Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Panangsay-up iti Rugby Talaga Kadi a Dangrannak?

“NAKAAY-AYAT​—kasla panagbuya iti cartoon.” Kasta ti kuna ni Sveta, maysa a 13-ti-tawenna a balasitang a taga Moscow, Russia.a Ngem saan a ti kabaruan a sine wenno video ti pagrayuan ni Sveta. Iladladawanna ti kapadasanna iti maysa a kita ti panangabuso iti droga a nalatak kadagiti rinibo nga agtutubo iti intero a lubong​—panangsay-up iti rugby.

Ti rugby, nupay kasta, ket maysa laeng kadagiti adu a substansia a saysay-upen ti dadduma nga agtutubo. Idiay Britania, kas pagarigan, dagiti air freshener, lighter fuel, ken “20 agingga iti 30 a dadduma a kadawyan a produkto a pagdalus iti pagtaengan . . . ti maab-abuso [ti pannakausarda],” sigun iti magasin a Young People Now. Iraman daytoy “dagiti spray a pangep-ep iti ut-ot, pangbarnis iti muebles, ken dagiti mausar a pangtarimaan kadagiti dalig.” Ket no, uray pay dagiti fire extinguisher fumes ket saysay-upen ti dadduma nga agtutubo! Ad-adda ngarud nga umiso a maawagan daytoy a makasabidong ngem nalatak a bisio kas “panangabuso iti solvent” wenno “panangabuso iti agawaaw a substansia,” kas pangawag ti dadduma nga eksperto.

No ab-abusuenda man ti rugby wenno barnis ti muebles, tartarigagayan dagiti manangsay-up dagiti umasping a resulta. Sigun iti maysa a gubuayan, kayatda “ti makarikna a ‘kasda la nakatomar iti droga’ wenno ‘maipalpalangit’ nga umasping iti pannakabartek gapu iti arak.” Nalaka dagiti solvent ken nalaklaka a magun-odan ngem kadagiti makadangran a droga kas iti cocaine. Isu nga ipadamag ti magasin ti Britania a New Scientist: “Dagiti solvent ket maminsan manen a droga dagiti nakurapay, dagiti agtutubo ken maikuskuspil: dagiti walang nga ubbing ti Guatemala ken dagiti agnanaed kadagiti pangpubliko a lote sadi Norte America, agraman dagiti agtutubo kadagiti pagdagusan sadi Britania.” Patien ti dadduma a pannakabagi ti linteg nga idiay Britania, 1 iti 10 a babbalasitang ken babbarito ti nakasay-upen kadagiti solvent. Ket sigurado a makadangran dagiti epektona.

Ilawlawag ti bokleta a Drug Misuse a ti “malang-ab a solvent ket umagsep iti bará ken sipapardas a makagteng iti utek.” Dagiti solvent apektaranda ti kangrunaan a sistema ti nerbio, ket kas iti arak, makaipaayda iti temporario a kinaragsak. Iti dadduma a managusar, mamataudda pay iti agkakanat [ngem] apagbiit a panagarapaap​—ket saan nga amin ti makaay-ayo a kas iti inladawan itay ni Sveta. “Nakakitaak iti adu nga utot,” kuna ti maysa nga agtutubo nga agnagan David a nangsay-up iti rugby idi agtawen iti 14. “Rinibriboda​—dagiti babassit nga aggapu kadagiti dadakkel. Impagarupko la no kankanenda ti gayyemko.” Malagip ti maysa nga agtutubo a Hapones nga agnagan Kazuhiko, a nangrugi a mangsay-up iti rugby idi agtawen iti 17: “Nakitak a nagnganga ti daga sadak rinaut dagiti olimaw.”

Apay, ngarud, a ti panangsay-up iti solvent ket makaay-ayo unay iti dadduma nga agtutubo? Kuna ni Lee, a nangrugi a nangsay-up iti rugby idi agtawen iti 13: “Kangrunaanna, aramiden dayta dagiti tattao gapu ta ikagumaanda a lipaten ti aktual a kasasaadda.” Wen, iti dadduma nga agtutubo, ti panangsay-upda iti solvent ket maysa a pamay-an tapno malipatanda dagiti problema[da]. Dadduma ket gapu iti panaggagar; ipagarupda a ti maysa a nakaam-amak a panagarapaap ket kas iti manglinglingay a nakabutbuteng a sine. “Dadduma pay a rason,” kuna ti Department of Health ti Ireland, “iramanna ti panagusioso, panangpagusto iti panangpilit dagiti kapatadanda, panangikagumaanda nga agbalin a mabigbigbig, tapno masumrada ti nababa a panangmatmatda iti bagida ken kabaelanda.”

