Aniat’ Gapu ti Kinaranggas iti Pagtaengan?

“Imbes a pagkamangan kadagiti pakadanagan, pakarigatan, ken kinaulpit iti ruar ti pagtaengan, masansan a ti pamilia iyallatiwna wenno pakaruenna pay dagitoy a pakarigatan.”​—The Intimate Environment​—Exploring Marriage and the Family.

TI PANAGSIRARAK maipapan iti topiko a kinaranggas ti pamilia ket baro pay a banag. Naaramid laeng ti nasaknap a surbey bayat dagiti kallabes a dekada. Saan a kanayon a pareho dagiti resulta dagita a panangusig, ngem adda nasarakanen a kangrunaan a banag a makagapu iti kinaranggas iti pagtaengan. Usigentayo ti dadduma kadagitoy.

Ania ti Paset ti Kasasaad ti Pamilia?

Kinuna ti adu a managsirarak maipapan iti naammuanda: “No narangranggas dagiti agassawa a pagsaludsodanmi, narangranggas pay dagiti annakda iti maysa ken maysa, ken kadagiti nagannakda.”

Ti basta pannakasaksi ti kinaranggas iti pamilia dakkel ti epektona iti maysa nga agtutubo. “Ti maysa nga ubing a makasaksi iti pannakamalmalo ni nanangna katupagna ti mamalmalo nga ubing,” kuna ti therapist a ni John Bradshaw. Maysa nga agtutubo a managan Ed kagurana a makita ni tatangna a mangmalmalo ken nanangna. Nupay kasta, nupay dina nabigbig dayta, isut’ maisursuro a mamati a masapul a tenglen dagiti lallaki dagiti babbai ket tapno maaramid ti kasta, masapul a butbutngen, dangran, ken tagibassiten ida. Idi nataenganen, inusar ni Ed dagitoy a mangabuso, naranggas a pamay-an iti asawana.

Dadduma a nagannak siaannad a paritanda dagiti annakda nga agbuya iti kinaranggas iti telebision, ket nasayaat dayta a banag. Ngem ad-adda pay nga agannad koma dagiti nagannak iti panangsiputda iti kababalinda kas paguadan dagiti nalaka a maimpluensiaan nga annakda.

Ania ti Paset ti Pakarigatan?

Ti panagsikog, kinaawan trabaho, ipapatay ti maysa a naganak, iyaakar, sakit, ken parikut iti kuarta mangyeg iti rigat, a kas kadagiti dadduma a banag. Kaaduan a tattao tamingenda ti rigat a saan a mangusar iti kinaranggas. Nupay kasta, kadagiti dadduma, ti rigat ket pakpakauna ti kinaranggas, nangnangruna no manayonan kadagiti dadduma pay a banag. Kas pangarigan, ti panangaywan iti lakayen/baketen a naganak​—nangnangruna no agsakit ti naganak​—masansan nga agturong iti panangabuso no ti mangay-aywan ket madagdagsenanen iti kasta unay kadagiti dadduma a rebbengen iti pamilia.

Ti panangpadakkel kadagiti annak pataudenna ti rigat. Kas banagna, mabalin a kumaro ti panangabuso iti ubing no dumakkel ti pamilia. Mabalin a pakaruen met dagiti ubbing ti panangabuso iti asawa, ta “ti suppiat maipapan kadagiti ubbing ti mabalin a mangiturong iti panagapa dagiti agassawa,” kuna ti Behind Closed Doors.

Di Umiso a Panangmatmat Kadagiti Sekso

Ni Dan Bajorek, nga addaan iti grupo ti manangbalakad idiay Canada, kunaenna a dagiti manangabuso a lallaki biddut ti panangmatmatda kadagiti babbai: “Aniaman ti kultura a nagtaudanda, napadakkelda a mamati a dagiti lallaki ti Numero 1.” Ni Hamish Sinclair, a mangidadaulo iti programa a panangagas kadagiti manangabuso a lallaki, kunaenna a dagiti lallaki masanayda a mamati a natantan-okda ngem dagiti babbai ken kalinteganda ti “mangdusa, mangdisiplina wenno mangbutbuteng kadakuada.”

