No Kasano a Natulongan Dagiti Biktima ti Gingined

IDI Mayo 23, 1992, impadamag ti Desert Sun ti Palm Springs, California, E.U.A., “no aniat’ maaramidan ti nakaam-amak a panangdayeg ti 7.5 a gingined iti Coachella Valley.” Kinunana: “Mabalin a makadidigra ti pannakadadael. Iti maysa a kadaksan a kasasaad dagiti pasamak a naisagana agpaay iti panagadal ti gobierno, ti gingined:

• Patayenna ti 5,000 a tattao

• Sugatanna ti sabali pay a 15,000

• Pagbalinenna nga awan pagtaengan dagiti 50,000.”

Nakaskasdaaw, idi Domingo, Hunio 28—sumagmamano laeng a lawas kalpasanna—maysa a gingined a rinukod ti Richter scale a 7.5 ti nangdayeg iti lugar! Ngem naisentro dayta iti asideg dagiti bassit nga ili iti disierto ti Landers ken Yucca Valley, agarup 60 agingga iti 100 kilometro manipud kadagiti daddadakkel nga ili ti Coachella Valley. Awanen ti napigpigsa pay a gingined bayat ti tawen iti sadinoman iti lubong. Ket idiay California, maysa nga estado a nalatak gapu kadagiti ginginedna, adda laeng tallo a napigpigsa bayat daytoy a siglo.

Rinibo ti pinatay dagiti nakapkapuy a gingined. Idiay Armenia, 55,000 ti natay iti 6.8 a gingined idi 1988, ken ti maysa a 6.2 ti kapigsana dinadadaelna ti Managua, a kabisera ti Nicaragua, idi 1972, ket pinapatayna ti nasurok a 5,000. Ti gingined idiay California ket napigpigsa nga amang, yantangay tunggal numero iti Richter scale iparangarangna ti maysa a gingined a mamin-sangapulo a daras a napigpigsa ngem ti sumaganad a nakapkapuy. Gapuna, ti 7.5 a gingined ket mamin-sangapulo a daras a napigpigsa ngem ti 6.5.

Ania dagiti pinataud ti gingined ti California nga ipapatay ken dadael? Kasano a naapektaran dagiti biktima, ken kasano a natulonganda?

Maysa Nakaam-amak nga Agsapa

Idi rabii ti Sabado, Hunio 27, ti daranudor ti daga ti nangpaturog kadagiti tao nga agnanaed iti aglawlaw ti Landers iti ruar. Kasta unay ti panangkigtot ti gingined iti pito ti tawenna a ni Kelsey Tharp ken ti uppat ti tawenna nga adingna a lalaki ta napalubosanda a maturog iti kuarto dagiti dadakkelda. “Iti alas 4:58 t.b. iti Domingo,” kinuna ti nanangda, “adda ungor a kasla bagon ti tren a limmasat iti pagtaenganmi. Natupakan ti ulok iti natnag a silaw; naipurruak ti asawak manipud iti kama. Ti pagtaenganmi ket kasla arignat’ maysa a nagdakkelan a pagpabusian ti mais. Agpallayog dagiti isuamin.”

Inlawlawag ni Roger Terfehr, a sumagmamano a milia ti pagnanaedanna: “Kasla adda dakkel a burangen iti sirok ti balaymi ket iniggamanna ti pamuonna, a ginungonna a sirurungsot. Agranetret ken agpallayog ti intero a balay. Matinnag iti aglawlawmi dagiti isuamin a banag! Kasla agnanayonen ti panaggungon, nupay naibaga kadakami kamaudiananna a ti kangrunaan a gingined nagpaut laeng iti 32 segundo.”

Sakbay ti parbangon iti dayta nga agsapa ti Domingo, ni Terry Bogart mammanehuenna ti trakna iti kalsada a mapan tumulong iti panagibangon iti maysa nga Assembly Hall dagiti Saksi ni Jehova. “Idi damo pagarupko no adda dakes a mapaspasamak iti trakko. Idi simmardengak, literal a nagpallayog ti trak. Nagpallayog dagiti kable ti koriente, ket bimtak dagiti transformer.