Kellaat nga Ipapatay

Aniaman ti pangawisna, ti panangsay-up iti rugby ket makapapatay a bisio! Imbunganan ti pannakatay ti 149 idiay Britania idi 1990, ket no dadduma mamapatay iti sumagmamano laeng a minuto. Maawagan dayta iti “kellaat a panangsay-up iti ipapatay.” Nairuam ni Rachel, kas pagarigan, a mangibukbok iti correction fluid ti makinilia iti manggasna sana say-upen dayta idiay eskuelaan. Maysa nga aldaw sinay-upna dayta bayat nga agbibiahe iti bus. Dimsaag iti bus sa natumba. Bimmangon met a dagus ngem natumba met laeng​—a nakatayanna! Ag-15 laeng ni Rachel.

Nangnangruna a nakaam-amak ti kinapudno a dagiti solvent mapapataydakayo iti damo unay nga abusuenyo ida! Ipadamag ti Re-Solv, maysa a charity idiay Britania a naipasdek tapno maparmek ti panangabuso iti solvent, a “18% kadagiti amin a natay gapu iti panangabuso iti solvent iti nagbaetan ti 1971 ken 1989 ket agdadamo a ‘manangsay-up.’” Ti kaubingan a natay ket agtawen laeng iti siam. Kas iti panangabuso iti arak, ti panangabuso iti solvent ket makuna [met] a sumippit a ‘kas la uleg, ken mangiruar iti sabidong a kas iti karasaen.’​—Proverbio 23:32.

Matay met dagiti manangsay-up kas resulta dagiti aksidente a rumsua bayat nga addada iti sidong ti impluensia dagiti solvent. Dadduma ti natnag manipud kadagiti pasdek wenno nalmesda. Dadduma ti naawanan iti puot sada naltutan iti bukodda a sarua. Dadduma ti natay pay ketdi kas resulta ti panangsay-up a naabbungan ti uloda iti supot a plastik; naulawda unayen tapno ikkaten ti supot, isu a naangsanda. Dadduma ti nauram nga isut’ nakatayanda idi simged dagiti solvent.

Panangsabidong iti Bagi ken Dadduma Pay a Peggad

Nupay no di mapadasan ti amin dagita a nakaam-amak a pasamak, insurat ti maysa nga eksperto: “Ammo ti nairuam a managabuso a ‘sabsabidongan[na]’ ti bagina ket makarikna iti panagkipet ti barukongna, dina makontrol ti bagina, agsakit ti ulona, makalipat ken adu pay nga agkakanat a dadduma a sintomas a manmanona nga aminen.” Malagip ni Lee (ti nadakamat itay): “Napadasak ti kakaruan a panagsakit ti ulok iti unos ti panagbiagko.” Kuna ti organisasion a Re-Solv a ti panangsay-up iti solvent dangranna met dagiti bekkel ken dalem, dadaelenna ti panunot, ken pakaigapuan iti panagleddang.

Addada pay peggad iti moral. Nagbalin a mannanakaw ti dadduma a manangsay-up tapno masuportaranda ti bisioda. Wenno usigenyo ti naipadamag iti Daily Yomiuri ti Japan: “[Kinuna] ti maysa kadagiti tallo nga agtutubo a naidarum a namapatay iti maysa a balasitang a dina marikna a dakes ti panangpapatayna iti balasitang gapu ta isut’ adda iti sidong ti impluensia dagiti [solvent] iti daydi a kanito.”

Kamaudiananna, ti panangabuso iti solvent ket mabalin nga agresulta iti emosional a panagpannuray kadagiti solvent​—ti pannakaadikto. “Ag-10% kadagidiay nangabuso kadagiti solvent ti nagbalinen a naigamer a manangsay-up,” kuna ti Glasgow Herald ti Scotland. Manglapped laeng daytoy iti emosional ken espiritual nga irarang-ay ti tao. Usigenyo dagiti sasao ti Biblia idiay 1 Corinto 14:20: “Dikay agub-ubingan no kadagiti pannakabalin ti pannakaawat, no di ket . . . agbalinkayo a nataenganen iti pannakabalin ti pannakaawat.” Kasano a rumang-ay ti tao iti daytoy a benneg? Ilawlawag ti Biblia idiay Hebreo 5:14: “Ngem ti nakired a taraon agpaay kadagiti nataengan a tattao, kadagidiay a babaen iti panangusar nasanay dagiti pannakabalin ti pannakaawatda a mangilasin agpadpada iti umiso ken di umiso.” Mapaay ti maysa nga adikto a parang-ayen ti pannakabalin ti pannakaawatna. Imbes a sanguenna dagiti problema, ikagumaanna a liklikan ida babaen iti panangusarna iti makaulaw a banag. Kinuna ti magasin a Young People Now a dagiti naigameren ket “nasiluan kas tin-edyer​—a dida kabaelan ti agmataengan.”

