Dagiti Makapasiddaaw a Palasio ti Moscow iti Uneg ti Daga
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY RUSSIA
SAAN a narigat a pugtuan ti yan ti subway, wenno Metro. Ti awan patinggana a bunggoy dagiti tao agdudupudopda iti pagserkan nga agturong iti uneg ti daga. Iti ngatuen ti pagserkan adda letra nga M, a nakasindi ti nalabaga a silaw a neon. Nalukatan ti ruangan a pagserkan iti sangok. Iti uneg sangsanguek dagiti magagaran a tattao a sipapartak nga umul-ulog ken mapukaw a kasla sumrek iti mangliwengliweng nga abut. Idi damo nagkedkedak. Kalpasanna, idi naparmekkon ti panagamakko, simmarunoakon.
Iti damo unay iti biagko, addaakon iti subway. Saan laeng a basta gagangay a subway—ti Metro ti Moscow! Ngem iti lubong a sadiay makapagbiahe ti tao iti law-ang, mabingayna ti atomo, ken maaramidna pay ti nakarikrikut nga operasion ti utek, ania ti naisangsangayan unay iti subway?
Ti maysa ket, naibagan kaniak a nalabit ti Metro ti Moscow ti kapipintasan a subway iti lubong. Kas ti kunaen ti proverbio a Ruso, “naim-imbag ti maminsan a makitam a mismo ngem ti mangmangngegmo iti mamingasut a daras.” Idi tinabunuak ti kumbension internasional dagiti Saksi ni Jehova idiay Moscow idi napan a Hulio, magagaranak nga aglugan iti Metro.
No Kasano ti Itataud ti Metro
Idi 1902 insingasing ti maysa a sientista ken enheniero a Ruso a managan Bolinsky ti panangibangon ti maysa a sistema ti transportasion iti rabaw ti daga nga umabay iti pader ti Kremlin ken agrikus iti sentro ti siudad. Ngem di inawat ti konseho ti siudad ti Moscow ti plano a mangaramid iti sistema [ti transportasion] idi a tiempo. Sangapulo a tawen kalpasanna tiningiting ti konseho ti kapanunotan—daytat’ damdamo unay a maaramid idiay Russia—ngem linapdan ti ibebettak ti Gubat Sangalubongan I idi 1914 ti pannakaaramidna. Idi laeng 1931 a nausig manen ti plano. Idin nga impaulog ti Central Committee ti Partido Komunista iti Union Soviet a ti umuna a riles ti pagilian iti uneg ti daga ket maibangon idiay Moscow. Ngarud nagbalin ti Russia a maika-11 a pagilian, ken ti Moscow ti maika-17 a siudad, a mangaramid iti kasta a nagdakkelan a proyekto a panagbangon.
Ti Metropolitan Subway ti Moscow linukatanna ti umuna a lineana, a buklen ti agarup 11 a kilometro a riles, idi alas siete ti agsapa ti Mayo 15, 1935, tallo laeng a tawen kalpasan ti panangrugi ti panagbangon. Uppat a tren ti nagbiahe kadagiti 13 nga estasion, ket nakaibiaheda ti agarup 200,000 a pasahero iti inaldaw. Naragsakan dagiti taga Moscow ken dagiti ganggannaet a bisita. Kabarbaro, naisangsangayan unay dayta! Iti rabii, aglinea nga aguray dagiti tao tapno mairamanda kadagiti umuna a pasahero. Nakaay-ayat a buyaen. Ket kasta pay laeng agingga ita.
Nanipud 1935 limmawan ti subway agingga iti siam a linea ta sinaknapannan ti agarup 200 kilometro ken addaanen iti 149 nga estasion. Dandani amin a sabali a porma ti transportasion ti publiko idiay Moscow, agraman ti eropuerto ken dagiti karayan ket naisilpon nga agturong iti Metro. Kinapudnona, dagiti taga Moscow pampanunotenda no ania koma ti kasasaad ti biag no awan ti Metro. Maawatan ngarud no apay, yantangay mangibiahe dayta iti promedio a siam a milion a pasahero iti inaldaw, dandani mamindua iti populasion ti Finland. No idilig, dagiti agtipon a subway ti Londres ken ti Siudad ti Nueva York mangibiaheda laeng ti agarup kagudua dayta a bilang.
