No ti Kinaranggas Apektaranna ti Pagtaengan
“Ti kinaranggas ti tao—tungpa man dayta wenno duron, panangduyok wenno panangpaltog—masansan a mapaspasamak iti uneg ti pamilia ngem iti sadinoman iti kagimongantayo.”—Behind Closed Doors.
MAGNAKAYO iti aniaman a kalsada ti America. Iti maysa iti tunggal dua a pagtaengan, adda mapasamak a kinaranggas iti maminsan iti makatawen. Ket iti 1 iti 4 a pagtaengan, maulit-ulit a mapasamak ti kinaranggas. Nakalkaldaang, adu a maamak a magna kadagiti kalsada iti rabii ti ad-adda nga agpeggad no sumangpetdan iti pagtaenganda.
Ngem ti kinaranggas iti pagtaengan saan laeng a mapaspasamak idiay America. Mapaspasamak dayta iti isuamin a lubong. Kas pangarigan, idiay Denmark 2 iti 3 a panangpapatay ti mapasamak iti pamilia. Ipakita dagiti panagsirarak idiay Africa a 22 agingga iti 63 porsiento kadagiti amin a panangpapatay ti mapasamak iti pamilia, agpannuray iti pagilian. Ket idiay Latin America adu a tattao, nangnangruna dagiti babbai, ti matagtagibassit, mamalmalo, wenno papatayen dagiti malalaki.
Idiay Canada agarup sangagasut a babbai ti papatayen dagiti assawada wenno kabitda iti kada tawen. Idiay Estados Unidos, a dandani sangapulo a daras ti kaadu ti populasionna ngem ti Canada, agarup 4,000 a babbai ti papatayen dagiti manangabuso nga assawada wenno nobioda iti kada tawen. Kasta met, agarup 2,000 nga ubbing ti papatayen dagiti nagannakda iti tinawen, ket kasta met laeng ti kaadu dagiti nagannak a papatayen dagiti annakda.
Gapuna, iti isuamin a lubong, dagiti assawa a lallaki maluenda dagiti assawada, dagiti assawa a babbai pang-orenda dagiti assawada, maluen dagiti nagannak dagiti annakda, pang-oren dagiti annak dagiti nagannakda, ket naranggas dagiti annak iti maysa ken maysa. “Ti kapungtotan ken karanggasan a kapadasan dagiti nataengan iti panagbiagda ket manipud iti kabagianda,” kuna ti libro a When Families Fight, “ket dayta a pungtot nakarkaro pay ngem ti mapadasan iti aniaman a relasion.”
Agsususik a Pamilia
Panangabuso iti asawa: Masansan, matmatan dagiti assawa a lallaki ti lisensia iti panagasawa kas maysa a pammalubos a mangmalo iti asawada. Nupay pang-oren met dagiti babbai dagiti lallaki, gagangay a saan unay a nakaro a kas ti panangmalo dagiti lallaki kadagiti assawada. Ipadamag ti magasin a Parents: “Nasurok a 95 porsiento kadagiti naipadamag a [nakaro] a panangabuso iti asawa iramanna ti maysa a lalaki a mangmalmalo iti maysa a babai.”
Kuna ti maysa nga abogado ti distrito iti Nueva York: “Nakasaksaknapen ti kinaranggas kadagiti babbai iti kagimongan nga Americano. Pinattapatta ti FBI nga . . . adda 6 milion a babbai a mamalmalo iti tinawen.” Nupay nagduduma dagiti pasamak iti tunggal pagilian, ipakita dagiti report a ti panangmalo dagiti lallaki kadagiti babbai ket nakasaksaknapen iti adu, no saan a kaaduan, a dagdaga.
Idiay Estados Unidos, napattapatta a “maysa kadagiti 10 a babbai ti mapang-or, makugtaran, mamalo, wenno dakdakes pay a pammarigat babaen iti asawana bayat ti panagasawada.” No mairaman dagiti saan unay a nakaro a kaso, kuna ti magasin a Family Relations, “maysa iti dua a babbai idiay Estados Unidos mapadasannanto ti kinaranggas iti pagtaengan.”
Kinapudnona, kuna ti maysa nga abogado ti distrito ti Nueva York a napaneknekanen a “ti panangmalo iti asawa ad-adut’ pataudenna a pannakadangran a makasapul iti pannakaiyospital ngem kadagiti amin a panangrames, panangbugbog ken aksidente ti kotse no pagtitiponen.”
Kuna ni Dr. Lois G. Livezey: “Nalawag a gagangayen ti kinaranggas kadagiti babbai ken ti kinaranggas iti pamilia, ket dagiti manangabuso . . . gagangay a tattao. . . . Daytat’ serioso a parikut kadagiti amin a klase ken rasa dagiti umili.”
No dadduma pabasolen dagiti biktima dagiti bagbagida iti panangabuso, nga agbanag iti nababa a panagraem iti bagi. Ilawlawag ti magasin a Parents: “Ti babai nga awanan iti panagtalek ken awan panagraemna iti bagina pabasolenna ti bagina iti panangabuso. . . . Ti gagangay a maab-abuso a babai pagamkanna ti agplano ken agtignay a bukodna agpaay iti pakagunggonaanna.”
