Ti Makaallukoy a Panagsirarak Kadagiti Baro nga Agas

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Britania

Aniat’ pagaaspingan ti goma, cocoa, kapas, ken dagiti pangikkat iti ut-ot? Amindat’ mabalin a magun-odan kadagiti mula. Malaksid iti asukar ken oksihena a naaramid babaen iti photosynthesis, mangpataud met dagiti berde a mula iti karkarna a kaadu dagiti substansia manipud iti dadduma a kangrunaan a pakasangalan dagiti kemikal. Dagitoy a segundario a kemikal ti mangipaay iti naiduma a pakabigbigan ti tunggal mula.

TI PANNILUD ti nettle, ti napigsa nga ayamuom ti mansanas, ken ti makaay-ayo a banglo ti maysa a rosas ket maigapu amin iti nagduduma a kombinasion dagiti kemikal a substansia a pinarnuay dagiti mula a mismo. Gapuna, ti kasla maymaysa a produkto ket kinapudnona masansan a narikut unay ti pannakabukelna.

Dagiti Kemikal a Paktoria ti Nakaparsuaan

Usigenyo ti naisangsangayan nga angot ti cocoa. Ammoyo kadin nga agingga ita, 84 nga agayamuom a kemikal nga agtitipon tapno maparnuay daytoy naisalsalumina nga angot ti natakkuatan dagiti sientista? Dagiti linaon dagiti bukel ti cacao ket nakarikrikut unay, ket adun a panagregget ti naipakat iti nabiit pay a tawtawen tapno maammuan ida. Ket maysa la dayta a produkto ti nakaparsuaan.

Ti kolesterol ket maysa a nataba a substansia, nalabit nga ad-adda a pagaammo gapu iti posible a pannakainaigna iti sakit ti puso ti tao. Kaskasdi nga iti dadduma a mula daytat’ pangrugian [laeng] iti panangaramid iti kangrunaan a grupo dagiti kemikal a maawagan steroid. Dagiti steroid iramanda ti bitamina D, dagiti hormone (kas ti cortisone), ken dagiti agas kas iti kontra-letteg a betamethasone. Ti diosgenin, maysa nga steroid a maus-usar iti pannakaaramid ti pildoras kontra panagsikog, ket patauden ti sumagmamano a kita ti wild yam [karot]. Ti cortisone, iti kasumbangirna, ket mapataud manipud hecogenin, maysa a gagangay nga steroid a naala manipud iti nataltal a bulong ti sisal kalpasan ti pannakaala ti amuratna. Kaaduan kadagiti kabbaro nga agas ita ti umuna a maala manipud iti tisyu ti mula.

Dagiti Mula ken ti Tao

Nupay ti panangusar ti tao kadagiti sintetiko nga agas ket maysa a moderno nga irarang-ay iti medisina, dagiti tubbog ti mula ti maus-usar kas agas kadagiti gagangay a sakit iti rinibu a tawtawenen. Sagudayen dagiti daan a rekord ti Asiria ti pannakausar ti kadawyan nga anemone a mangep-ep iti ut-ot. Ket ipalgak ti maysa a papiro ti medisina idiay Egipto idi panawen dagiti Faraon ti nasaknap a pannakausar dagiti mula nga agas.

Inrekord ti World Health Organization ti pannakausar ti ag-20,000 a mula nga agas iti intero a lubong. Idiay laeng Britania, napattapatta nga 6,000 agingga iti 7,000 a tonelada a yerba ti tinawen a mausar kas ramen ti ag-5,500 a nadumaduma a produkto ti yerba, ket idiay Estados Unidos, napattapatta a nasurok a kagudua kadagiti amin nga ireseta dagiti doktor ket dagiti agas a naala manipud kadagiti mula.

Panangsirarak Kadagiti Kabbaro nga Agas

Babaen iti ag-250,000 a naammuan a kita ti mula iti lubong, a tunggal maysa ket adda bukodna a naisangsangayan a pakabuklan, naynay a sirsiraraken dagiti sientista dagiti pamalatpatan a mangsapul kadagiti makatulong nga agas. Maysa kadagiti nabatad a pamay-an isut’ panangpaliiw no kasano nga agasan dagiti tattao dagiti sakitda babaen kadagiti mula nga agtubtubo iti lugarda.

Nangrugi ti pannakatakuat iti cocaine babaen iti panagpaliiw a ti panagngalngal iti bulbulong ti coca pukawenna ti bisin ken bang-aranna ti pannakapaksuy. Babaen iti pannakailasin ken pannakaanag ti nakabuklan ti molekula ti cocaine, napataud dagiti kemiko ti maysa a sintetiko a banag a mausar kas pangep-ep iti ut-ot iti limitado a paset ti bagi. No inindieksionannakay ti dentistayo iti “pangbibineg” iti pangayo tapno dikay unay makarikna iti ut-ot, ngarud mabalin a nagunggonaankayo iti daytoy a panagsirarak.

Kaskasdi a saan pay a naipablaak dagiti adu a napateg nga impormasion iti pannakausar dagiti mula. Nailasin dagiti sientista a nangbusbos iti nasurok nga uppat a tawen a nangeksamin iti 2.5 milion nga specimen idiay Gray Herbarium ken Arnold Arboretum ti Harvard University ti nasurok a 5,000 a kita ti mula a di naikankano idi kas mabalin a gubuayan dagiti agas.