Matmatan a Naimbag
Magagarankay kadi a makakita no aniat’ adda iti 20 a grado iti uneg ti daga? Sipapardas nga imbabanakami ti maysa nga escalator. Daytat’ maysa laeng kadagiti agarup 500 [nga escalator] iti intero a subway, a no pagsisilpuen makagteng iti nasurok a 50 kilometro. Ket anian a ganas ti sumalog iti 30-degree iti kapartak nga agarup dandani maysa a metro iti maysa a segundo—dandani mamindua iti kapartak dagiti escalator kadagiti adu a sabali a pagilian!
Simrekkami iti estasion ti Mayakovskaya. Ti arkitekturana kasla ipariknana nga addatayo iti maysa a palasio imbes nga iti estasion ti subway. Diak pagarupen a pudno nga addakami iti uneg ti daga. Manmano a makakitaak ti kasta a nagpintas nga arkitektura iti rabaw ti daga, nangnangruna pay iti uneg ti daga. Di ngarud pakasdaawan a maysa nga internasional nga eksibision ti arkitektura a naaramid idi baet ti 1937 ken 1939 pinadayawanna ti lima kadagiti estasion ti Metro iti Moscow, agraman daytoy [adda iti Mayakovskaya]. Siempre, saan nga amin dagiti 149 nga estasion ket kasla palasio a kas iti estasion ti Mayakovskaya; kaaduan kadagiti kabarbaro ket simple—ngem kaskasdi a makaawis—a tunggal maysa naisalsalumina ti estilo ken pormana.
Dandani amin nga estasion adda ibagbagana maipapan iti historia ti Russia. Dagiti marmol, ceramic, ken granito naggapuda kadagiti 20 a nadumaduma a paset ti Russia tapno mausar a dekorasion. Gapuna, kuna ti maysa a giya a ladawan: “Ti intero a pagilian timmulong a mangibangon iti Metro ti Moscow.” Nakaad-adu a granito ti nausar a dekorasion ti suelo gapu iti kinalagdana. Napateg daytoy gapu ta umariwekwek a tattao ti agdudupudop nga inaldaw kadagiti estasion.
Bayat a tagtagiragsakenmi ti kinapintas daytoy a palasio iti uneg ti daga, napaliiwmi dagiti tren nga agpapan ken agsubli a nakaparpartak. Agarup 90 a segundo wenno nasursurok bassit kalpasan ti ipapanaw ti maysa iti estasion, makitan a sumungad dagiti silaw ti sumaganad. Masansan kadi a kastoy ti panagbiahe dagiti tren? Wen kasta, bayat ti kaadu ti pasahero. Ngem no dadduma agarup tallo agingga iti lima a minuto ti baetda.
Katugtugawmi pay laeng kadagiti nanam-ay a tugaw ti tren idi mariknami ti dagus nga ipapartak ti tren iti kapaspasan a tarayna. Bumanesbes a simrek iti usok nga agarup 6 a metro laeng ti diametrona, a no dadduma ti kapartakna ket dandani 100 kilometro iti kada oras. Ket agarup innem laeng nga oras ti panagbiahe ti maysa a tao iti intero a kawatiwat ti Metro! Kaykayat dagiti taga Moscow ti Metro saan laeng a gapu ta dayta ti kapartakan a pamay-an ti panagbiahe no di ket daytat’ nalaka ken nanam-ay. Idi napan a Hulio, bayat ti kumbension internasional dagiti Saksi ni Jehova, ti panagbiahe iti sadinoman babaen iti Metro ket sangapulo laeng a ruble ti gatadna, nga idi katupag ti maysa a sentimo ti E.U.
Ti baet dagiti tren ababa unay ta masdaawkayo no kasano a mabalin a kasta ti kapartak ti panagbiahe dagiti tren. Simple laeng ti panangilawlawag. Nabatad a nadisenio ti maysa a sistema ti automatiko a pangtimbeng ti kapartak tapno malapdan dagiti aksidente. Daytoy a sistema siguraduenna a ti distansia ti nagbabaetan dagiti tren ket saan a nakurkurang ngem ti nasken a baetda tapno mapasardeng ti tren iti dayta a kapartak. Iti sabali a pannao, ti tren nga agbibiahe iti 90 kilometro iti kada oras nga umadani unay iti nasken a kaadayona iti tren nga immun-una ti automatiko nga agpreno. Mainayon pay, ti enheniero iti kaunaan a tren mapakdaaran babaen iti sirena. Siempre, daytoy a sistema ad-adda a patalgedenna ti panagbiahe. Dayta kadit’ gapu no apay a kasla nakalma ken nanam-ay dagiti biahero a taga Moscow? Kaaduan kadakuada ti nakatugaw a siuulimek nga agbasbasa, a nalawag nga agtalekda a sitatalged a makagtengda iti papananda.