“Ammok a masapul nga agsubliak iti asawak ken babbalasangko. Iti Highway 247, nalabsak dagiti lugar a sadiay limnek ti kalsada iti sumagmamano a pie. Idi simmardengak tapno mangikabil kadagiti pagilasinan iti dalan, sinardengannak ti maysa a babai a kaduana ti maladagana. Dinamagna ti kasasaad ti dalan. Nakakawes laeng iti para balay, isut’ madandanagan. Insingasingko a surotennak agingga idiay balay, a sadiay isut’ inikkan ni baketko iti kawes ken gatas ti maladagana.”

Kuna ni Fritz Grainer, maysa a manangaywan dagiti Saksi ni Jehova: “Adda iti ruar ti tunggal maysa idi napasamak ti maikadua a gingined, agarup tallo nga oras laeng kalpasan ti immuna. Naisentro iti danaw ti Big Bear, nasurok a 50 kilometro nga agpalaud. Dadduma kadakami ti adda idin idiay pagtaengan dagiti Bogart. Nagallo-allon ti daga a nagbatayanmi. Kamaudiananna ti epektona makapakatawa a napanaganan iti land surfing.” Dayta a gingined ket 6.6 ti kapigsana.

Iti dayta a kanito, da Warren ken Ernestine Stoker, agnanaed iti Yucca Valley, addada idiay St. Petersburg, Russia, a sadiay ket malemen. Kaaw-awidda iti otelda kalpasan ti itatabunoda kadagiti maudi a sesion iti kumbension dagiti Saksi ni Jehova idi naammuanda ti gingined. Dagus a linukatanda ti TV ket nakitada dagiti ladawan iti dadael a napasamak agarup maysa a milia manipud iti patakder ti opisina a pagtartrabahuanda idiay Yucca Valley.

‘‘Idi buybuyaenmi ti damdamag iti TV,’’ inlawlawag ni Ernestine, ‘‘naggingined iti napigsa. Dinamag ti reporter iti ‘‘cameraman,’’ ‘Aglemmengak kadin iti sirok ti lamisaanko? Wenno ituloyko ti agipadamag?’’’ Nalawag madanagan ti agassawa iti kasasaad ti pamilia ken gagayyemda ken ti sanikuada sadiay.

Saan a Kadadaksan a Kasasaad

Dandani 1,600 kilometro ti kaadayona—idiay Denver, Colorado, ken Boise, Idaho—naipadamag ti panaggaraw ti danum kadagiti paglanguyan. Nasurok a kagudua milion a tattao ti naapektaran iti kaawan ti koriente. Narba dagiti patakder, natumba dagiti simburio, binangenan dagiti reggaay dagiti kalsada, ket nagnganga ti daga. Ti paglanguyan ti maysa a pamilia limnek iti daga. Arignat’ inabutan ti bomba.

Ngem nakaskasdaaw, maysa laeng a tao ti natay iti gingined, maysa nga ubing a lalaki a tallo ti tawenna a natamaan dagiti agtinnag a rebba ti pagapuyan iti maysa a pagtaengan idiay Yucca Valley. Ngem nasurok nga 400 ti nasugatan, ket agarup $100 milion ti nadadael a sanikua. Nadadael dagiti 6,321 a pagtaengan, agraman dagiti 595 a naperdi ken 2,119 a kasta unay ti pannakadadaelda. Iti Kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Landers, nakaro unay ti pannakadadael dagiti pagtaengan dagiti sangapulo a pamilia ta dida makapagnaeden kadakuada. Dadduma ti addaan kadagiti trailer a pagakaranda, ket dadduma ti naawis a makipagnaed kadagiti padada a Saksi.

Aniat’ makagapu iti nakaskasdaaw a kabassit dagiti natay? “Kangrunaanna,” kuna ni John Hall, maysa nga inheniero idiay California Institute of Technology, “ket napasamak dayta iti nasulinek a lugar.” Ket kinuna ti seismologo iti Caltech a ni Egill Hauksson: “No panunotem, saan a mamapatay kadagiti tao ti gingined. Dagiti patakder ti mamapatay. Ket mammano dagiti nadagsen, dadakkel a patakder sadiay.”

