Maysa a Tren nga Addaan “Ngipen”
Babaen iti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Grecia
ILADAWANMO ti bagim nga adda iti tengnga ti maysa nga awan matagtagitaona a nakipet a baw-ang a napno iti naraber a kakaykayuan, addaan nagdadakkelan a batbato a delikadot’ posisionda ken maysa nga agsikkosikko a karayan a sipepegges nga agay-ayus iti babana. Bayat a mariknam nga agmaymaysaka gayam, kellaat nga iti asideg, mangngegam ti rumanetret ken agkarkaratakat nga ungor. Ti kaudian a banag a dimo pulos ipagpagarup a makita iti daytoy a putong a lugar, a kaslattay di madandanon ken maas-asak ti tao, ket maysa a kita ti kabaruan a lugan. Ngem ti ungor ket nabatad—sumungsungad ti maysa a tren!
Bayat a pumigpigsa ti ungor, masirpatmo ti maysa a bassit a tren iti baet dagiti natatayag a kayo, a dua laeng ti kotsena ken maymaysa a makina a diesel iti nagbaetanda, a siiinayad a sumangsang-at iti narangkis a sikigan ti bantay. Maabrasaka iti Dhiakoptón-Kalávrita Rack Railway, maysa kadagiti makapainteres ken naisangsangayan unay a tren iti Europa, a masarakan idiay rehion ti Peloponnisos sadi Grecia. Iti Griego, daytoy a tren ket matuktukoy kas odontotós, a literal a kaipapananna “nagngipen,” maitutop unay a nagan bayat nga ammuenyo no apay.
Apay a Kasapulan?
Ti ili ti Kalávrita, a masarakan iti makin-amianan a Peloponnisos, ti kabesera ti ekonomia ken administrasion iti aglawlaw a lugar. Lugar met dayta ti relihion ken historia gapu iti sumagmamano a nalatak a monasterio a masarakan iti kabangibangna. Yantangay sisasaad dayta iti maysa a kapanagan ti kabambantayan, nalatak met ti ili gapu iti nainkasigudan a kinapintasna, dagiti kabakiran iti aglawlawna, ken dagiti adu nga ubbog, ken ti nasayaat a panniempona.
Iti kangitingitan ti historiana, kabayatan ti ngalay ti maika-19 a siglo, ti ili ket addaan idi iti populasion nga 6,000. Ngem naiputong dayta manipud kadagiti ili ken purok ti kosta gapu iti kabambantayanna. Awan nasimiento a kalsadana wenno aniaman a kita ti komunikasion, ket ti panagdaliasat nga agpapan-agawid iti ili kalikagumanna ti napaut [ken] makabannog nga oras a biahe babaen iti kalesa wenno guyoden-asno a karison. Ti kanam-ayan a wagas ti panangdanon iti kosta ket babaen iti maysa a nauneg a ginget a ti tukokna isut’ Karayan Vouraikós, daytoy a karayan agpatingga iti purok ti Dhiakoptón.
Sakbay ti itatapog ti maika-20 a siglo, naikeddeng a daytoy ti pagnaan ti maysa a makatulong ken makaparagsak a tren, a napateg unay iti panagbiag dagiti ili ti kosta. Ngem, impalgak dagiti panagadal ti inhenieria, a ti maaramid a dalan ti tren ket iramanna dagiti narangkis unay a bakras. Ti kasapulan iti daytoy a problema isut’ de-sab-it a riles.
Ania ti maysa a de-sab-it, wenno de-ngipen, a riles? Daytat’ maysa a nadisenio iti lugar a narangkis unay; iti nagbaetan dagiti kadawyan a riles, addaan dayta iti nagngipen a riles—maysa a landok a riles—nga isut’ pagnaan ti circular gear ti makina. Daytoy ti mangsaluad iti tren manipud iti panagatrasna no sumang-at wenno agabante no sumalsalog.
Iti kasasaad ti Dhiakoptón-Kalávrita Rack Railway, ti kakaruan a panagsang-atna ket 1 iti 7 (panagsang-at ti maysa a metro a vertical agpaay iti 7 a metro a horizontal), ket adda daytoy iti tallo a nagduduma a lugar iti dalan. Gapuna, kadagitoy a tallo a seksion ti riles, masapul a pasardengen ti inheniero ti tren, imaniobrana ti gear iti riles, sa mapaandar iti matengngel [ken] nabannayat a taray.
Narikut a Pannakaibangon
Gapu iti narigat a dalan a masapul a ballasiwen ti riles, ti pannakaaramidna ket maysa a dakkel a gapuanan ti inhenieria. Naituding ti trabaho iti maysa a kompania ti konstruksion ti Italia, a nangrugi a nagtrabaho idi 1891. Tapno mapalaka ti panagbangon, natinongda a mapaakikid ti baet dagiti riles (75 centimetro).