Dikay Padpadasen Dayta!

Mabalin nga am-ammoyo ti dadduma a kapatadanyo a pinadasda ti panangsay-up iti solvent, ket gagangay laeng nga agusiusokayo. Ngem kuna ti Biblia: “Dalusantayo koma dagiti bagbagitayo iti tunggal pakatulawan iti lasag ken iti espiritu, nga an-anayentayo ti kinasanto iti panagbuteng iti Dios.” (2 Corinto 7:1) Apay a padasenyo ti banag a mangmulit iti bagiyo wenno mangpukaw iti panangkontrolyo iti panunotyo, uray iti apagapaman laeng? Ti balakad ti Sao ti Dios ket ‘agtalinaedtayo a sipupuot.’ (1 Tesalonica 5:6) Daytoy a sasao literal a kaipapananna “nasin-awtay koma.” Imbes a mulitanna ti napateg nga abilidadna nga agpanunot, ti maysa a Kristiano nainsiriban a saluadanna ida.​—Proverbio 2:11; 5:2.

Kuna ni Kazuhiko: “Pagbabbabawyak ti panangirugik iti dayta a bisio.” Umanamong ni Lee a kunkunana: “Minamaag dayta. Daytat’ nakapegpeggad unay nga aramiden.” Salaknibanyo ti bagiyo manipud iti adu nga ut-ot ken leddaang, ket diyon padpadasen pay dayta a bisio. Tungpalenyo ti kuna ti Biblia: “Ti manakem a tao madlawna ti dakes ket aglemmeng, ngem ti nanengneng aglayon laeng ket agsagaba.”​—Proverbio 22:3.

Ngem, saan a nalaka a yaplikar daytoy a balakad. “Ti panangpilit dagiti kapatadan” ti naipadamag a maysa kadagiti kangrunaan a makagapu a masiluan dagiti agtutubo iti panangabuso iti solvent. “Ni manongko ti nangguyugoy kaniak a mangsay-up iti rugby,” kuna ti agtutubo a ni David. “Dagiti gagayyemko ti nangyam-ammo iti dayta kaniak,” kuna ni Kazuhiko. Wen, kas kuna ti 1 Corinto 15:33, “dagiti dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ug-ugali.” Apay nga ipalubosyo a dagiti kapatadanyo ti mangdadael iti biagyo? Ibalakad ni Jehova a Dios, ti nailangitan nga Amatayo: “Anakko, no dagiti managbasol sulisogendaka, dika umanamong kadakuada.”​—Proverbio 1:10.

Nainsiriban nga ipakaammoyo kadagiti nagannakyo no dagiti dadduma ket pilpilitendakayo a mangusar iti droga. Makatulongda a mangpakired iti determinasionyo nga agkedked. Iti sabali a bangir, nalabit masulisogkayo a mangsay-up iti solvent gapu ta mapilitankayo wenno malapunoskayo kadagiti problema. Nasaysayaat nga amang a mangbang-ar iti danag no ibagayo ti problemayo kadagiti nagannakyo wenno iti sabali a nataengan, mannakipagrikna a nataengan. Kasapulanyo ti panangiwanwan, saan a panangliklik babaen iti pannakaulaw. Mabalinyo met a gundawayan ti probision a panagkararag a makatulong kadakayo a mangparukma. “Agtalekkayo [iti Dios] iti amin a tiempo,” kuna ti salmista. “Ibukbokyo ti pusoyo iti sanguananna.”​—Salmo 62:8.

Kasla makaparagsak ti panangsay-up iti solvent, ngem saanna a risuten dagiti problemayo. Kinapudnona, dadaelenna ti biagyo. Agmasiribkayo. Diyo padasen dayta.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 13]

Diyo ipalubos a ti panangpilit dagiti kapatadanyo ti mangilaw-an kadakayo iti maysa a makapapatay a bisio