Dagiti Silaw ken ti Angin
Iti bigbigat pay iti tunggal agsapa, bayat a sipapartak nga agbiahe dagiti rinibo a lugan ken ginasut a ribo a silaw ti masindian, minilion a tattao ti agturongen kadagiti nakapuspusek a palasio iti uneg ti daga a sadiay agarup 3,200 a kotse ti subway ti agsusublat a mangilukat ken mangiserra kadagiti ruanganda iti agmalmalem. Maaramid amin daytoy babaen iti napigsa a koriente.
Ti panagandar daytoy mangpataud iti adu unay a pudot, a dadduma iti dayta ti agsepen ti daga iti aglawlawna. Ngem ti ngay sobra a pudot a mabalin a mangpataud iti sobra a bara ti usok ken dagiti estasion? Bueno, kas iti maitutop kadagiti palasio, tunggal estasion ket serserbian ti sistema ti bentilasion, a naan-anay a mangsukat iti angin iti mamimpat a daras iti kada oras. Kanayon a presko ti angin, kasano man ti kinapusek ti Metro. Kinapudnona, ti sistema ti bentilasion idiay Metro ti Moscow ket ibilbilang dagiti adu a kasayaatan iti lubong.
Nupay kasta, bayat ti kalam-ekna, masapul ti pudot. Malaksid kadagiti patakder ken dagiti pagserkan nga adda iti ngato ti daga, saanen a kasapulan ti sistema ti pagpapudot. Dagiti tren, dagiti umariwekwek a tattao, ken ti daga a mismo, a nakaurnongen ti pudot bayat ti primavera ken iti kalgaw, makaipaaydan iti umdas a kalalainganna a pudot a sinanam-ay a mangpabara kadagiti palasio iti uneg ti daga.
Pakaidayawan Manipud Isuamin a Lugar
Kas nalabit inanamaen, ti aduan ladawan a pagsurotan a bokleta ti Metro kasta unay ti panangidayawna: “Ti Metro ti Moscow maitutop a maibilang a maysa kadagiti kapintasan iti lubong, a dagiti kasla palasio nga estasionna nga addaan nakarikrikut a pannakasangal dagiti rilesna, linea [ti koriente], tubtubo ken kable iparangarangna ti pudno a makaawis a panagtitipon dagiti kasayaatan a paglaingan iti arte ken kinasigo iti enhenieria. Saanda laeng nga estasion, no di ket dagitoy ti paglaingan iti arkitektura a di matulad ti kinapintas ken kinaimnasda a nagsayaatan ti panagduma ti pannakaarkosna iti marmol, granito, asero ken baldosa, ken dagiti makaawis a disenio ti silaw, eskultura, mosaic, moulding, panelling, ken dagiti nakoloran a sarming ken repoussé work. Dagiti kalaingan nga arkitekto ken artist ti pagilian,” agraman dagiti eskultor, “timmulongda iti pannakaurnos ken pannakadekorasionna.”
Ita, kalpasan ti panangbisitak iti Moscow ken pannakakitak a mismo iti Metro, umanamongakon. Naragsakan met ti adu kadagiti padak a delegado iti kumbension. Imbaga ti maysa nga Aleman kaniak: “Mariknak a kasla simrekak iti maysa a pasilio ti konsierto nga addaan kadagiti napipintas a chandelier. Kasta unay ti ragsakko.” Naawis ti maysa a bisita manipud Estados Unidos iti apag-isu nga oras nga idadateng ti Metro, kinadalusna, ken ti nagsayaatan a panagandarna. Ket ti maysa a delegado ti kumbension manipud iti nakaad-adayo a Siberia nasdaaw iti kasta unay a kadakkel ken kalawa dagiti patakder iti uneg ti daga.
No makapankayto idiay Moscow, paregtaenkayo a bumisita kadagitoy a makapasiddaaw a palasio iti uneg ti daga. Laglagipenyo: “Naim-imbag ti maminsan a makitam a mismo ngem ti mangmangngegmo iti mamingasut a daras.”
[Picture Credit Line iti panid 15]
Sovfoto/Eastfoto
[Dagiti ladawan iti panid 16, 17]
Sumagmamano kadagiti napintas nga estasion ti subway iti Moscow
[Credit Line]
Nangted iti retrato (agrikus manipud makinngato a kanigid): Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto; Sovfoto/Eastfoto; Laski/Sipa Press; Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto