Panangmatmat iti Lubong
Baro a Katekismo ti Katoliko
Inwaragawag ti Vatican a kalpasan ti innem a tawen a panagsagana, iruginanton ti kasaknapan a baro a katekismo. Maikadua laeng daytoy a gundaway iti historia ti Iglesia Katolika a mabuangay ti kasta. Ti kaunaan a kasaknapan a katekismo ket nabuangay idi 1566, a simmaruno iti Konsilio ti Trent, ken paset dagiti panagregget ti iglesia a sumraen dagiti epekto ti Repormasion. Kunaen ti diario ti Francia a Le Monde nga irepresentar ti baro a katekismo ti “napatgan a kadawyan a gunglo ti iglesia, nga agkamkampanian sipud pay iti Vatican II agpaay iti naisalsalumina a katekismo a mangipalnaad iti nagkauna, ad-adda a kadawyan nga ipatpateg.” Iti pananganamongna iti teksto, kinuna ni Papa Juan Paulo II a ti baro a katekismo “sigurado a pagibatayan iti pannakaisagana iti sangkapagilian ken amin nga alagaden ti relihion iti sidong ti maysa nga obispo.”
Maysa a Bendision ti Pannakapaatiddog ti Biag?
Nupay no kadagiti kallabes a tawen napaatiddog ti siensia ti promedio a kaatiddog ti biag ti tao, aminen ni Dr. Hiroshi Nakajima, direktor heneral ti WHO (World Health Organization), a ti “salun-at ken kalidad ti biag ti populasion ti sangatauan ket saan a sumaysayaat.” Iti maysa nga interbiu iti diario ti Paris a Le Figaro, kinuna ni Dr. Nakajima: “Maitunos iti pannakaammotayo, immadu pay ketdi ti bilang dagiti masakit wenno baldado, nangruna kadagiti lallakay/babbaket.” Iti intero a globo, ti promedio a kaatiddog itan ti biag ket 65 a tawen. Kadagiti nabaknang a pagilian, daytat’ 76 a tawen, ket kadagiti napanglaw a pagilian ti promedio ket 62 a tawen, ken 50 laeng a tawen kadagiti kapanglawan a paset ti daga. Iti sumaganad a lima a tawen, namnamaen ti WHO a manayonan iti uppat a bulan ti promedio a kaatiddog ti biag. Ngem kinuna ni Dr. Nakajima: “Nakadkadlaw a ti iyaatiddog ti biag dina kaipapanan ti biag nga awanan an-anayen wenno nakaro a sakit.”
Tapno Italimeng ti Colosseum
“Bayat ti kaadda ti Colosseum, agtultuloyto met ti kaadda ti Roma,” kuna ti kadaanan a pagsasao a Latin. Nupay kasta, ti nalatak a monumento ket agpegpeggad gapu iti panagagsep ti tudo, panagreggaay a bunga ti polusion ti atmospera, ken panagyegyeg gapu iti trapiko ti siudad. Iti tunggal aldaw, addada panagreggaay, ket masapul a mapalagdaan ti dadduma a pasetna. Tapno malapdan ti agtultuloy a panagreggay dayta nga ampitheater, nagtulag ti Ministri ti Panangitalimeng iti Kultura ti Italia ken ti maysa a bangko ti Roma nga agbinnadangda. Ramanen ti umuna a paset ti proyekto ti pannakapalitada tapno di agagsep ti tudo ken panangisubli kadagiti arko ken panangdatar manen iti kayo a suelo ti arena a nagrarangetan idi dagiti gladiador. Iti panangdakamat iti plano nga aggatad iti 40 bilion a lira ($32 milion, E. U.), awagan ti diario a La Repubblica ti tulag a “ti kadakkelan pay laeng a panagbinnadang ti publiko ken pribado a sektor idiay Italia tapno italimeng ti maysa gapuanan ti arte.”
‘No Awan Papadi—Awan Met Simbaan’
Sangsanguen dagiti Katoliko a klero idiay Francia ti maysa a nakaro a parikut—panaglakay. Gapu ta narasay a kabbaro a papadi ti mangsukat kadagiti matay wenno agretiro a lallakayen a klero, bumasbassit ti bilang dagiti padi idiay Francia. Ipadamag ti diario a Ouest-France nga idiay Britanny, sigud a baluarte ti Katolisismo iti lauden ti Francia, bimmaba ti bilang dagiti padi iti 2,207 laengen. Dagiti agtawen iti nababbaba ngem 50 ket 180 laengen ti bilangda, 900 kadakuada ti adda iti nagbaetan ti 50 ken 70 a tawen, ket nasurok a kaguddua kadakuada ti agtawenen iti nasurok a 70. Iti panangipadles a ti agdama a kasasaad kaipapananna ti krisis iti simbaan, insennaay ti arsobispo ti Rennes a ni Jacques Jullien: “Ti agkurkurang a bilang dagiti padi ti kangrunaan a parikut. . . . No awan papadi, awan met simbaan.”
Dadaelen ti Implasion Dagiti Nasayaat a Kababalin
Aniat’ epekto ti naunday ken nakaro nga implasion iti tao? Kas sungbat iti daytoy a panagimtuod ti magasin a Veja, kinuna ti ekonomista a ni Eduardo Giannetti da Fonseca iti University of São Paulo: “Apektaran ti implasion ti moral nga estandarte ti kagimongan. Ti maysa a pagilian a di ammo ti umilina ti gatad ti kuartada iti sumaganad a bulan agbanag nga ikompromisoda ti kangrunaan a nasayaat a pagalagadan iti relasion ti tao. Pakapuyen ti nababa nga ekonomia ti panagtalek, kinapudno, kinamanagsapsapa, kinamapagpiaran, ken kinatarnaw.” Tapno masalbarda ti bagbagida iti nangato a gatad ti panagbiag, marikna agpada ti gobierno ken dagiti kadawyan a tattao a ti pagbanagan ikalinteganna ti pamay-an ti panangipatungpal iti dayta. Kunaen ni Fonseca: “Ti implasion isurona dagiti tattao a manggundaway, nadaras a gumun-od iti bambanag, ken agkurakot.”
Ti Langa ti Steroid
Pagaammon iti nabayag ti panangusar dagiti atleta kadagiti anabolic steroid nga inanamaenda a mangpasayaat iti panagay-ayamda. Nupay kasta, iti kallabes a tawtawen, simmaknap ti panangabuso iti steroid kadagiti saan nga atleta tapno pagpapintas. Natakuatan ti maysa a panagadal nga impadamag ti World Health Organization a kadagiti senior iti high school idiay Estados Unidos, 6.6 porsiento kadagiti amin a lallaki ti nagtomtomaren iti steroid. Iti daytoy a grupo, 26 porsiento ti nagkuna a ti kangrunaan a rason iti panagtomarda iti dayta isut’ panangpapintas iti langada. Dagiti pagdaksan ti panagtomar iramanna ti ingangato ti kolesterol, edema, ad-adda a panagpeggad iti sakit a coronary artery, panagluslos, tumor ti dalem, testicular atrophy, ken kinalupes. Naikuna met a dagiti steroid pagbalinenna nga agresibo ken di matengngel ti kababalin ti maysa.
Panangmatmat iti AIDS
Ipadamag ti Saturday Star ti Johannesburg, Sud Africa nga “adu kadagiti taga Sud Africa ti saanen a mangikankano iti AIDS wenno saanen a mamati nga adda kasta a sakit. Ti panagpunipon ti rasismo, kinapanglaw ken kinaignorante ti mangpalpalanlan iti isasaknap daytoy di maagasanen a sakit.” Patien ti dadduma a ti kapanunotan nga adda AIDS ket plano laeng dagiti taga Laud tapno pakapuyen ti Africa wenno ti sakit ket pinataud dagiti puraw tapno kedngan ti panagadu dagiti nangisit idiay Africa. Maysa pay a gapu a mangapektar iti panangmatmat dagiti tao iti AIDS isut’ panagbalin ti kinaranggas a kadawyan laengen iti inaldaw a kabibiag ti adu. Maysa a lalaki nga agnanaed iti nariribuk a lugar iti Sud Africa ti nagkuna iti maysa a timpuyog dagiti manangbalakad iti AIDS: “Kunayo nga idalitnak ti AIDS iti las-ud ti 10 a tawen. Ngem 25 a tattao ti natay ditoy . . . itay napan a lawas [gaput’ kinaranggas iti politika]. Pudno kadi a pakaruen pay laeng ti AIDS ti datin a kasasaad?” No di agbalbaliw dagiti panangmatmat, mapattapatta nga ad-adda a sumaknap ti sakit idiay Sud Africa kadagiti sumagananad a 10 agingga iti 15 a tawen.
Puersa ti Bulan
Pagaammon iti nabayag a ti bulan pagataben ken pagugotenna ti taaw ti daga. Nupay kasta, ipadamag ti magasin ti Francia a Terre Sauvage a pasingkedan itan dagiti sientista manipud CNRS (French National Center of Scientific Research) a ti bulan addaan met laeng iti umarngi nga epekto iti rabaw ti daga. Babaen ti maysa a pangpadas a naikabil iti maysa a naapgad a pool iti maysa a naseliuan a kueba a 1,000 metro iti uneg ti daga, natakuatan dagiti managsirarak ti panaggaraw dagiti linaon ti kueba iti tunggal 12 nga oras. Daytoy a panaggaraw, a pinataud ti in-inut a panaggaraw dagiti diding ti kueba, umasping iti pananglikmut ti bulan iti daga ken pammaneknek a ti bulan ket pudno a gubuayan ti inawagan ti Terre Sauvage a “nakaskasdaaw a nalimed a panaganges.”