Ti sabali pay a wagas ti panagsirarak isut’ panamagdilig kadagiti kemikal dagiti mula. No ti maysa a kita [ti mula] ket naglaon kadagiti nabirtud a compound, mabalin a dagiti kakikitada ket nasamay met. Kabayatan ti nasientipikuan a panangadalda iti maysa a kayo ti amianan nga Australia, ti Moreton Bay chestnut, nangalada iti castanospermine, maysa a [kita ti] sabidong a kontra iti panagwaras ti virus, insingasing dagiti botaniko nga agsapsapul kadagiti kapadada a kayo nga adalenda ti Alexa ti Sud America.

Kontra Kanser a Panagsirarak

No dadduma mabalin a makariro ti dadduma a pamalatpatan sa ket rumsua dagiti di ninamnama a resulta. Naipadamag, kas pangarigan, a ti diabetes ket maagasan ti tubbog ti periwinkle ti Madagascar. Rinugian dagiti taga Canada a managsirarak a suboken dayta, ngem nasdaawda ta ti tubbog ti periwinkle dinangranna ti resistensia ti bagi babaen ti panangpakapuyna iti puraw a selula ti dara. Daytoy ti nangted iti pamalatpatan kadagiti doktor a suboken no epektibo met laeng ti tubbog kontra leukemia, maysa a kanser ti puraw a selula ti dara.

Nagbanaganna, ag-90 a substansia ti nailasin, a dua kadagitoy, naiyam-ammo kas vincristine ken vinblastine, ti napaneknekan a makaagas. Bassit laeng kadagita ti magun-odan iti mula nga uray la maysa a tonelada iti mula ti kasapulan tapno magun-odan ti 2 gramo a vincristine. Mangipapaay ita dagiti compound ken substansiada iti chemotherapy a maus-usar iti sangalubongan iti pannakaagas ti leukemia a maiyakar kadagiti ubbing.

Idi arinunos ti dekada ’50, rinugian ti National Cancer Institute ti E.U. ti 25-tawen a programa iti panangeksamin, a kabayatan dayta, 114,000 a tubbog ti mula manipud iti 40,000 a kita ti naeksamin a kontra tumor kadagiti kultura ti kanser. Ag-4,500 kadagitoy a tubbog ti mula ti nakapataud iti nakadkadlaw nga epekto, a maikari iti kanayonan pay a pannakaeksamin. Ngem kuna ti consultant pharmacognosist a ni Dr. W. C. Evans: “Bassitto ti posibilidad ti talaga a pannakatakuat dagiti adu a kita ti kontra kanser nga agas” kas direkta a resulta manipud kadagita a napateg a panagsirarak. Nagduduma unay ti kanser, ket sumagmamano laeng kadagiti kumarkaro a kultura ti selula ti kanser ti nausar kadagitoy a panageksamin.

Kabbaro nga Agas Manipud Kadaanan a Mulmula

Dagiti pagaammon a mula ket mangipapaay kadagiti managsirarak iti ad-adu a pagpampanunotan. Ti laya, kas pangarigan, ti maus-usaren a panglapped ken pangbang-ar iti pannakaulaw wenno panagbakuar, nangnangruna nga epektibo kontra pannakaulaw kabayatan ti panagbiahe.a Napatpateg pay, napaneknekan a nasamay ti laya a pangagas kadagiti agsagsagaba iti schistosomiasis, sakit a maigapu iti parasito ti tropiko (bilharzia). Ipakita dagiti pannakaeksamin dagiti naakaran nga ages-eskuela nga ubbing idiay Nigeria, a nangusar kadagiti tableta manipud pulbos ti laya ti panagsardeng iti kaadda ti dara iti isboda ken nangpabassit iti iyaadu dagiti itlog ti schistosome.

Ti naaramidan dagiti managsirarak ket pangrugian laeng iti annongenda a panangeksamin iti pagarian dagiti mula iti panagsirarak iti ad-adu pay nga agas. Uray dagiti saan pay unay a pagaammo a mula ket kaskasdi nga addaan iti adu a birtud a di pay naammuan. Nalatak unay ita ti licorice yantangay dagiti kemikal a natakuatan iti dayta ket nasamay kontra-letteg ken dagiti substansiana bang-aranda ti dadduma a tao nga agsagsagaba iti arthritis. Madama met nga ek-eksaminen dagiti sientista ti kadawyan a garden pea a kontra iti makadangran nga epekto ti fungi ken mikrobio.

Ti nasaknap a pannakadadael dagiti kita ti mula iti sumagmamano a lugar ti lubong, sakbay a nairekord dagidiay a mula, kaipapananna a masapul latta ti agtultuloy a panagsirarak kadagiti kabbaro nga agas. Agtalined a ti naannad a pannakausig ti kemikal dagiti mula ken ti genetiko a pannakaitalimengda ti kangrunaan a pakaipaayan iti asikaso, uray pay kadagiti pagaammon a mula. Ngem adda pay laeng burburtia a masapul a masungbatan: Aniat’ pakausaran ti adu kadagitoy a karkarna unay a kemikal kadagiti mula a mismo? Ngamin, kas pangarigan, apay ngarud nga adu a noradrenaline, maysa a hormone a naammuan a dakkel ti maitulongna iti tao, ti patpatauden ti mula a purslane?

Talaga a limitado unay ti pannakaammotayo kadagiti kinarikut ti biag dagiti mula. Ngem ti ammotayo ipalnaadna a ti disenio ket naisangsangayan, a pakaidayawan ti Naindaklan a Diseniador.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ti laya ket maus-usar a pangsumra iti pannakaulaw kabayatan ti panagbiahe