Panagpatingga ti Kinaranggas iti Pagtaengan

“Ti pananglapped iti kinaranggas idiay pagtaengan ken ti panangkissay ti kinaranggas ti pamilia ramanenna ti dakkel a panagbalbaliw agpadpada iti pannakabukel ti kagimongan ken ti pamilia.”​—Behind Closed Doors.

TI UMUNA a panangpapatay iti historia ti tao ramanenna dagiti agkabsat. (Genesis 4:8) Iti isuamin a milenio nanipud idi, nasapliten ti tao kadagiti amin a kita iti kinaranggas ti pamilia. Naisingasingen dagiti adu a solusion, ngem, adu kadagitoy ti addaan naisigud a pagkapuyan.

Kas pangarigan, ti panangtulong balbaliwanna laeng dagiti nagbasol a mangbigbig iti parikutda. Insennaay ti maysa nga addan panagbalbaliwna a manangabuso: “Kadakami a natulongan, adda tallo a lallaki sadiay nga agkuna, ‘Masapul a tenglem ti asawam.’” Gapuna ti manangabuso masapul a masursurona a tamingen ti kasasaadna. Apay a nagbalin a manangabuso? Babaen ti pananggun-odna iti tulong a mangkorehir kadagiti biddutna, mabalin a maparmeknanton ti parikutna kamaudiananna.

Ngem sumagmamano laeng dagiti kameng dagiti tumultulong nga organisasion. Gapuna, napattapatta nga iti 90 porsiento kadagiti kaso a panangpapatay ti ubing idiay Estados Unidos, naipadamag ti napeggad a kasasaad ti pamilia sakbay ti panangpapatay. Gapuna, dagiti organisasion a tumultulong ken ti polisia bassit laeng ti maaramidanda. Adda pay banag a nasken unay.

“Ti Baro a Personalidad”

“Ti kasapulan isu ti panangbalbaliw iti relasion dagiti miembro ti pamilia,” kuna ti maysa a grupo dagiti managsirarak. Ti kinaranggas iti pagtaengan saan laeng a parikut a pisikal a panangabuso; daytat’ kangrunaan a parikut ti isip. Agtaud dayta iti panangmatmat dagiti miembro ti pamilia​—asawa, anak, naganak, kakabsat​—iti maysa ken maysa. Ti panangbalbaliw kadagitoy a relasion kaipapananna ti panangikawes iti awagan ti Biblia a “ti baro a personalidad.”​—Efeso 4:22-24; Colosas 3:8-10.

Usigentayo dagiti dadduma a mainaig ti pamilia a prinsipio ti Biblia a tumulong kadatayo a mangikawes iti baro a kas Kristo a personalidad a makapataud iti nasaysayaat a relasion kadagiti miembro ti pamilia.​—Kitaenyo ti Mateo 11:28-30.

Panangmatmat kadagiti ubbing: Ad-adu pay ti nairaman iti panagbalin a naganak ngem ti panagipasngay iti anak. Nupay kasta, nakalkaldaang ta itatta adu ti mangmatmat kadagiti annakda a kas pakadagsenan ket iti kasta saanda a tamingen dagiti rebbengenda kas nagannak. Dagitoy dagiti mabalin a manangabuso.

Awagan ti Biblia dagiti ubbing a “pagpatawid ni Jehova” ken “panggunggonana.” (Salmo 127:3) Sungsungbatan dagiti nagannak iti Namarsua ti panangaywanda iti dayta a pagpatawid. Dagidiay mangmatmat kadagiti annakda a kas pakadagsenan masapul a sukayenda ti baro a personalidad maipapan iti daytoy.a

Napudno a panangipato kadagiti ubbing: Impalgak ti maysa a panagadal nga adu a manangabuso nga inna inanamaenda a dagiti maladaga ammoda ti naimbag ken dakes inton agedaddan iti makatawen. Kakatlo kadagidiay a nasurbey inkeddengda ti innem a bulan.

Ipakita ti Biblia a datay amin naipasngaytayo nga imperpekto. (Salmo 51:5; Roma 5:12) Dina aklonen a magun-odan ti pannakaawat iti pannakaipasngay. Imbes ketdi, kunaenna a “gapu iti pannakaasaasda” dagiti pannakaawat ti maysa a tao “nasanayda a mangilasin iti naimbag ken dakes.” (Hebreo 5:14) Kasta met, saritaen ti Biblia “dagiti inuubingan a bambanag,” ti “kinamaag” iti kinaubing, ken ti “kinaubbaw” iti kinaagtutubo. (1 Corinto 13:11; Proverbio 22:15; Eclesiastes 11:10) Masapul a maawatan dagiti nagannak dagitoy a limitasion, a dida namnamaen ti ad-adu pay ngem ti maitutop iti edad ken abilidad ti ubing.