Iti adu a daga mabigbigbig ti lalaki nga addaan kalintegan a mangibilang iti asawana a kas maysa laeng a banag, sabali a sanikuana. Ti panangtengngel ken panangiturayna iti asawana ket maysa a pakarukodan ti kinalalaki ken dayawna. Masansan dagiti babbai nakaam-amak a mamalmaloda ken no dadduma maabuso, ket bassit laeng ti aramiden ti linteg maipapan iti dayta gapu iti linteg kadagita a daga. Natantan-ok ti lalaki, ket nababbaba ti babai; masapul nga agtulnog a naan-anay ti babai kenkuana kasano man ti panangibabain, kinaranggas, kinakillo, wenno kinaagumna.

Impadamag ti maysa a reporter a ni Morley Safer iti telebision a CBS maipapan iti maysa a pagilian iti Sud America: “Awanen sabali a lugar idiay Latin America nga ad-adda a madlaw ti kulto ti machismo . . . Agsaknap dayta iti isuamin a kagimongan, agraman ti korte a sadiay maysa a lalaki idepdepensana ti dayawna a mabalinna nga aramiden ti kayatna a di agamak iti pannakadusa, nangnangruna no dayta ti asawa wenno nobiana.” Imbagana nga “awanen sabali a lugar ditoy daga a mangtagibassit kadagiti babbai” a kas dayta a pagilian. Ngem ti panangituray ti lalaki ken ti panangtagibassit kadagiti babbai ket nasaknap. Saan laeng a mapaspasamak dayta iti maymaysa a pagilian, kasano man ti kinakaro dayta.

Kinuna ni Minna Schulman, direktor ti ahensia iti kinaranggas iti pagtaengan ken mangipaalagad iti linteg idiay Nueva York, a ti kinaranggas ket maysa nga alikamen nga us-usaren ti lallaki a mangtaginayon iti panangtengngelna ken mangipakita iti pannakabalin ken autoridadna iti babai. Kinunana pay: “Makitami a ti kinaranggas iti pagtaengan ket di umiso a panangusar iti pannakabalin ken panangtengngel.”

Dadduma a manangmalo iti asawada agsagabada iti nababa a panagraem iti bagi, a dayta met laeng nga espiritu ti tignayenda iti biktimada. No maaramidda dayta, maaddaandanton ti panagraem iti bagida, ket makariknadan iti kinatan-ok ken panangtengngel iti sabali a tao. Mariknada a maipakitada ti kinalalakida iti kastoy a pamay-an. Ngem pudno kadi dayta? Yantangay rinanggasanda dagiti nakapkapuy a babbai, paneknekan kadi dayta nga isuda dagiti pudno a nabibileg a lallaki, wenno paneknekanna ketdi, a naulpitda? Pudno kadi a malalaki ti napigpigsa a lalaki no maluenna ti nakapkapuy, awan gawayna a babai? Ti maysa a lalaki a nasayaat ti kababalinna mangipakita iti konsiderasion ken asi iti nakapkapuy ken awan gawayna, saanna a gundawayan ida.

Maysa pay a mangipakita iti di nainkalintegan a panagpampanunot iti manangabuso isu ti kinapudno a masansan a pabasolenna ti asawana a manggargari iti panangmalona. Mabalin a pagarupenna, wenno kunaenna kenkuana, kas iti: ‘Di umiso ti panangaramidmo iti daytoy. Isu a maluenka.’ Wenno: ‘Naladaw ti pangrabii, isu a maiparbeng laeng a mamaloka.’ Iti panunot ti manangabuso, ti babai ti makimbasol. Nupay kasta, saan a nainkalintegan ti panangmalo iti asawa gapu iti biddut.

Adda Kadi Epekto ti Alkohol?

Yantangay ti alkohol pakapuyenna ti panangtengngel ken pakaruenna ti kinadarasudos, di pakasdaawan a dadduma mariknada a dayta makagargari iti panangabuso. Masansan a matengngel ti maysa a tao ti rikna a mangranggas no saan a nakainum, ngem apaman a nakainumen, agbalinen a manangabuso. Pinakapuyen ti alkohol ti panunotna ken ti abilidadna a mangtengngel iti pungtotna.

