ti operasion. Awanen ti pamusposan no di ti operasion.

Kasta unay ti panagdanag. Naginnarakupkamin nga agassawa. Sakbay a naipanak idiay ospital babaen iti ambulansia, naaramid ti maysa a dokumento a mangipakaammo iti pagayatak, ket pinirmaak dayta. Marikna dagiti gagayyemmi a nalabit diak malasatan ti operasion.

Ti Operasion

Idi addaakon iti pagoperaan, naikabilak iti kasla nagdakkelan a lamisaan a sarming. Sumarut ti lawag manipud iti sirok ken agraniag iti ngato. Kimmaro ti danagko, a mabalin a nakadkadlaw, ta inasitgannak ti maysa kadagiti siruhano. “Dika agdanag. Naimbagton ti isuamin,” kinunana. Ti naayat a pannakaseknanna ket makaliwliwa. Naipaay ti anesthesia babaen ti pananglang-ab, ket iti kasla maysa laeng a segundo, nagtuglepakon, nabibinegen, ken awanen ti puotko.

Nariingak bayat nga iyak-akardak manipud iti addaan dalig a kama a maikabil iti kadawyan a kama. Madanaganak unay idi nariknak ti nakaro nga ut-ot manipud sugat ti operasion ken kadagiti tubo iti agong ken karabukobko. Ti asawak, agraman ti maysa a gayyem, liniwliwadak. Naksayan ti kasta unay a wawko babaen ti panangipunasda iti danum iti bibigko. Maragsakanak ta sibibiagak.

Nupay naipanamnama kaniak a naballigi ti operasion, nagtultuloy a bimmaba ti kaadu ti darak. Aniat’ problema? Ti panangsukimat iti iblengko ipalgakna nga agpadpadaraak pay laeng. Sigurado dagiti doktor a daytat’ saan nga aggapgapu iti lugar a tinarimaanda—ngem sadino ngarud?

Narikna dagiti doktor a mabalin nga adda nakanko a makasabidong a mabalin a nangpataud iti sugat, nalabit iti colon. Imbagada a nakapuyak unayen a maopera manen.

Mapilitak nga Umawat iti Dara

Bayat a nagtultuloy a bimmaba ti darak, kimmaro ti pannakapilit nga umawat iti pannakaiyalison iti dara. Kinuna ti mangay-aywan a nars a no isu ti doktor, basta ikkannak laengen ti dara a dina ipakpakada. Idi agarup alas tres ti parbangon, immay kaniak ti maysa a doktor ket kinunana: “Masapul nga awatem ti dara tapno agbiagka.”

Inlawlawagko a maysaak a Saksi ni Jehova ket gapu iti narelihiusuan ken medikal a rason, diak awaten ti panangyalison iti dara. (Levitico 17:10-14; Aramid 15:28, 29) Madlaw a makaunget, ngem impabiangko ti kababalinna iti dina pannakaawat ken panagraem iti natibker a takderko.

Gapu iti kumarkaro a pannakapilit, agraman dagiti dadduma pay a kasasaad idiay ospital, dinawatko a rummuarakon. Di nagbayag naisubliakon babaen iti ambulansia iti infirmary idiay sanga.

Naballigi a Makaispal-biag a Panangagas

Dinawatko iti doktor sadiay, maysa kadagiti Saksi ni Jehova, a patalgedanna no nangusaren iti EPO (erythropoietin), maysa a sintetiko a hormone a mangtignay iti naparpartak a panangpataud ti pata ti tulang iti nalabaga a selula ti dara. Imbagana a nagusaren. Siempre, kasapulan pay laeng ti bagi dagiti kangrunaan a kasapulan tapno mangpaadu kadagiti nasalun-at a nalabaga a selula ti dara. Dagitoy a kasapulan isu dagiti folic acid, bitamina B, ken nangnangruna ti iron. Ti maitudok iti urat nga iron dextran (Imferon) ti kapartakan a pamay-an a mangipaay iti kasapulan nga iron, ket dinawatko dayta.a

Nupay kasta, saan a magun-odan ti Imferon idiay Argentina. Narigat a sapulen uray idiay Estados Unidos, yantangay kaaduan iti dayta ket naipatulod idiay Makintengnga a Daya gapu iti gubat idiay Persian Gulf. Kaskasdi, adda nasarakan kamaudiananna, ket dagus a naitalek dayta iti maysa a Saksi ni Jehova nga agbiahe a mapan idiay Argentina.

Iti daytoy a tiempo 4 laengen ti hemoglobinko. Gaput’ pagaammok a ti nalabes a panangala iti sample ti dara mabalin a pagtaudan ti anemia, imbagak iti medikal teknisian nga immay idiay sanga a diakon palubosan a mangala iti darak. Nagkedked: “Masapul a mangalakami tapno maammuanmi no aniat’ mapaspasamak.”

“Ammoyo ti mapaspasamak,” kinunak. “Agpadpadaraak, ket ania ti kapapatgan a banag iti bagik?”

“Dara,” kinunana.

“Ket inkeddengko itan a diak mangteden ti darak,” kinunak. Di ammo no kasanon ti kababa ti darak.