Panangipaay ti disiplina iti ubbing: Iti Biblia ti Griego a sao a naipatarus a “disiplina” kaipapananna “mangisuro.” Ngarud, ti nangnangruna a kalat iti disiplina ket, saan a mangpasakit, no di ket mangsanay. Kaaduan iti daytoy ket maibanag nga awan ti baot, nupay kasapulan dayta no dadduma. (Proverbio 13:24) Kuna ti Biblia: “Imdenganyo ti disiplina ket agmasiribkayo.” (Proverbio 8:33) Kasta met, nagsurat ni Pablo a masapul a ti maysa “nateppel iti sidong ti dakes,” a mamagbaga a buyogen ti “panaganus.” (2 Timoteo 2:24; 4:2) Daytoy ikkatenna ti panagpungtot ken ti kasta unay a kinapigsa uray no kasapulan ti panangbaot.

Gapu kadagitoy a prinsipio ti Biblia, imtuodenyo ti bagiyo: ‘Makaisuro kadi ti panangdisiplinak, wenno mangtengngel laeng babaen ti panangdangran? Ipasagepsep kadi ti panangdisiplinak dagiti umiso a prinsipio wenno basta mangipaay iti panagamak?’

Pagpatinggaan ti kababalin dagiti nataengan: Maysa a manangabuso ti nangibaga a basta “napukawna laeng ti panagteppelna” ket namalona ti asawana. Inimtuod ti manangbalakad ti lalaki no pinadasnan a binagsol ti asawana. “Diakto pulos aramiden dayta!” kuna ti lalaki. Natulongan ti lalaki a makakita nga isut’ agtigtignay iti sidong dagiti pagpatinggaan, ngem ti parikut ket dagitoy saan nga isu dagiti umiso a pagpatinggaan.

Sadino ti yan ti pagpatinggaanyo? Agsardengkayo kadi sakbay a dagiti pagsupiatan agbalindan a panangabuso? Wenno agpungtotkayo kadi ket kamaudiananna agbugkawkayon, manginsulto, mangiduron, mangibarsak kadagiti bambanag, wenno mangmalo?

Adda naikeddeng a pagpatinggaan ti baro a personalidad, a naikeddeng sakbay nga agsalawasawkayo wenno mangmalokayo. “Awan koma ti sao a naalas a rummuar iti ngiwatyo,” kuna ti Efeso 4:29. Kuna pay ti bersikulo 31: “Isuamin a pait ken gura ken unget ken ariwawa ken dakes a panagsao maikkat koma kadakayo agraman ti amin a kinadakes.” Ti Griego a sao agpaay iti “unget” ipamatmatna ti “kinadarasudos.” Makapainteres, ipamatmat ti libro a Toxic Parents a ti gagangay a kababalin dagiti manangabuso iti ubing isu ti “nakaam-amak a kinakurang ti panagteppel.” Mangikeddeng ti baro a personalidad kadagiti pagbeddengan, agpadpada iti pisikal ken sasao.

Siempre, agaplikar ti baro a personalidad agpadpada iti asawa a babai ken lalaki. Rebbeng a liklikanna ti manggargari iti asawana, nga ipakitana ti panangapresiar iti panangikagumaanna a mangaywan iti pamilia, a makitinnulong kenkuana. Ket saan koma a biruken ti tunggal maysa ti di mapataud ti asinoman kadakuada​—kinaperpekto. Imbes ketdi, rebbeng nga iyaplikarda ti 1 Pedro 4:8: “Nangnangruna ngem kadagiti amin a banag, maaddaankayo ngarud ti nasged nga ayat iti maysa ken maysa, agsipud ta ti ayat abbunganna dagiti adu a basbasol.”