Dadduma, nupay kasta, kunaenda a ti parikut nairamut nga ad-adda iti rigat ngem iti alkohol a mismo. Kunaenda a ti maysa a tao a mangusar iti alkohol tapno masarangetna ti rigat isu met laeng ti tao a mangusar iti kinaranggas a maipaay iti dayta a panggep. Daytoy kaipapananna a ti mangnginum mabalin a manangabuso, nakainum man dayta wenno saan. Nupay kasta, aniaman a panangikalintegan iti daytoy, sigurado a ti alkohol saan a nasayaat a mangtengngel iti panagpungtot no di ket ad-adda a mamagpungtot.

Kasano nga Impluensiaan ti Media Dagiti Tao

Ti telebision, agraman ti sine, kuna ti dadduma, iparegtana ti kinamalalaki ken isurona a ti kinaranggas ket nainkalintegan a pamay-an iti panangtaming iti suppiat ken pungtot. “Maawisak iti panagtignayko iti sine a Rambo,” aminen ti maysa a manangbalakad ti pamilia. “Nupay maamak ti managtungpal-linteg a nataengan a panagpampanunot ken rikriknak iti nakaad-adu a panangpapatay ni Rambo, ti inuubingan a rikriknak iparegtana nga itultuloyna ti panangpapatayna.”

Yantangay adu nga ubbing ti maisarang kadagiti rinibo nga oras iti telebision agraman dagiti di mabilang a kinaranggas, panangrames, ken panangtagibassit iti dadduma a tao, nangnangruna kadagiti babbai, di pakasdaawan nga adu ti mangaramid kadagita a di anamongan ti kagimongan a kababalin kadagiti sabsabali. Ket saan laeng a dagiti ubbing ti maapektaran no di ket dagiti pay nataengan.

Kasta met, nangnangruna idi kallabes a tawtawen, kimmaro ti kasaknap ti nakaro a kinaranggas, imoralidad, ken panangtagibassit kadagiti babbai kas naipakita iti telebision ken kadagiti sine. Daytoy dina laeng pakaruen ti kinaranggas iti pagtaengan. Kas naammuan ti maysa a mangim-imbestigar a grupo, adda “nalawag . . . a pakainaigan ti panagbuya ti telebision ken sine iti naranggas ken agresibo a kababalin.”

Ti Epekto ti Panagputputong

Kadagiti adu kasla awan mamaay ti biag ken naliday. Gatangenen dagiti tao dagiti kasapulanda kadagiti dadakkel a tiendaan imbes a kadagiti lokal a tiendaan a sadiay am-ammo ti makinkukua dagiti aggatang ken makisarita kadakuada. Ti pannakasukat dagiti nakapuy a patakder, dagiti parikut iti ekonomia, ken kinaawan ti pagtrabahuan pilitenna dagiti pamilia nga agakar-akar. Adda kasta unay a kinaranggas ti pamilia kadagidiay saan a mannakilangen.

Ni James C. Coleman, iti librona nga Intimate Relationships, Marriage, and the Family, ilawlawagna no apay a pagarupenna a kastoy. Mariknana a ti panagputputong kissayanna dagiti napapateg a pannakisarita ket narigat a makita ti manangabuso ti pudno a kasasaadna ket sapulenna ti tulong ti taltalkenna a gayyem. No awan dagiti gagayyemna ken asideg a kabagianna a mangtimbeng, nalaka laeng nga agtignay ti tao a siaagum, ta awan dagiti tao a nasinged kenkuana a mangbabalaw iti biddut a panagpampanunotna. Umasping dayta iti kunaen ti Proverbio 18:1: “Ti suminsina birukenna ti inaagum a tarigagayna; ket karungsotna ti amin a praktikal a kinasirib.”

Tulong Agpaay iti Naranggas a Pamilia

Sinalaysaymi ti maysa laeng a paset iti panangilawlawag a naipaay maipapan iti kinaranggas ti pagtaengan. Addada pay dadduma. Gapu ta nailasinen ti dadduma a makagapu, masapul nga usigentayon dagiti solusion. No ti maysa ket kameng ti maysa a naranggas a pamilia, kasano a mapasardeng ti panangabuso? Ania ti panangmatmat ti Biblia? Agpatingganto kadi pay ti kinaranggas iti pagtaengan? Ti artikulo iti panid 10 tamingenna dagitoy a saludsod.

