Panagasawa​—Apay Adut’ Mangbaybay-a

NO MATMATAN a naimbag ti diborsio idiay Hong Kong, a sadiay adda agpadpada ti kultura ti Daya ken Laud, kuna ti Asia Magazine: “Ti kinakurang ti komunikasion, di kinamatalek, seksual a pakarigatan ken di panagbagay dagiti gagangay a makagapu iti panagsupiat dagiti agassawa agpadpada kadagiti Insik ken dagiti taga Laud.” Kasta met laeng ti kasasaad iti sadinoman ditoy lubong.

Dagiti babbai ken lallaki a mangipangpangruna iti propesionda dagus nga isakripisioda ti pamiliada gapu iti trabahoda. Gapuna, mapukaw ti komunikasion ti pamilia. Gaput’ nabannoganen kalpasan ti panagtrabaho nga agmalem, ipamaysa ti asawa a lalaki ti agbasa iti diario. Ni Junichi ken ti asawana mangimatmatonda iti tallo a restauran ket agtrabahoda manipud alas otso ti bigat aginggat’ alas dies ti rabii iti nadumaduma a lugar. “Talaga nga awanen ti komunikasionmi nga agassawa,” aminen ni Junichi. Daytoy a kinakurang ti komunikasion nagbanag iti nakaro a parparikut ti panagasawa.

Ti sabali pay a banag a mangiturong iti panagsina isut’ panangmatmat dagiti tao iti pannakidenna iti di asawa. Ti pannakidenna iti di asawa nasaknapen ta 20 porsiento kadagiti lallaki ken 8 porsiento kadagiti babbai a simmungbat iti surbey idiay Japan ti nangamin a nakidennada iti saanda nga asawa iti las-ud ti napalabas a tawen. Gagangayen ti propesional a babai idiay Japan ti rummuar a kadua dagiti lallaki a saanda nga asawa. Makikuyog iti nadumaduma a lallaki, a pampanunotenna, “No maammuan ni lakayko, basta makisinaakon kenkuana.” Din ikankano ti moderno a kagimongan dagitoy nga ar-aramid.

Itandudo daytoy moderno a kagimongan ti siak-ti-umuna a kababalin, ta agpada nga ipangpangruna ti asawa a lalaki ken babai ti bagida, nga agbanag iti di panagbagay, sabali pay a gapu ti diborsio. “Gapu ta nakapuy ti panagasawami nagsinakami koman iti aniaman a tiempo idi pay laeng punganay,” kuna ni Kiyoko. “Kakaskasarmi pay laeng, imbagan ti asawak nga agbalinak a robot ken aramidek laeng ti maibaga kaniak. No naimbag dagiti bambanag kenkuana, diak marigatan, ngem no dakes, dina aminen dagiti biddutna ket ipabasolna ti isuamin kadagiti dadduma. Mapabasolak met ta umalsaak iti autoridad. Marigatanak nga agtulnog iti asawak no isut’ mangirurumenen.”

Dagiti dadduma pay a makagapu ti diborsio isu ti kinaranggas ken panagbartek, pinansial a parparikut, di makatunos dagiti nakaikamangan, ken panagtutuok ti isip.

Aniat’ Makagapu iti Diborsio?

Nupay nagduduma dagiti makagapu iti diborsio, saan laeng a daytat’ makagapu iti iyaaduna iti sangalubongan. Nupay pabasolen ti Daya ti impluensia ti kagimongan iti Laud kadagiti problemana, ti pananganamong iti diborsio iti Laud ket nabiit pay a paspasamak. Kinapudnona, nagtriple dagiti diborsio idiay Estados Unidos ken idiay Britania iti namimpat a daras idi laeng napalabas a sumagmamano a dekada. Ni Andrew J. Cherlin iti The Urban Institute (maysa nga organisasion a mangus-usig kadagiti parikut ti kagimongan ken ekonomia idiay Estados Unidos), nupay aminenna a dagiti makagapu ti iyaadu ti diborsio ket di unay maawatan, ilistana “ti kumarkaro nga ekonomiko a panagwaywayas dagiti babbai” ken ti “panagbalbaliw ti kababalin ti kaaduan iti kagimongan” kas dagiti makagapu iti pagannayasan.

Para kadagiti babbai idiay Estados Unidos, agraman dagidiay adda iti dadduma nga industrialisado a pagpagilian, ti panagasawa ken panagtrabaho iti ruar ti pagtaengan ket gagangayen. Nupay kasta, saan met a kadarato a tumulong ti lalaki kadagiti trabaho iti balay. Di ngarud pagduaduaan a kuna ti dadduma a babbai: “Ti masapul ti tunggal agtartrabaho a babai isu ti katulongan!”

Nupay sigagaget nga ikagumaan dagiti babbai ti aglaba, agdalus, agluto, ken agaywan kadagiti annak, idiay Estados Unidos, “adu a lallaki ti mangtagiragsak iti ‘panagpalpallailang,’” kuna ti libro a The Changing American Family and Public Policy. Mapaspasamak daytoy iti sangalubongan, kuna dagiti antropologo. Idiay Japan gagangayen kadagiti lallaki ti makibarkada kalpasan ti trabaho. Kunada a masapul dayta iti nasayaat a relasion idiay pagtrabahuan, ngem dida ikankano ti nasayaat a relasion idiay pagtaengan. Yantangay dagiti lallaki, sigun iti lohikada, isuda dagiti agsapsapul, dagiti babbai ken ubbing rumbeng a dida agrekreklamo. Nupay kasta, gaput’ iyaadu dagiti agtartrabaho a babbai, ti kasta a panagrasrason ket pambar laengen.