Panagraem kadagiti lallakay: “Mangipakitakayo iti panagraem kadagiti lallakay ken dayawen ida,” kuna ti Levitico 19:32. (Today’s English Version) Mabalin a karit daytoy no ti lakayen/baketen a naganak ket agsakit ken nalabit nalabes ti dawdawatenna. Saritaen ti Umuna a Timoteo 5:3, 4 ti panangited iti “dayaw” ken “supapakan” dagiti nagannak. Daytoy iramanna dagiti pinansial a probision ken ti panagraem. Gapu kadagiti amin nga inaramid dagiti nagannaktayo kadatayo idi awan pay gawaytayo a maladaga, rumbeng koma nga ikkantayo ida iti umasping a konsiderasion no kasapulan.

Parmeken ti panagribal dagiti agkabsat: Sakbay a nagturong ti pungtot ni Cain iti panangpapatay iti kabsatna a ni Abel, isut’ nabalakadan: “Ti basol kumleb iti ruanganmo. Kayatnaka nga iturayan, ngem masapul a parmekem dayta.” (Genesis 4:7, TEV) Mamedmedan dagiti rikna. Adalenyo ti aganus iti maysa ken maysa, “a sipaparabur a palabsenyo ti maysa ken maysa gapu ta inay-ayatyo ti maysa ken maysa.”​—Efeso 4:2, Phillips.

Panangadal nga Agipudno

Adu a biktima ti kinaranggas iti pagtaengan ti saan a mangipudno iti kinaranggas. Ngem mamaregta ni Dr. John Wright: “Rumbeng a sapulen dagiti mamalmalo a babbai ti emosional ken pisikal a salaknib manipud iti mapagtalkan a sabali a tao.” Kasta met laeng ti aniaman a naabuso a miembro ti pamilia.

No dadduma marigatan nga agipudno ti maysa a biktima iti sabali a tao. Ta, ti panagtalek iti kasingedan a paset ti kagimongan​—ti pamilia​—​nagtungpal iti rigat. Nupay kasta, “adda maysa a gayyem a nadekdekket ngem kabsat,” kuna ti Proverbio 18:24. Ti panangbiruk iti dayta a gayyem ken panangadal iti panagipudno a siaannad ket maysa a napateg nga addang iti pananggun-od iti kasapulan a tulong. Siempre, masapul nga agpatulong met ti manangabuso.

Tinawen a ginasut a ribo a tattao ti agbalin a Saksi ni Jehova. Dagitoy awatenda ti karit a panangikawes iti baro a personalidad. Nairaman kadagitoy dagiti dati a mangpatpataud ti kinaranggas iti pagtaengan. Tapno malapdan ti aniaman a pagannayasan nga agsubli, masapul nga itultuloyda a palubosan ti Biblia nga agbalin a “naimbag a pakasursuruan, pakababalawan, pakapalintegan.”​—2 Timoteo 3:16.

Agpaay kadagitoy a Saksi, ti panangikawes iti baro a personalidad ket agtultuloy, ta kunaen ti Colosas 3:10 a daytat’ “mapabpabaro.” Isut’ gapuna a masapul ti agtultuloy a panangikagumaan. Buyogen ti panagyaman, dagiti Saksi ni Jehova makagun-odda iti pannaranay dagiti umariwekwek a naespirituan a “kakabsatda a lallaki ken babbai ken inna ken annak.”​—Marcos 10:29, 30; kitaenyo met ti Hebreo 10:24, 25.

Kasta met, kadagiti amin a 70,000 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong, adda dagiti naayat a manangaywan a kasla “paglemmengan no agangin ken paglinongan no agbagyo.” “Makitanto ken ipangagto dagiti mata ken lapayag[da] dagiti kasapulan dagiti tao.” (Isaias 32:2, 3, TEV) Gapuna dagiti kabbaro a Saksi ni Jehova, agraman dagiti aduanen ti kapadasan, addaanda iti nagsayaatan a pakagun-odan iti tulong iti kongregasion Kristiano bayat ti panagtrabahoda a mangikawes iti baro a personalidad.

Dagiti Naasi a Manangaywan

No umay dagiti tao kadagiti manangaywan a Kristiano iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova nga agpabalakad, dagitoy a manangaywan nasanayda nga umimdeng nga awan idaddadumada. Maparegtada a mangipakita iti tunggal maysa, nangnangruna kadagiti biktima ti nakaro a panangabuso, iti dakkel nga asi ken pannakaawat.​—Colosas 3:12; 1 Tesalonica 5:14.