[Kahon/Ladawan iti panid 9]

Panangpasakit ti Nakem​—Panangdangran Babaen Kadagiti Sasao

ITI pisikal ti panangabuso ket babaen ti danog; iti emosional dayta ket babaen kadagiti sasao. Ti laeng pagdumaanda isu ti panangpili iti armas. Kas iti kunaen ti Proverbio 12:18: “Adda agsao a sidadarasudos a kas kadagiti pagduyok ti kampilan, ngem ti dila ti masirib makaagas.”

Kasano kapeggad ti panangpasakit ti nakem, agraman dagiti “pagduyok ti kampilan”? Insurat ni Dr. Susan Forward: “Ti resultana ket kapada [ti pisikal a panangabuso]. Pareho ti panagamakmo, mariknam nga awan gawaymo, ken agpadpada ti mariknam a saem,” no rikna ti pagsasaritaan.

Panangpasakit ti nakem ti asawa: “Ti kinaranggas iti asawa saan laeng a pisikal. Kaaduanna, nalabit ti kakaruan, isu ti panagsalawasaw ken panangpasakit ti nakem,” kinuna ti maysa a nabayagen a biktima. Ti panangabuso mabalin a ramanenna ti panangbirngas, panagbugkaw, kanayon a panangbabalaw, mangtagibassit a panangpabain, ken pammutbuteng iti pisikal a panangranggas.

Dagiti komento a mangtagibassit, mangpabain, wenno mamutbuteng makadangranda iti kasta unay. Kas iti danum nga agtedtedted iti maysa a bato, ti panangpasagid mabalin a kasla di makadangran iti damo. Ngem mapukawton ti panagraem iti bagi. “No pagpiliendak kadagiti pisikal ken berbal a panangabuso, kaykayatko ti mamalo iti aniaman a tiempo,” kinuna ti maysa a babai. “Makitam dagiti lamma,” inlawlawagna, “gapuna mabalin a maasian dagiti tao kenka. Ngem ti berbal a panangabuso upayennaka iti kasta unay. Di makita dagiti lammana. Awan ti maseknan.”

Panangpasakit ti nakem ti ubing: Daytoy mabalin nga iramanna ti kanayon a panangbabalaw ken panangtagibassit iti langa, laing, kabaelan, wenno kinapateg ti ubing kas maysa a tao. Nangnangruna a makadangran ti pananglais. Masansan a patien dagiti ubbing dagiti sasao a makalais, a dida mabigbig ti nagdumaan ti napasnek a komento ken ti “ang-angaw laeng.” Ti therapist ti pamilia a ni Sean Hogan-Downey kunana: “Masaktan ti nakem ti ubing, ngem agkatkatawa ti isuamin, gapuna dinan pagtalkan dagiti riknana.”

Ngarud, kaaduanna, pudno ti kinuna naminsan ti historiador ken mannurat iti salaysay a taga Scotland a ni Thomas Carlyle: “Kaaduanna, ibilangkon ti pananglais a pagsasao ti Diablo; a gapu iti dayta, nabayagen nga inidianko dayta.”

Kuna ni Joy Byers, maysa nga eksperto iti panangabuso iti ubing: “Ti pisikal a panangabuso mabalin a papatayenna ti maysa nga ubing, ngem mabalinyo a patayen ti espiritu (kababalin ken disposision) ti ubing, ket dayta ti maaramidan ti negatibo a komento dagiti nagannak.” Agkomento ti magasin nga FLEducator: “Saan a kas iti sugat a madlaw ken mapukaw, ti panangpasakit ti nakem pataudenna dagiti di makita a panagbalbaliw iti isip ken personalidad ti ubing isu a mangbaliw iti agnanayon a kinatao ken ti pannakilangenna kadagiti sabsabali.”

[Ladawan iti panid 7]

Ti pannakaisarang iti kinaranggas nabileg ti impluensiana iti kababalin ti ubing kamaudiananna