Ti sabali pay a makagapu iti di panagballigi ti panagasawa isut’ “panagbalbaliw ti kababalin ti kaaduan iti kagimongan” wenno, kas kuna ti Journal of Marriage and the Family, “ti di panangipateg iti kinapaut ti panagasawa.” Kadagiti nobia ken nobio iti 1990’s, ti kadawyan a kari nga “agingga a pagsinaennata ni patay” saanen a kastat’ kaipapananna. Itultuloyda ti mangsapul iti nasaysayaat nga asawa. No kastat’ panangmatmat dagiti kakaskasar iti singgalutda, kasanonto ti kabileg dayta?

Dagitoy a panagbalbaliw iti kagimongan saanen a makapasiddaaw kadagiti estudiante ti Biblia. Daytoy naipaltiing a libro ipalgakna a nanipud 1914 agbibiagtayon iti “maudi nga al-aldaw,” a dagitoy ket “panawen a napeggad a narigat a pakilangenan.” Dagiti tattao “agayatdanto iti bagbagida, . . . awan panagyamanda, saanda a nasungdo, awananda iti dungngo a nakayanakan, narigat ida a kasarsarita.” (2 Timoteo 3:1-3) Gapuna kadagiti tattao nga agayat iti bagbagida a nangnangruna ngem kadagiti assawada, a di agmatalek kadagiti assawada, ken di agtunos iti panagasawada, ti diborsio agbalin a kakaisuna a solusion tapno mabang-aranda kadagiti parikut iti panagasawa.

Pamay-an nga Agturong iti Naragragsak a Biag?

Iti kaaduan a kaso, ti diborsio, di napaneknekan a maysa a pamay-an nga agturong iti kinaragsak.a “Makaallilaw ti diborsio,” kuna ti managsirarak iti mental a salun-at a ni Judith Wallerstein kalpasan ti 15-tawen a surbey kadagiti 60 a nagdiborsio nga agassawa. “Iti sidong ti linteg maymaysa laeng a pasamak dayta, ngem iti sikolohikal daytat’ agsasaganad​—no dadduma di agpatpatingga​—a paspasamak, panagakar ken agsusukat a relasion bayat ti sumagmamano a tiempo.” Ipakita dagiti panagadalna a kakapat kadagiti babbai ken kakalima kadagiti lallaki ti di pay nakasubli iti normal a kasasaadda kalpasan ti sangapulo a tawen a diborsio.

Ti nangnangruna a maapektaran isu dagiti annak ti nagdiborsio. Manipud iti dayta met laeng a panagsirarak, naammuan ni Wallerstein a dandani kadagiti amin nga annak a nairaman, ti diborsio nakaipaay kadagiti “nakaro ken naan-anay a di inanamaen nga epekto.” Dadduma nga ubbing a mangilibak a saanda a marurod iti panagdiborsio dagiti nagannakda mabalin a kellaat a maammuandanto nga agparangto dagita a rikna iti panagbiagda no agbirukdanto iti pakiasawaanda.

Daytoy dina ipamatmat nga amin a biktima ti diborsio ket dinto pulos maaddaan iti kinaragsak, ta naragsak met ti dadduma. Para kadagitoy, tumaud ti nabalbaliwan a personalidad, gagangay manipud iti daan a personalidad. Kas pangarigan, apaman a napalabasen ti pannakakellaat iti diborsio ken dagiti naipakuyog a panagliday ken panagduadua maipapan iti kinapateg ti bagi, mabang-aranton ti di nagbasol nga asawa a maysa a nabilbileg, naragragsak, ken naidumduma a tao.

Inlawlawag ti maysa nga asawa a babai nga insukat ni lakayna iti sabali a babai a kalpasan a ti sakit ti nakem ken pungtot mangrugin a mapukaw, “masarakamto a naiduman ti riknam. Nagbaliwen ti rikriknam. Pulos a dikanton agbalin a kas idi immuna a kinataom.” Ibalakadna: “Mangipaayka iti tiempo a mangammo manen iti bagim kas maysa nga indibidual. Iti panagasawa kaaduanna a lapdan dagiti agassawa dagiti pagayatan ken tarigagayda a naiduma iti sabali a tao, ngem kalpasan ti diborsio, masapul nga adda tiempo a mangammo no ania dagiti pagayatam ken dimo pagayatan ita. No lapdam ti rikriknam, malaglagipmonto met laeng ida. Dumtengto ti aldaw a rumsuadanto manen, ket masapul a tamingem ida. Gapuna iyebkasmo dagiti riknam ket risutem ida.”

Gapu ta pagaammon dagiti parikut nga ipaay ti diborsio, saan unayen a makaawis dayta a pili. Ipadamag ti magasin a Time nga umad-adun dagiti manangbalakad a mangparparegta kadagiti mariribukan nga agassawa: “Dikay agsinsina.” Nagsurat ni David Elkind iti Tufts University: “Ti pannakapadas iti diborsio ket maipadis iti pannakablo ti sakayo iti maysa a panag-ski: Gapu ta adut’ mabmablo idiay pagay-ayaman ti ski, dina kayat a sawen a saanen a nasakit ti pannakablo ti sakayo.”

Saan a nalaka a solusion kadagiti parikut ti panagasawa ti diborsio. Ania, ngarud, ti nasaysayaat a pamay-an a pangrisut kadagiti di pagkinnaawatan iti panagasawa?

[Footnote]

[Ladawan iti panid 7]

Dagiti agassawa ita masansan a dida makikomunikar iti maysa ken maysa