Ti sabali pay a napateg a rason ket dagiti balay idiay a lugar ket naibangonda iti kayo. Agpallayugda a sumurot iti gingined ket saanda a nalaka a marba, kas kadagiti dadduma a kita iti patakder uray iti nakapuy laeng a gingined. Kasta met, nainget dagiti linteg ti panagbangon idiay California, a sapulenda, kas pangarigan, a dagiti pagtaengan mairematseda iti pamuonda.

Ngem, ti gingined dinadaelna ti pagtaengan dagiti ginasut ken rinibo dagiti naawanan iti danum. Dandani maysa a lawas kamaudiananna, adda pay laeng 10,000 a tattao nga awanan ti danum iti gripoda. Aniat’ naaramid a tumulong kadagiti biktima?

No Aniat’ Inaramid dagiti Saksi ni Jehova

Dagdagus, idi aglawagen, dagiti manangaywan ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova rimmuardan a mangkita iti kasasaad dagiti dadduma. Iti las-ud ti maysa nga oras dagiti amin kadagiti kongregasion ket nasarakanen. Awan ti nakaro ti pannakadangranna. Dua kadagiti Kingdom Hall iti lugar ti nadadael ngem saan a narba.

Idi agtengngat’ aldawen, inyurnos dagiti kakabsat a mangiyegda kadagiti naibotelia nga inumen a danum iti lugar. Nabusbos ti dadduma a paset ti aldaw iti panangtarimaan a dagus kadagiti nadadael a linea ti gas ken ti panangikeddeng no siasino dagiti awan pagtaenganna. Ngem, uray pay dagidiay a saan a narba dagiti pagtaenganda naturogda iti ruar bayat dagiti rabii a simmaruno iti gingined.

Idi aldawen ti Lunes, 23,000 litro a danum a naikarga iti trak ti danum ti addan idiay Kingdom Hall ti Landers, agraman ti 3,800 litro a naibotelia nga inumen a danum. Nabusbos ti dadduma iti aldaw a mangitulod iti danum kadagidiay agkasapulan. Naammuan a 47 a pagtaengan dagiti Saksi ti nadadael—32 idiay Landers, 10 idiay Yucca Valley, ken 5 idiay Joshua Tree. Naiplano ti panangtarimaan kadagitoy bayat ti lawas.

Ti Sabado, Hulio 4, isu ti naikeddeng a petsa ti panagtrabaho, ket napakaammuan dagiti kongregasion iti aglawlaw. Dagiti Saksi iti dayta a lugar nagsaganada a mangpakan kadagiti trabahador. Napakaammuan ti polisia, yantangay naserraan pay laeng dagiti kalsada. Gapuna idi dimteng ti Sabado, pinalubosan ti polisia dagiti Saksi a lumasat kadagiti bangen ti kalsada.

Nasurok a 500 dagiti boluntario nga immay a nasapa idiay Kingdom Hall ti Landers ken Yucca Valley iti Sabado. Sadiay immawatda kadagiti trabaho agraman dagiti panangtarimaan iti koriente, tubtubo, panagdalus iti dadael, ken ti panangpatag kadagiti pamuon dagiti mobile home.

Iti sumaganad nga aldaw kinuna ti parupa a panid ti Sun iti San Bernardino: “Iti aglawlaw ti Landers, a nakurang pay a 4,000 ti populasionna, dagiti Saksi ni Jehova ti nangidaulo iti [trabaho a] panagibangon manen.” Iti maysa a proyekto a panangtarimaan, impadamag ti diario: “Ti trabaho iti pagtaengan idiay University Boulevard ket maipadis iti awan ressatna a panangibangon. Sipapartak a lininteg dagiti dua dosena a trabahador dagiti diding, imbangon dagiti ruangan ken nagikabilda kadagiti baro a dibision. Amin daytoy ket naaramid nga agpaay iti maysa a pamilia a Saksi a saan nga am-ammo ti kaaduan kadagiti boluntario. Awan aniamanna dayta. Nailinteg dagiti diding ken naikabil dagiti dibision.”