Kas pangarigan, maysa a namalmalo nga asawa mabalin a kasta unay ti pannakadangranna. Iti adu a pagilian itatta, no naaramid koma ti kasta a panangmalo iti maysa a tao a saan a kameng ti pamilia, mabalin a naibaluden ti manangabuso. Gapuna ti biktima masapul a maipaayan iti naisangsangayan a panangaasi, a kas kadagiti amin a dadduma a panangabuso, kas ti seksual a panangabuso.

Kasta met, dagiti agbasol a maibusor kadagiti linteg ti Dios sungsungbatanda dayta. Iti kastoy a pamay-an mapagtalinaed a nadalus ti kongregasion, ket masalakniban dagiti dadduma nga awan basolna. Ket ti nakapatpateg, saan a malapdan ti panagayus ti espiritu ti Dios.​—1 Corinto 5:1-7; Galacia 5:9.

Ti Panangmatmat ti Dios iti Panagasawa

No agbalin a Saksi ni Jehova dagiti tao, umanamongda a sumurot kadagiti prinsipio ti Nakristianuan a panagbiag a masarakan iti Sao ti Dios. Maadalda a ti lalaki ti naituding nga ulo ti pamilia, a mangiwanwan iti dayta iti pudno a panagdayaw. (Efeso 5:22) Ngem ti kinaulo pulos a dina ipalubos ti panangmalo iti asawa, a mangdadael iti personalidadna, wenno di mangikankano kadagiti pagayatanna.

Maisupadi ketdi, ilawlawag ti Sao ti Dios a dagiti assawa rumbeng nga “itultuloyda nga ayaten dagiti assawa[da], kas ti panagayat ni Kristo iti kongregasion ket inyawatna ti bagina agpaay iti dayta . . . Dagiti lallaki rebbeng nga ayatenda ti asawada a kas iti bagida, ta nikaanoman awan pay ti gimmura iti lasagna; no di ket taraonanna ken ipatpategna dayta.” (Efeso 5:25, 28, 29) Kinapudnona, nalawag a kunaen ti Sao ti Dios a dagiti babbai rumbeng a maikkanda iti “dayaw.”​—1 Pedro 3:7; kitaenyo met ti Roma 12:3, 10; Filipos 2:3, 4.

Sigurado nga awan ti Kristiano nga asawa a lalaki a sipupudno a mangikuna a pudno nga inay-ayatna ti asawana wenno dayawenna no pagsasawan wenno saktanna. Daytat’ kinamanaginsisingpet, ta kunaen ti Sao ti Dios: “Lallaki, itultuloyyo nga ayaten dagiti assawayo ket dikay pagungtan ida.” (Colosas 3:19) Din agbayag, inton dumteng dagiti panangukom ti Dios iti daytoy dakes a sistema inton Armagedon, dagiti managinsisingpet sagabaendanto ti pumada a pagtungpalan a kas dagiti bumusbusor iti turay ti Dios.​—Mateo 24:51.

Ti managbuteng-Dios nga asawa masapul nga ayatenna ti asawana a kas iti bagina. Maluenna kadi ti bagina, danogenna ti rupana, wenno siraranggas a pungotenna ti buokna met laeng? Tagibassitenna kadi ti bagina a di ipateg ken laisen iti imatang dagiti dadduma? Ti mangaramid kadagita a banag maibilang nga agmauyong, no lablabsen ti agsao.

No maluen ti maysa a Kristiano a lalaki ti asawana, pagbalinenna nga awan mamaay dagiti amin a Nakristianuan nga ar-aramidna iti imatang ti Dios. Laglagipenyo, “ti mannakikabil” saan a kualipikado a maikkan kadagiti pribilehio iti kongregasion Kristiano. (1 Timoteo 3:3; 1 Corinto 13:1-3) Siempre, asinoman nga asawa a babai nga umasping iti dayta ti pannakilangenna iti asawana lablabsingenna met ti linteg ti Dios.

Iraman ti Galacia 5:19-21 kadagiti aramid ti lasag a kondenaren ti Dios ti “gurangura, ringringgor, . . . panagpungpungtot” ket kunaenna a “dagiti agaramid kadagita a banag saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios.” Gapuna, ti panangmalo iti asawa wenno annak pulos a di nainkalintegan. Gagangay a daytat’ maibusor iti linteg ti daga ken pudno a maibusor iti linteg ti Dios.

