Mangmalmalo nga Assawa Personal a Panangmatmat
NAGKAYKAYSA ti timek dagiti eksperto a dagiti manangmalo iti asawa ket kangrunaanna addaanda iti isu met laeng a kasasaad. Dagiti dodoktor, dagiti abogado, dagiti opisial ti policia, dagiti opisiales ti korte, ken dagiti agtartrabaho a maipaay iti kagimongan—a ti trabahoda ti mangipaay kadakuada iti inaldaw a pannakilangen kadagiti kinaranggas iti pamilia—ket agtutunosda iti daytoy. Kuna ti maysa nga opisial iti korte: “Ti narcissismo—dayta ti kangrunaan a kababalin. Ti pagpadaan ti manangmalo ken ti agtutubo nga ubing ket nakaskasdaaw. Dagiti estoria iti inuubingan a panagpungpungtot ti insalaysay kaniak ti tunggal babai a nakilangenak. Ti manangmalmalo makilangen laeng iti lubong sigun iti no kasano ti panangaywan daytoy kadagiti kasapulanna.” Daytoy nga opisial tandaanna ti manangmalo a “sociopathic,” kayatna a sawen isu dina mabaelan a panunoten ti pagbanagan dagiti tigtignayna.
“Makapainteres unay,” kinuna ti maysa a mannurat, “dagiti manangabuso a lallaki kaaduanna ket agsagsagabada iti nababa a pakasarsaritaan iti bagina met laeng, ti isu met laeng a kababalin nga inkagumaanda a tignayen kadagiti biktimada.” “Ti panangikut ken ti panagimon, agraman ti seksual a kinakapuy ken ti nababa a panagraem iti bagi met laeng, isu dagiti gagangay a kababalin dagiti lallaki a mangmalmalo kadagiti babbai,” kuna ti maysa a report ti pagiwarnak. Babaen iti pannakitunos iti daytoy a kasasaad iti manangabuso iti asawa, maysa a mabigbigbig a sikiatrista ti nangikuna met: “Ti panangmalmalo ket maysa a pamay-an a panangipakita ti nakapuy a lalaki iti panangpaneknekna iti kinalalakina.”
Nalawagen a ti manangabuso a lalaki usarenna ti kinaranggas kas maysa nga alikamen iti panangtaginayonna iti panangtengngelna ken panangidemostrana iti pannakabalinna a mangituray iti asawana. Ti manangabuso iti asawa kunana pay: “No agsardengkami a mangmalo, mapukawmi ti panagtimbengmi. Ket dayta kasla narigat a panunoten.”
Masansan, awan ti makagapgapu, ti mangmalmalo nga asawa di nainkalintegan ti panangikutna ken panagimonna. Mabalin nga ar-arapaapenna ti romantiko a pannakainaig ti asawana iti kartero, ti agitultulod ti gatas, maysa a nasinged a gayyem ti pamilia, wenno ti siasinoman a mabalin a pakisaritaanna. Uray pay no mabalin a tratuenna ti asawana a siraranggas, a saktanna pay ti bagina, nakaro ti panagbutengna iti pannakisinana wenno ti pannakapukawna kenkuana. No ti maab-abuso nga asawa mangbutbuteng iti panangpanawna kenkuana, mabalin nga isut’ mangbutbuteng a mangpapatay kenkuana ken ti bagina met laeng.
Ti panagimon mabalin a masansan a pataudenna ti kinarungsotna no masikog ti asawa a babai. Mabalin a mabutbuteng ti lalaki iti posibilidad a ti panangipateg ti asawana ket maikkat kenkuana, a ti ubing ti agbalinen a sentro ti atensionna. Adu a mamalmalo a babbai ti mangipadamag a ti umuna a pagilasinan iti panangabuso ti asawa a lalaki ket no nakarangranggas a danogen ti asawada ti tianda bayat ti umuna a panagsikog. “Ti narcissismo a sagsagabaenna ti mabalin a mangikabil kenkuana iti sasaaden a sadiay mabalin nga isut’ aktual a mangpadas a mangpapatay iti sikog,” kuna ti maysa nga opisial iti korte.
Ti Siklo iti Kinaranggas
Ti sabali pay a paset iti kasasaad ti manangmalo iti asawa isu ti siklo iti kinaranggas a napadasan, kas pinatalgedan dagiti adu a namalmalo nga assawa. Iti maysa a tukad, ti asawa a lalaki ti mabalin nga agtungpal laeng iti panangbirngas, a mangusar kadagiti mangabuso a sasao. Mabalin nga isut’ mamutbuteng a mangipanaw kadagiti ubbing kenkuana, nga ibagana kenkuana a saannanton a makita ida a pulos. Gaput’ maamak, ti babai mabalin nga aminenna a basolna ti isuamin, nga awatenna nga isut’ gapu ti manangabuso a kababalinna. Ngarud ti babai ti tengtenglenen dagiti im-imana. Ti lalaki addaanen panangtengngel iti asawana. Ngem masapul nga isut’ addaan iti dakdakkel a panangituray. Daytoy nga umuna a tukad mabalin a dumteng iti aniaman a tiempo kalpasan iti panagasawa—no dadduma iti uneg ti sumagmamano a lawas.
Ti maikadua a tukad ti mabalin a dumteng a buyogen iti kellaat a kinaranggas—panangkugtar, panangdanog, panangkagat, panangpungot, panangiduron iti babai iti datar, pannakidenna iti naranggas a pamay-an. Iti damdamo unay, ti asawa a babai ti mabalin a makabigbig nga isut’ saan a mapabasol. Isut’ mabalin nga agrason a ti makagapu ket mabalin nga agtaud iti ruar—panagaburido iti pagtrabahuan wenno di pannakaibagay kadagiti katrabahuanna.