Idi nagsubli dagiti trabahador idiay Kingdom Hall a mangaldaw, naammuanda a kaaduan kadagiti pagtaengan dagiti Saksi ti natarimaanen. Gapuna napakaammuan dagiti estasion ti radio a KCDZ ken KROR, ket rinugianda ti nangiyanunsio a siasinoman a makasapul ti tulong mabalinna ti umawag, ket dagiti Saksi ni Jehova mabalinda a tarimaanen ti dinadael ti gingined a libre.

Adut’ nagkalikagum iti tulong. Maysa a lalaki kinasapulanna ti tulong a manglinteg iti bodega ken pagipempenanna ti sungrod. Agarup sangadosena a Saksi ti napan. Inruarda ti isuamin iti uneg ti bodega, dinalusanda dayta, ken sidadalimanek nga insublida ti isuamin. Naay-ayo iti kasta unay ti lalaki ta dua nga aldaw laeng kalpasanna iti maysa a pannakisarita a pabuya iti radio, indayawna dagiti Saksi gapu iti tulongda.

Kinuna ti maysa nga agassawa a Saksi, da Jim ken Debbie Venoble: “Iti maysa a didigra, tumulong dagiti tao iti damo, ngem kalpasanna nalipatandakayon, ngem saan a kasta dagiti Kristiano a kakabsattayo a lallaki ken babbai. Tallo a lawas ti napalabasen, ket umayda pay laeng kitaen no adda aniaman a kasapulanmi. Nakasursurokami manipud itoy a kapadasan a saan unay a napateg dagiti material a banag a napukawmi.”

Kinuna ni Steve Porto: “Adut’ naadalmi manipud itoy a gingined ken dagiti pasamak kalpasanna. Ti ayat nga impakita dagiti pada a Saksi a timmulong kadakami ket pammaneknek a pudno a sangalubongan ti panagkakabsattayo.”—Juan 13:34, 35.

Dagiti Makapadanag a Panaggungon

Adu a lawas kalpasanna naulit-ulit a nagungon ti daga iti lugar ket napigsa pay no dadduma. Iti las-ud ti tallo a lawas, nasurok a 5,000 a panaggungon ti nadlaw; maysa ti narukod a nasurok nga 6 iti Richter scale, 11 ti nagbaetan ti 5.0 ken 5.9, ket nasurok a 80 iti agarup 4.0.

Maysa a 5.4 a panaggungon ti naipadamag idi Hulio 8 a nanggungon iti pamuon dagiti 50 a pagtaengan. “Pudno a makapadanag,” kinuna ti trabahador iti panagibangon a ni Rick Erickson. ‘‘Saanka a makaturog. Dimo ammo no ti balay ket agtupak kenka.’’ Sumagmamano nga aldaw kalpasan ti dakkel a gingined, kinuna ni Billie Bolton: ‘‘Maam-amakakon nga agnaed manen idiay balay.’’ Kinapudnona, makabulan kalpasan ti dakkel a gingined, daddumat’ nagtataeng pay laeng kadagiti tolda, a maamakda nga aggian iti uneg dagiti balayda.

Mabigbig dagiti Kristiano a dagiti gingined ket paset iti pagilasinan nga impadto ni Jesus a mangtanda iti panungpalan iti sistema ti bambanag. Gapuna no makitada dagitoy, agraman dagiti adu a sabsabali pay a kalamidad a naipadto, aramidenda ti kas imbilin ni Jesus: “Kumitakayo ket itangadyo dagiti ul-uloyo, ta ti pannakasubbotyo umasidegen.”—Lucas 21:28.

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Timmal-o ti daga iti 0.9 metro iti sirok a mismo ti balay iti maysa a turod idiay Landers, California. Ti puersa ti gingined intal-ona ken pinagberrina dagiti solido a granito

[Ladawan iti panid 16]

Ti ginungon ti gingined a balay a tallo kilometro ti kaadayona manipud iti “epicenter” idiay Yucca Valley, California