Sungrod—Madadaelto Kadi ti Masanguanan?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Nigeria

LUMNEK ti init ket paglabbagaenna ti langit ti Africa. Agluto ni Sampa ti inapoy agpaay iti asawana ken dagiti annakna. Mangkaud ti danum iti timba ket ibukbokna iti ngimmisiten iti asuk a kaldero. Iti sirok ti kaldero sumsumged ti bassit nga apuy a sungsungrodan dagiti tallo a bislak.

Iti asideg adda napenpen a kayo. Gumatang ni Sampa iti kayo manipud kadagiti lallaki a mangilugan iti dayta manipud kadagiti bantay. Nasken ti kayo. No awan ti kayo awan ti apuy. No awan ti apuy dika makaluto ti inapoy.

Kuna ti inauna a baro ni Sampa: “No awan ti kayomi, dikam mangan.” Itudona dagiti pagtaengan dagiti nabaknang iti turod. “Kadagidiay a balbalay, adda koriente. Adda dagiti dalikan a dekoriente ken dadduma a de gas.” Matmatanna ti apuy, ket kunaenna a buyogen ti panagduadua: “Kayo ti us-usarenmi.”

Maipapan iti daytoy, adu a pamilia ti kapada ti pamilia ni Sampa. Iti tunggal 4 a tao iti napanglaw a lubong, 3 ti agpannuray iti kayo a pagluto ken pagpapudotda. Ngem adda nakaro a kinakirang iti kayo.

Sigun iti FAO (UN Food and Agriculture Organization), pudno a nakaro ti kasaknap ti kinakirang ti sungrod. Agarup maysa a bilion a tao kadagiti napanglaw a pagilian ti addaan parikut ti kinakirang iti sungrod. No agtultuloy ti agdama a kasasaad, nalaka laeng nga agdoble daytoy a bilang inton agngudo iti siglo. Kinuna ti maysa a pannakabagi ti FAO: “Awan mamaay ti mangipaay iti taraon kadagiti mabisbisin iti lubong no awan met ti panglutoda iti dayta.”

Apay nga Agkurang?

Nanipud pay idi immuna a tiempo, inus-usaren ti tao ti kayo a sungrod. Ti rason? Nalaka a magun-odan ti kayo. Diyo masapul ti nangina nga alikamen wenno moderno a teknolohia a mangurnong iti dayta. Malaksid no sobra ti pannakausarna, mataginayon ti suplay babaen kadagiti baro a tumubo a kayo. Ti panagluto ken panagpapudot babaen iti kayo dina masapul dagiti kusinilia ken heater. Ken ti pagsayaatanna, libre ti kayo ken nalaka a magun-odan a kas ti kaasitgan a kayo. Iti laeng napalabas a dua gasut a tawen a dagiti nabakbaknang a nasion ti lubong nagbaliwda kadagiti dadduma a sungrod a kas iti gas, karbon, ken krudo. Dagiti dadduma nagtalinaedda iti kayo.

Kunaen ti dadduma nga eksperto a ti kangrunaan a parikut itatta isu ti nakaskasdaaw nga iyaadu ti populasion. Bayat nga umadu ti tao, maumá dagiti kabakiran tapno mapagnaedan, mapalawa ti pagtalonan, ken mangipaay iti troso agraman sungrod iti industria. Adda napartak a pannakakalbo dagiti kabakiran iti irarang-ay ti dandani tunggal pagilian. Naglasat iti kasta a kasasaad ti Norte America ken Europa.

Ngem umad-adu ti populasion itatta iti nakaam-amak a kapartak. Adda agarup lima ket kagudua a bilion a tattao itan iti daytoy a planeta. Kadagiti napanglaw a nasion, agdoble ti populasion iti tunggal 20 agingga iti 30 a tawen. Bayat nga umadu dagiti tao, kasta met ti panagkalikagum iti kayo. Kasla nagbalinen ti populasion a maysa a higante nga animal a manglamlamut iti kabakiran nga awan ti pannakapnekna, maysa nga animal a dumakkel a dumakkel ken mabisbisinan iti inaldaw. Ngarud maibus ti suplay a kayo sakbay ti pannakasukat dayta. Sigun iti FAO, nasurok a sangagasut a milion a tao kadagiti 26 a pagilian ti din makagun-od iti umdas a sungrod a mangluto uray pay ti kangrunaan laeng a kasapulanda.

