Ti Akem ti Relihion iti Gubgubat ti Tao

“AWAN a pulos ti tattao nga awanan iti relihion,” kuna ti The World Book Encyclopedia (edision ti 1970). Ngem nagsurat da historiador Will ken Ariel Durant: “Maysa kadagiti saan nga agbalbaliw iti historia isu ti gubat.” Agnaig kadi dagitoy dua [a banag] a di agbalbaliw, gubat ken relihion?

Kinapudnona, saan a nagsinsina ti gubat ken relihion iti intero a historia. Maipapan iti Egipto, maysa kadagiti immuna a pannakabalin ti lubong iti historia, inlawlawag ni Lionel Casson iti libro nga Ancient Egypt: “Iti tunggal balligi ti militar maikkan dagiti didios ti buis; ket gaput’ panagtarigagay iti ad-adu pay a kinabaknang, kas kadagiti paraon segseggaan dagiti padi ti ad-adu pay a namilitaran a panangparmek.”

Kasta met laeng ti kinuna ti klero a ni W. B. Wright iti Asiria, sabali pay nga immuna a pannakabalin ti lubong: “Ti pannakidangadang ti pakaseknan ti nasion, ket kankanayon a dagiti papadi ti manggargari ti gubat. Dagitoy masuportaranda a nangnangruna kadagiti samsam iti panangparmek.”

Maipapan iti kinunana a “barbaro nga Europa,” nagsurat ni Gerald Simons: “Simple laeng ti kagimonganda, nalawag nga organisadoda a maipaay iti maysa nga aramid, ti pannakigubat.” Ken nairaman ti relihion. “Adu a leyenda ti mangisalaysay kadagiti kampilan a balbalayan dagiti demonio, wenno alikamen dagiti didios,” kinuna ni Simons.

Ngem umasping idi ti kasasaad idiay Imperio ti Roma, a naibilang a sibilisado unay. “Napadakkel dagiti Romano a mannakigubat,” inlawlawag ni Moses Hadas iti libro nga Imperial Rome. Awiten dagiti soldado a Romano idiay paggugubatan dagiti bandera nga addaan kadagiti emblema dagiti diosda. Kinuna ti maysa nga enciklopedia: “Gagangayen nga ibilin ti maysa a heneral nga ibarsakda ti maysa a bandera kadagiti kabusor, tapno paregtaen dagiti soldadona iti pangrugian pay laeng babaen ti panangtignay kadakuada a mangpasubli iti nalabit ibilangda a kasasantuan a banag nga ik-ikutan ti daga.”

Gubat ken Dagiti Agkunkuna a Kristianoda

Ti itataud ti Kakristianuan iti entablado ti lubong dina binaliwan dagiti bambanag. Kinapudnona, nagsurat ni Anne Fremantle iti libro nga Age of Faith: “Kadagiti amin a gubat a pinagdangadangan ti tao, awan ti sigaganetget a nakidangadangan no di dagidiay maigapu iti pammati. Ket kadagitoy a ‘nasantuan a gubgubat,’ awanen ti nadardara ken napapaut ngem dagiti Kristiano a Krusada idi Edad Media.”

Nakaskasdaaw ta uray itatta bassit laeng ti nagbaliwanna. “Agtultuloy ti pannakidangadang ken ipapatay iti sidong dagiti bandera ti relihion a kankanayon a naranggas,” kuna ti magasin a Time. “Adda binnales a panangpapatay kadagiti Protestante ken Romano Katoliko idiay Ulster iti kasla awan mamaayna nga agnanayon a kinaubbaw. Maam-amak a sipsiputan dagiti Arabo ken Israeli dagiti isyu maipapan iti suppiat iti teritoria, kultura ken relihion.” Kasta met a dagiti etniko ken relihiuso a nagdumaan ti nakaigapuanan dagiti nakaam-amak a panangpapatay kadagiti dati a republika ti Yugoslavia, agraman dagiti dagdaga iti Asia.

Di nakapapati, masansan a gubaten dagiti agkunkuna a Kristiano dagiti kapammatianda met laeng. Gapuna, patayen dagiti Katoliko dagiti Katoliko kadagiti paggugubatan. Inamin ti historiador a Katoliko a ni E. I. Watkin: “Narigat man nga aminen, ditay mabalin a libaken gapu iti panagayat iti ulbod a panangpabileg ken di matalek a kinasungdo wenno ditay mabalin a laksiden ti historikal a kinapudno a dagiti Obispo kankanayon a sinuportaranda dagiti amin a gubat a nakidangdangadangan ti gobierno iti pagilianda. Awan ti ammok nga uray maysa laeng a pasamak a kinondenar ti herarkia ti nasion a saan a nainkalintegan ti aniaman a gubat . . . Aniaman ti opisial a teoria, ti pagalagadan a sursuroten dagiti Obispo a Katoliko bayat iti gubat ket ‘kanayon nga umiso ti pagiliak.’”

Ngem, daytat’ saan laeng a pagalagadan dagiti Katoliko. Kinuna ti maysa nga editorial iti Sun iti Vancouver, Canada: “Talaga a di maliklikan ti Protestantismo dagitoy a puersa a nakabingbingayan ti nasion. Nalabit daytat’ pagkapuyan dagiti amin nga organisado a relihion a sursuroten ti simbaan ti bandera . . . Ania a gubat a nagdadangadangan ti di inaklon ti tunggal dasig a dinasigan ti Dios?”

Nalawag nga awan ti uray maysa! Inamin ti klero a Protestante a ni Harry Emerson Fosdick: “Uray kadagiti simbaanmi inkabilmi dagiti bandera ti gubat . . . Iti bangir ti ngiwatmi indaydayawmi ti Prinsipe ti Kappia ket iti bangir indaydayawmi met ti gubat.” Ket kinuna ti kolumnista a ni Mike Royko a dagiti Kristiano nikaanoman “saanda a mariribukan maipapan iti pannakigubat kadagiti sabsabali a Kristiano.” Inlawlawagna: “No mariribukanda koma, kaaduan koma kadagiti nadara unay a gubgubat idiay Europa ket di koma napasamak.” Ti kangrunaan kadagitoy isu ti Tallopulo a Tawen a Gubat dagiti Protestante ken Katoliko idiay Alemania.

Sigurado a nalawagen dagiti kinapudno. Ti relihion ket manangsuportar ken, no dadduma, manangitandudo pay iti gubat. Gapuna, adu ti mangpampanunot kadagiti saludsod a: Paboran kadi ti Dios ti maysa a nasion a nangnangruna ngem ti maysa a nasion iti tiempo ti gubat? Makidasig kadi ti Dios no aggugubat dagiti nasion? Addanto kadi tiempo nga awanen ti gubat?

[Blurb iti panid 3]

Ibarsak dagiti soldado a Romano dagiti bandera nga addaan kadagiti emblema dagiti diosda kadagiti kabusor