Naammuanen ti Makagapu iti Pannakaulaw Bayat ti Panagbiahe
Adda tiempo a maulaw ti kaaduan. Mapasaran dayta ti minilion no agbiaheda. Patien itan dagiti sientista a naduktalandan ti gapu daytoy a kadawyan a panagulaw. Naammuan a ti parikut isut’ utek, a sadiay ti impormasion nga impatulod ti mata saan a maitunos iti impormasion nga impakaammo ti lapayag. Kas pangarigan, marikna ti lapayag dagiti panagtignay ti bagi iti uneg ti maysa nga agpalpallayog a bangka bayat a ti mata, makitana ti nakasentro nga eksena bayat ti panagpallayog ti bangka. Ti di agtunos a mensahe a maawat ti utek paruarenna dagiti hormones a nainaig iti danag ken ti napartak a panagbitik ti pulso kadagiti piskel ti tian, nga agbanag iti pannakaulaw ken panagsarua. Dagiti pamay-an tapno maliklikan ti panagulaw iramanda ti pannangan iti bassit, makabsog, nababa-ti-tabana a taraon sakbay ti panagbiahe; ikikita kadagiti pagkurbaan iti nawatiwat a kalsada bayat a nakalugan iti kotse wenno ikikita iti adayo bayat a nakalugan iti bangka tapno makita dagiti mata dagiti madlaw ti lapayag; kissayan ti panagkutikuti ti ulo ken bagi; ken pagtalinaeden ti panunot nga okupado kadagiti dadduma a bambanag.
Mapukawan iti Trabaho Dagiti Nataengan
“No nasuroken nga 40 ti edadyo, diyon panunoten a sukatan pay ti panggedanyo,” kuna ti The Star, maysa a diario ti Johannesburg, Sud Africa. Adu a trabahador idiay Sud Africa ti mapapanaw iti trabaho gaput’ panagpababa ti ekonomia. Dagiti natataengan a ngannganin agretiro ti masansan a kangrunaan a mapukawan iti panggedan. Sigun iti panagbilang manipud iti Department of Manpower, 37,500 a tao nga agtawen iti nasuroken a 50 ti mapukawan iti panggedanda iti kada bulan idiay Sud Africa. “Ti kasasaad idiay Sud Africa ket maipada idiay ballasiw taaw a sadiay dagiti lallaki ken babbai nga agtawen iti nasurok a 55 ket napartak a mapukaw idiay panggedan,” kuna ti The Star. “Kunaen ti Organisation for Economic Co-operation and Development a saanen a kadawyan ti panangiyempleo kadagiti lallaki ken babbai nga agtawen iti 55 ken nasurok. . . . Dagiti nailaksid isudat’ lallakay idiay Japan nga 60 porsiento kadakuada ti mangmangged.”
Mapapaay ti Panangikagumaan a Lumatak
Masansan a naaddaan dakes nga epekto ti nabiit pay a panagregget dagiti politiko ti E. U. a gumun-od ti pannakaanamong babaen iti pananginayon kadagiti relihiuso a balikas kadagiti panagkampaniada. Iti maysa a pasamak, maysa a dimngeg [iti kampania] ti nagsurat iti Daily News ti Nueva York: “Masapul nga usigen ni Jesse Jackson ti Bibliana. Iti panagbitlana idi Hulio 15, iti kumbension dagiti Demokratiko, dinakamatna ni Maria ken Jose kas awanan pagtaengan a pagassawaan ken maysa nga ina nga agwaywayas ni Maria. Saan nga ‘awanan pagtaengan a pagassawaan’ da Jose ken Maria. Nagbiaheda a napan idiay Betlehem tapno agtulnog iti linteg, nagkamangda idiay Egipto tapno liklikan ti panangpapatay ni Herodes, ngem nagtaengda idiay Nazareth. Ket saan nga ‘agwaywayas nga ina’ ni Maria. Idiay Mateo, Kap. 1, bersikulo 18-23, ken idiay Lucas, Kap. 1, bersikulo 26-35, natukoy ni Jose kas asawa ni Maria ken ni Maria kas asawa ni Jose. Nupay no nalatak ken epektibo a pangilasin ti ‘awanan pagtaengan’ ken ‘agwaywayas’, iti daytoy a kaso, saanda nga agaplikar. Jesse, siertuem no pudno met laeng dagiti ibagbagam.”