Kaskasdi, saan nga agpapada a maapektaran dagiti amin nga agnanaed kadagiti daga a kasta unay ti kinakurang ti sungrod. Dagidiay a makabael ti basta agbaliw laengen kadagiti dadduma a sungrod, kas iti gas. Ti kinakirang ti sungrod ket pakarigatan dagiti napanglaw, nga umad-adu ti bilangda.

Ti Epektona kadagiti Tao

Kadagiti kallabes a tawen nagdoble, nagtriple, ken kadagiti dadduma a lugar uppat pay a daras ti ngininaan ti sungrod. Itatta, agtultuloy a ngumina bayat a makalbo dagiti lugar iti aglawlaw dagiti siudad. Adu a siudad idiay Asia ken Africa ti nalikmuten iti naan-anay a kalbo a kabakiran. Dadduma a siudad masapul a mangiserrekda iti kayo manipud iti kawatiwat a 160 kilometro.

Ti agpangpangato a presio nayonanna pay ti rigat dagidiay a nakapangpanglawen. Impakita dagiti panagadal nga iti paspaset ti Sentral America ken Makinlaud nga Africa, dagiti pamilia a trabahador gastuenda ti agingga iti 30 porsiento a birukda agpaay iti sungrod. Dagiti isuaminen—taraon, kawes, balay, pasahe, edukasion—mabayadan babaen iti nabati. Kadakuada pudno ti pagsasao a “nangingngina ti maisungrod iti banga ngem ti maikarga iti banga.”

Kasano a makapagtalinaedda? No mammano wenno nangina ti kayo, kissayan dagiti tao ti bilang dagiti napudot a taraon a kanenda. Gumatangda kadagiti nalaka a taraon wenno basbassit a taraon, nga agbanag iti saan a natimbeng a taraon. Mammano metten nga aglutoda. Saan a matay dagiti mikrobio ken parasito, ket bassit a sustansia ti mapan iti bagi. Saanda nga ipaburek ti inumenda a danum. Pidutenda ti aniaman a sumged.

Minilion a tao ti mangusar kadagiti nakapuy a sungrod, kas iti garami, ungkay, wenno namaga nga ibleng ti animal. No nangina ti kayo ket nalaka laeng ti ibleng, kasla nainkalintegan ti mangisungrod iti ibleng ngem ti pagabuno iti talon. Masansan awan ti pagpilian. Ngem ti banagna ket saan a maikkan ti daga iti napateg nga organiko a banag. Inton agangay awanton ti dam-eg ti daga ket matikagen.

Nupay dagiti taga away gagangay a dida gatangen ti sungrodda, adut’ tiempo a busbosenda a mangurnong iti dayta gapu iti kinakirangna. Iti dadduma a paset ti Sud America, busbosen dagiti babbai ti 10 porsiento iti aldawda nga agurnong iti kayo. Kadagiti dadduma a daga ti Africa, ti agmalem a panagurnong mangipaay laeng iti pagsungrodda iti tallo nga aldaw. No dadduma dagiti pamilia mangtudingda ti maysa nga ubing nga agurnong ti sungrod iti amin a tiempo.

Masansan, maisakripisio ti aglawlaw ti away tapno maipaay ti kasapulan ti siudad. Mapukan dagiti kayo ket mailako a naparpartak ngem ti itutubona. Gapuna bumassit ti suplay, ket mabalin nga umakar dagiti pamilia iti siudad wenno ad-adu pay a tiempo ti busbosenda nga agurnong ti kayo nga agpaay kadakuada met laeng.

Gapuna, minilion a tao ti mangbusbos iti ad-adu a tiempo ken kuarta tapno mapaadda ti kangrunaan a kasapulanda a sungrod. Dagiti pamusposan? Kadagiti napanglaw dayta kaipapananna ti basbassit a pannangan, malammin, ken agbiag nga awan ti silaw iti rabii.