Sumaruno a dagus iti kellaat a kinaranggas, ti asawa a babai ti maliwliwa babaen ti kasta unay a panagbabawina. Itan ti lalaki addan iti maikatlo a tukad iti siklo. Isut’ manglapunos kenkuana kadagiti sagsagut. Isut’ dumawat kenkuana iti pammakawan. Ikarina kenkuana a daytat’ saanto a maulit manen.
Ngem pudno a mapasamakto manen dayta a maulit-ulit. Awanen ti panagbabawi. Daytan ti pamay-an iti biag. Ti pammutbuteng a panangpapatay iti babai no isut’ mamutbuteng a pumanaw ti kanayon nga adda sadiay. Itan ti babai ket addan iti naan-anay a panangiturayna. Laglagipenyo dagiti sasao nga inadaw a nasaksakbay ti maysa a manangmalo iti asawa: “No agsardengkami a mangmalo, mapukawmi ti panagtimbengmi. Ket dayta kasla narigat a panunoten.”
Ti Sabali Pay a Pagaspingan
Awan duadua, ti manangabuso iti asawa ti mangpabasol kadagiti assawada iti pananggargarida iti panangmaloda. Ipadamag ti direktor iti programa iti serbisio a maipaay kadagiti mamalmalo a babbai: “Ti manangabuso kunaenna iti parehana a babai, ‘Saan nga umiso ti panangaramidmo iti daytoy, isut’ gapuna a maluenka.’ Wenno, ‘Naladaw ti pangmalem, isut’ gapuna a maluenka.’ Kanayon a dayta ti basol ti babai. Ket no ti kasta nga emosional a panangabuso ti agtultuloy iti adu a tawtawen, ti babai ti maallukoy a mamati iti dayta.”
Imbaga ti asawa a lalaki iti asawana nga isut’ manggargari iti panangatakena babaen ti panangaramidna iti di umiso. “Bayat ti ikakaro ti kinaranggas, kasta met ti iyaadu ti panagpambar. Ket kankanayon a, ‘Kitaem ti nanggargariam kaniak nga aramiden. Apay a kayatmo nga aramidek dagitoy a bambanag?’”
Kuna ti maysa a nagbalbaliw a manangabuso iti asawa, a ti tatangna ket maysa met a manangmalo iti asawana: “Pulos a saan nga aminen ni tatangko nga isut’ nagbiddut. Pulos a saan nga agpakawan wenno mangawat iti aniaman a rebbengen maigapu kadagiti tigtignayna. Kankanayon a pabasolenna ti biktimana.” Ti anak a lalaki aminenna met, “Pinabasolko ti asawak iti panangiyegna iti bukodna a pannakaabuso.” “Iti uneg ti 15 a tawtawen,” kuna ti sabali, “inabusok ti asawak gapu ta isut’ maysa a Saksi ni Jehova. Pinabasolko ti asawak kadagiti isuamin. Diak nabigbig a ti ar-aramidek ket dakes agingga a rinugiak ti nagadal iti Biblia. Itan daytat’ dakes a pakalaglagipan iti biagko. Padpadasek a lipaten, ngem kanayon nga adda sadiay.”
Ti salaysay ti ama ken ti anak a lalaki, nga agpadpada a manangmalo iti asawa, ket saan a naisangsangayan. Imbes ketdi, dayta, ti kaaduan a kasasaad dagiti manangmalo nga assawa a lallaki. Ti anak a lalaki inaminna a ti panangmalo iti asawa ket agsubli iti 150 a tawen a napalabas iti pamiliana, a naiyallatiw manipud iti ama agingga iti anak a lalaki, kas ti napasamak. Sigun iti National Coalition Against Domestic Violence, “kadagiti ubbing a makasaksi ti kinaranggas iti pagtaengan, 60 porsiento kadagiti ubbing a lallaki ti agbalin a manangmalo iti assawa kamaudiananna ken 50 porsiento kadagiti ubbing a babbai ti agbalin a biktima.”
Kuna ti maysa a mannurat iti pagiwarnak: “Uray pay no maisalakanda iti panangmalo ket awan ti makita a pannakadangran, dagitoy nga ubbing nakasursuroda iti maysa a banag a nalabit didanto malipatan: a maawat ti panangtaming kadagiti parikut ken panagaburido iti naranggas a pamay-an.”
Dagidiay a mangimatmaton iti pagtaengan dagiti mamalmalo a babbai kunaenda a dagiti ubbing a lallaki a nakakita kadagiti innada a minalmalo dagiti ammada ti masansan a manglaban kadagiti inada iti naranggas a pamay-ay wenno mamutbutengda a papatayenda dagiti kakabsatda a babbai. “Daytoy ket saan laeng a basta sabali a kinamanagay-ayam ti ubing,” kinuna ti maysa. “Pudno a dayta ket inggagara.” Gaput’ nakitada dagiti nagannak kadakuada a nangusar iti kinaranggas iti panangtaming iti pungtot, makita dagiti ubbing a dayta laeng ti mabalinda nga aramiden.
Maysa a nursery rhyme kunaenna a dagiti babassit nga ubbing a babbai naaramidda iti “asukar ken rekrekado, ken kadagiti isuamin a napintas a banag.” Dagitoy a babassit nga ubbing a babbai dumakkelda nga agbalin nga innatayo ken assawa a babbai, a kunaen dagiti assawa a lallaki a saanda nga agbiag no awanda. Sigurado, ngarud, a ti kinahustisia busurenna ti panangabuso iti asawa, ngem makin-kinahustisia—ti tao wenno ti Dios?