Ti kinaranggas dagiti agassawa adda met makadangran nga epektona kadagiti ubbing. Masursuroda a ti kinaranggas mabalin nga usaren a mangtengngel kadagiti dadduma. Dadduma nga inna ipadamagda pay a butbutngen ida dagiti annakda, a kunada, “Ibagak a maluennaka ni Daddy,” tapno magun-odanda laeng ti kayatda.
Panangabuso iti Ubing: Tinawen a sanguen ti minilion nga ubbing ti aglablabes a pannakadusa a mabalin a mangdangran, mangbalda, wenno mangpatay kadakuada. Napattapatta nga iti tunggal maipadamag a kaso iti panangabuso, 200 a kaso ti di maipadamag. “Kadagiti ubbing, masansan a ti pagtaengan ti kapeggadan a lugar a pagnaedan,” kuna ti libro a Sociology of Marriage and the Family.
Kuna ti propesor iti unibersidad a ni John E. Bates a ti panangabuso ti kabibilgan nga impluensia a mangapektar iti panagtignay ti ubing iti maudi a paset ti biagna. Kuna ni Dr. Susan Forward: “Naammuak nga awanen ti sabali a pasamak iti biag a mangdangran iti kasta unay iti panagraem dagiti tao iti bagida wenno mangpasaem unay iti riknada iti kinanataengan.” Dagiti pakakitaan iti agresibo a kababalin ti ubing kadagiti narigat a kasasaad mabalin a madlawen uray pay kadagiti ubbing nga uppat agingga iti lima a tawen. Bayat a dumakkelda, dagita nga ubbing nakarkaro ti panangabusoda iti droga, panangabuso ti alkohol, kriminal a kababalin, pannakariribuk ti isip, ken pannakatiltilda.
Kaawatan ngarud, adu a mamaltrato nga ubbing ti marurod kadagiti nagannakda a mangabuso kadakuada, ngem masansan marurodda met iti di mangabuso a naganak gapu ta ipalubosna nga agtultuloy ti kinaranggas. Mabalin a pagarupen ti ubing, a ti naganak nga awan man la ti aramidenna a manglapped iti dayta ket maysa a kakomplot.
Panangabuso kadagiti lallakay: Agsagsagaba ti napattapatta a 15 porsiento kadagiti lallakay/babbaket iti Canada iti pisikal ken sikolohikal a panangabuso iti sidong dagiti nataenganen nga annakda. Ipadto ti maysa a doktor a “kumaro laeng ti kasasaad bayat nga umadu dagiti lallakay/babbaket, ket kumaro ti pinansial ken emosional a pakarigatan dagiti annakda.” Marikna met dagita a pagam-amkan iti sangalubongan.
Masansan nga agkedked a mangipadamag dagiti nataengan iti panangabuso. Mabalin a supsuportaran ida ti manangabuso ket iti kasta pilienda ti agbiag iti sidong dagita a nakaam-amak a kasasaad. “Maminsanto laengen” ti sungbat ti maysa a baket idi napagimtuodan no kaanonto ti panangidarumna iti anakna ken manugangna kadagiti autoridad. Minalmaloda iti kasta unay ta masapul a maiyospital iti makabulan.
Panangabuso iti kabsat: Daytoy ket nasaknap a kita ti kinaranggas iti pagtaengan. Daddumat’ mangtagibassit iti dayta, a kunada, “Gagangay laeng dayta a kababalin ti ubing a lalaki.” Nupay kasta, nasurok a kagudua kadagiti agkakabsat iti maysa a surbey ti nagaramid kadagiti kriminal a banag no dagita ket naaramid koma iti maysa a saan a kameng ti pamilia.
Adut’ makarikna a ti panangabuso iti kabsat isurona ti maysa a kababalin nga agtultuloy agingga iti kinanataengan. Kadagiti dadduma mabalin a dayta ti ad-adda pay a makagapu iti panangabuso iti asawa kamaudiananna ngem ti pannakapaliiw iti kinaranggas kadagiti nagannakda.
Napeggad a Pagdadangadangan
Maysa a managsirarak iti linteg naminsan impatona nga ad-adda a maawagan dagiti polis a mangtaming iti suppiat ti pamilia ngem kadagiti dadduma a krimen no pagtitiponen. Aklonenna met nga ad-adu ti matay a polis no tamingenda dagiti parikut iti pagtaengan ngem no tamingenda ti aniaman a sabali a pakaawaganda. “Siempre iti panagtakaw ammom ti inanamaem,” kinuna ti maysa a polis. “Ngem no mapanka iti balay ti sabali . . . Dika ammo no ania ti mapasamak.”
Kalpasan ti nasaknap a panagadal iti kinaranggas iti pagtaengan, maysa a grupo dagiti managsirarak idiay America ti nagkuna a, malaksid iti tiempo ti gubat, ti pamilia ti kararanggasan a paset ti kagimongan.
Aniat’ mangpataud iti kinaranggas ti pamilia? Agpatingganto kadi pay? Nainkalintegan kadi dayta? Sukimaten ti sumaganad nga artikulo dagitoy a saludsod.
[Blurb iti panid 4]
“Nakasaksaknapen ti kinaranggas kadagiti babbai iti Kagimongan nga Americano.”—Abogado ti distrito
[Blurb iti panid 5]
‘‘Kadagiti ubbing, masansan a ti pagtaengan ti kapeggadan a lugar a pagnaedan.”—Sociology of Marriage and the Family