Ania ti Maar-aramiden

Sumagmamano a tawen a napalabasen nadlawen ti internasional a kinakaro ti kinakurang ti sungrod. Ti World Bank ken dagiti dadduma nga ahensia nangipaayda iti adu a kuarta kadagiti proyekto iti kabakiran. Nupay no saan nga amin dagitoy a proyekto ket nagballigi, adut’ nasursuro. Impakita dagiti kapadasan a ti solusion iti kinatakkon ti sungrod ket saan laeng a basta panagmula iti ad-adu a kayo. Ti maysa a parikut ket saan nga inkabilangan dagiti nagplano dagiti rikna dagiti tao iti dayta a lugar. Gapuna, iti maysa a pagilian ti Makinlaud nga Africa, dinadadael dagiti umili dagiti palakay a naimula iti gagangay a daga a pagpastoran.

Ti sabali pay a parikut ket ti panangpatubo kadagiti kayo ket mabayag a trabaho. Mabalin nga alaenna ti agingga iti 25 a tawen sakbay a makapataud ti maysa a kayo iti sungrod a mangsustento iti bagina met laeng. Daytoy kaipapananna ti pannakataktak ti puonan ken ti ganansia. Dayta kaipapananna met a ti panagmula dina mapennek ti agdama a kasapulan.

Dagiti proyekto a panangpatubo iti kayo maar-aramiden kadagiti adu a pagilian. Ngem mapenneknanto kadi ti masanguanan a kasapulan? Kunaen dagiti eksperto iti kabakiran a saan. Naparpartak ti pannakapukan dagiti kayo ngem ti pannakasukatda. Isurat ti maysa a managsirarak iti Worldwatch Institute: “Daksanggasat ta saan a kayat dagiti agtuturay a saluadan dagiti kinabaknang ti nasion a masapul a manglapped iti pannakapukaw dagiti kabakiran kadagiti Napanglaw a Pagilian. Itatta, maysa laeng nga ektaria a kaykayo ti maimula iti tunggal sangapulo nga ektaria a maumá. Nalawlawa pay idiay Africa, a sadiay ti ratio ket duapulo ket siam nga ektaria ti mapukan iti tunggal maysa nga ektaria a mamulaan. Tapno maipaay ti pakasapulan dagiti Napanglaw a Pagilian iti kayo inton [tawen] 2000 masapul ti maminsangapulo ket tallo a daras a kaadu ti maimula a kayo a di usaren ti industria.”

Dagiti Panginanamaan iti Masanguanan

Itatta adu a napasnek a tattao ti napinget a mangpadpadas a mangrisot ti parikut iti kinatakkon ti sungrod. Kaskasdi, masansan a dagiti pattapattada iti masanguanan ket addaan panagduadua. Isurat dagiti managsirarak a mangsuksukimat iti daga iti libroda a Fuelwood—The Energy Crisis That Won’t Go Away: “Amin dagiti addang [a manglapped iti kinakirang iti sungrod] dina mapalag-an a naan-anay ti rigat nga ipaayto ti kinakirang ti sungrod ken ti nguminngina a presio ti kayo kadagiti napanglaw.” Ti pagbasaan ti FAO a The Fuelwood Crisis and Population—Africa kunaenna: “Aniaman a panangikagumaan a mangrisot iti parikut ket bassit laeng ti panagballigina agingga a matengngel ti iyaadu ti populasion.” Dayta met laeng a publikasion ipakitana, nupay kasta, nga agtultuloyto pay nga umadu ti populasion “agsipud ta ad-adu dagiti nagannak iti masanguanan ngem dagiti nagannak itatta. Naipasngayen dagiti nagannak iti masanguanan.”

Maisupadi kadagita a nalidem a padto, nalawag nga ipakita ti padto ti Biblia a panggep ti Mannakabalin-amin a Dios ti naan-anay a pannakaisubli ti Paraiso ditoy daga. (Lucas 23:43) Dagiti narikut a parikut maipapan iti sungrod, populasion, ken kinapanglaw ket kabaelanna a risuten.—Isaias 65:17-25.

Madadaelto kadi ti masanguanan? Nikaanoman! Mabiiten a matungpal ti padto maipapan iti naayat a Namarsuatayo: “Ukradem ta imam ket pennekem ti tarigagay ti isuamin a nabiag.”—Salmo 145:16.

[Blurb iti panid 14]

‘Awan mamaay ti mangipaay iti taraon no awan met ti panglutoda iti dayta’