Dayta a rabii nagkararagak a sipapasnek ken Jehova, a dinawatko ti panangiturongna ken inyebkasko ti namnamak a makariingto iti sumaganad nga aldaw. Nakariingak, ngem mariknak a kasla mapugsaten ti biagko. Agngangabitakon ken patay. Ti hemoglobinko ket gagangay a 17.2 gramo iti tunggal decilitro, kangangatuan a kaadu ti dara a maawat, gapuna napukawkon ti nasurok a 75 porsiento iti darak. Masapul nga adda maaramid.

Iti dayta nga agsapa dinawatko ti pannakisaritak kadagiti doktor a mangay-aywan kaniak maipapan iti pannakaagasko. Saan a naited ti bitamina K, a napateg iti panagbalay ti dara, ngem ita dagus nga immanamongdan nga ikkandak iti dayta. Sumaganad dinawatko: “Mabalin nga adda kadagiti us-usarenyo nga agas ti makagapu wenno mangpatpataud iti panagpadara?”

“Awan,” kinunada.

“Siguradokayo kadi?” impaganetgetko.

Nasapa pay iti sumaganad nga agsapa, maysa kadagiti siruhano ti immay kaniak ket kinunana nga idi intuloyda ti nagsukimat nasarakanda a maysa kadagiti agas ti mabalin a mangpatpataud iti panagpadara. Naisardeng a dagus ti pannakausar dayta. Ti situtulok nga iyiimdeng dagiti doktor kaniak kas pasiente ken ti panangusigda a naimbag iti pannakaagasko pinarang-ayna ti panagraemko kadakuada.

Iti panangdawatko, naiyeg dagiti literatura ti medisina iti abay ti kamak, ket nagsirarakkami nga agassawa maipapan iti dayta. Maysa nga artikulo sinalaysayna ti maysa a kemikal a hemostat, maysa nga agas a mangpasardeng iti panagpadara. Di pay nagbayag a nasarakanmi ti artikulo idi simrek ni Dr. Marcelo Calderón Blanco, pada a Saksi, ket impakaammona ti tarigagayna a mangusar iti umasping a produkto! Naited kaniak ti agas iti pamay-an a kas ti pannakalabatiba. Maigiddato iti dayta, simmangpeten manipud Estados Unidos ti Imferon ket naited kaniak a naipadalan iti urat.

Ita aguraykam laengen. Iti las-ud ti maysa nga aldaw, mariknak a pimmigsaakon. Tallo nga aldaw kalpasanna pinalubosak idan a mangala iti sample ti darak. Nakaskasdaaw, ngimmaton ti hemoglobin agingga iti innem! Ngem, idi nasukimat lima nga aldaw sakbayna, daytat’ 4 ket bumabbaba pay! Agduadua dagiti doktor. Imbilinda ti sabali pay a panangsukimat. Pinatalgedanna ti immuna. Ti EPO ken Imferon mangipapaaydan iti nasayaat a resulta!

Immawag ti teknisian idiay klinika a nangsukimat iti darak ket imbagana a mabalin a nangiyalison ti dara ti doktor. “Awan ti kasta a kapartak nga iyaadu ti dara nga awan ti panangyalison iti dara,” impapilitna. Impatalged ti doktor kenkuana nga awan ti naipaay a dara. Kayatna a maammuan, “Ania ti masursurot a pamay-an a mangipangato iti kaadu ti dara iti kasta a kapartak?” Isut’ napakaammuan maipapan iti pannakausar iti EPO ken Imferon.

Sinarungkarannak ni Dr. Amilcar Fernández Llerena, maysa kadagiti saan-a-Saksi a doktorko, idi aldaw a pannakasukimat ti dara. Kalpasan ti panangsukimatna kaniak, kinunana a nasdaaw: “Ikkankayo iti baro a nagan—Lazaro.” (Idiligyo ti Juan 11:38-44.) Masapul nga ikagumaak a naimbag a medmedan ti panagsangitko.

Kinuna ni Dr. Llerena: “Mabalinyo ti agyaman iti Diosyo, ni Jehova, ta nagbiagkayo.” Inimtuodko no ania ti kayatna a sawen. “No nagsigsigarilio, nangabuso ti droga, wenno nalabes panaginumyo,” insungbatna, “mabalin a dikay nalasatan ti operasion. Ngem agsipud ta nadalus ken napigsa ti bagiyo gapu iti panangtungpalyo iti linteg ti Dios, nakalasatkayo.”

Ti impormasion nga inusarko iti kasok isut’ kaaduan nga insursurok kadagiti Hospital Liaison Committee kadagiti seminar idiay Norte America, Europa, ken Latin America. Ti ipagpaganetget ti programa ket maipapan iti naballigi a kasukat ti dara a mabalin nga usaren iti panangagas a di agusar iti dara. Makaparagsak, ti impormasion maipapan kadagitoy a kasukat ti dara nga agas ket magun-odan dagiti doktor babaen kadagiti Hospital Liaison Committee, a nasurok a 800 kadagitoy ti addan iti aglawlaw ti lubong.

Manginanamaak a ti kapadasak tulongannanto ti dadduma a Saksi a mangdawat iti panangagas a di agusar iti dara. Ti ospital a nakaoperaak nakiuman kalpasanna iti sanga dagiti Saksi ni Jehova iti Argentina ket imbagada a mabigbigda itan nga addaantayo iti naballigi a pamay-an iti panangagas kadagiti pasiente babaen kadagiti agas nga awanan iti dara ket maragsakanda a makitinnulong kadatayo iti masanguanan.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 13]

Ipapanaw iti ospital kalpasan ti pannakaoperak