Ti magasin a Ti Pagwanawanan, nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova, nakaipaayen kadagiti Nainkasuratan a panangmatmat maipapan iti daytoy a banag, a kunana kadagidiay agkunkuna a Kristiano ngem manangmalo: “Asinoman a mangaklon nga isut’ maysa a Kristiano a maulit-ulit ken awan panagbabawi nga agpungtot a siraranggas mabalin a mailaksid,” maikkat.​—Mayo 1, 1975, panid 287 (iti Ingles); idiligyo iti 2 Juan 9, 10.

Ti Ipalubos ti Linteg ti Dios

Ukomento ti Dios kamaudiananna dagidiay a manglabsing kadagiti lintegna. Ngem kabayatanna, aniat’ ipalubos ti Saona kadagidiay Kristiano nga assawa a mabalin a mamalmalo no ti manangabuso saan nga agbalbaliw no di ket itultuloyna ti panangmalona? Obligado kadi dagiti awan basolna a biktima nga agtultuloy a mamagpeggad iti pisikal, mental, ken espiritual a salun-atda, nalabit ti pay biagda?

Ti Pagwanawanan, iti panagkomentona maipapan iti kinaranggas iti pagtaengan, ibagana ti ipalubos ti Sao ti Dios. Kunaenna: “Mamalakad ni apostol Pablo: ‘Di sumina ti babai ken asawana; ngem no sumina, agtalinaed a di makiasawa wenno makikappia ken asawana; ket ti lalaki saanna nga isina ni asawana.’” Kuna pay ti artikulo: “No saanen a maibturan ti panangabuso, wenno agpeggad ti addaan pammati nga asawa mabalinna ti ‘sumina’ no kayatna. Ngem ti ipamuspusan isu koma ‘ti panagkappia’ iti umiso a tiempo. (1 Corinto 7:10-16) Nupay kasta, ti ‘isisina’ saan nga isut’ mangipaay iti Nainkasuratan a pakaibatayan iti diborsio ken pannakiasawa manen; ngem ti legal a diborsio wenno legal a pannakisina mabalin a makaipaayda iti salaknib manipud masanguanan a panangabuso.”​—Setiembre 15, 1983, pinanid 28-9; kitaenyo met ti Nobiembre 1, 1988, pinanid 22-3.

Ti pilien ti biktima nga aramiden kadagitoy a kasasaad ket personal a pangngeddeng. “Tunggal maysa awitennanto ti awitna met laeng.” (Galacia 6:5) Awan ti sabali a mangaramid ti pangngeddeng nga agpaay kenkuana. Ket rumbeng nga awan ti mangpilit kenkuana nga agsubli iti manangabuso nga asawa no agpeggad ti salun-at, biag, ken espiritualidadna. Masapul a daytat’ bukodna a pangngeddeng, bukodna a pagayatan, saan a gapu ta dadduma ti mangpadpadas a mangipilit iti pagayatanda kenkuana.​—Kitaenyo ti Filemon 14.

Panagpatingga ti Kinaranggas iti Pagtaengan

Naammuan dagiti Saksi ni Jehova a ti kinaranggas iti pagtaengan ket kasasaad nga impadto ti Biblia a mapasamak kadagitoy maudi nga al-aldaw, isu nga adu ti agbalin a “manangabuso, awan ayatda a nakayanakan,” ken “nauyongda.” (2 Timoteo 3:2, 3, The New English Bible) Ikari ti Dios a sumaruno kadagitoy maudi nga al-aldaw, ipaaynanto ti maysa a natalna a baro a lubong a sadiay dagiti tattao “agnaeddanto a sitatalged, ket awanto ti mangpabuteng kadakuada.”​—Ezequiel 34:28.

Iti dayta a nakaskasdaaw a baro a lubong, mapalabaston iti agnanayon ti kinaranggas iti pagtaengan. “Dagiti naemma tawidendanto ti daga, ket maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”​—Salmo 37:11.

Paregtaendakayto a mangammo ti ad-adu pay maipapan kadagiti kari ti Biblia agpaay iti masanguanan. Kinapudnona, magunggonaankayo uray pay itan babaen ti panangiyaplikar kadagiti prinsipio ti Biblia iti kasasaad ti pamiliayo.

[Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 10]

Tumulong dagiti prinsipio ti Biblia a mangrisot kadagiti suppiat ti pamilia

[Ladawan iti panid 13]

Masapul nga agipudno dagiti biktima iti maysa a mapagtalkan a gayyem