Lima tawen kalpasanna, idi 1896, naikkat dagiti tinoneleda a bato. Siam nga usok ti naaramid kadagiti bato ti bantay, ket innem a rangtay ti nabangon. Idi damo, amin dagiti rangtay ket nabangon babaen iti natukantukad a batbato iti kas-arko nga estilo, ngem adu a tawen kalpasanna, dadduma ket nasukatan kadagiti landok a rangtay. Maysa a kabbaro a riles, a sumang-at iti kawatiwat a 23 kilometro agingga iti kangato a 720 a metro ti nakasaganan a mausar. Ita ta ammoyon ti nalikudanna, kayatyo kadi ti aglugan iti tren ken tagiragsaken ti nakaay-ayat a panagbiahena?
Makakayaw a Biahe
Aglugankami iti nasapa a tren, ti No. 1328, manipud iti kosta ti Dhiakoptón. Naannayas ken nabannayat ti panangrugi ti biahe bayat a siiinayad a linabsanmi ti purok. Nupay magagarankami, dagiti tattao iti purok, a nabatad a namin-adun a naglugan iti daytoy a tren, dida man la taliawen dayta. Ngem, di naupay ti ragsakmi nga agtultuloy.
Kalpasan ti sumagmamano a minuto, nakitami ti wangawangan ti awan matagtagitaona a baw-ang. Makakayaw dayta a buya. Ti agal-alikuno a karayan ket adda iti makanigidmi, ket masungadmi dagiti nagdadakkelan a bato a delikadot’ posisionda, a nagtubuan dagiti narabaw-ramutda a kayo ti saleng. Nagsayaat ti panagayus ti agsikkosikko a karayan kadagiti kabatbatuan.
Naraber ken nalangto dagiti mula. Kasla sumarakusok ti trenmi kadagiti kabakiran dagiti dadakkel a kayo a plane ken beech, a dagiti sangada gistay masagidda ti trenmi. Nupay ngangngani maysa a siglo itan ti serbisio ti riles, sumagmamano a paset daytoy a baw-ang ket di pulos a maasak, nga ipabuyada laeng ti kinapintasda iti mata ti managbiahe.
Nadanonmi ti damo a pagsardengan ti tren, a maawagan Niámata, a sadiay dumsaag ti sumagmamano a mannalon iti dayta a lugar tapno magnadan a mapan kadagiti talonda. Bayat nga agtultuloykami, narangrangkis pay ti pagnaanmi. Kellaat a nagsardeng ti tren. Awan met ketdi ti nadadael, ngem masapul nga usarenen ti inheniero ti makintengnga a riles sa siaannad nga agmaneho. Mariknami a ti gear ti makina ket kimmagaten iti riles, a mangipalubos iti naan-annayas a panagtaray ti tren. Agpapan pay kadagiti pammasiguro ti nairuamen a pasahero a kaabaymi nga awan ti rumbeng a pakadanaganmi, medio madanagankami bayat a kitkitaenmi ti nakarangrangkis unay a sang-aten.
Kadagiti pader ti nawaywayang a paset ti baw-ang, makitami dagiti dadakkel a kueba nga us-usaren dagiti tattao sadiay kas kulongan ti karnero. Iti kanigid a bangir, adda babbabassit a kueba nga addaan kadagiti nagraranga nga stalactite ken stalagmite. Agay-ayus iti amin a sikiganna dagiti dadakkel a dissuor, ket ti ungorda, a mapakuyogan iti allanguganna, ket mapapigsa babaen iti sukog ti baw-ang. Ditoy, iti makanigid, ket ludulod a nangparnuay iti permanenten a dissuor nga inton agangay ket yayus ti agal-alikuno a karayan. Nalabsanmi ti dadduma a nabaneg a tattao a kaykayatdat’ magna ngem ti aglugan iti tren.
Umun-uneg ti ginget ken umad-adalem ti karayan bayat a labsanmi ti maysa a nangato a rangtay. Iti maysa a punto, nasupsupit ti baw-ang—dudua a metro laeng ti kaakabana—ket masapul a sumrek ti tren iti maysa nga usok a nayabay iti rangkis a salugan.
Kalpasan a linabsanmi ti ad-adu pay nga usok ken rangtay, lumawlawa ti baw-ang ken kamaudiananna agbalinen nga akikid a kapanagan, ket di agbayag madanonmin ti maikadua nga estasion, ti purok ti Káto Zakhloroú. Ipakita ti maysa a karatula a naipaskil iti bassit nga estasion ti kangato a 601 metro. Ti sumagmamano a balbalay iti daytoy a purok ket nabangon iti agsumbangir a deppaar ti kapanagan, a nailinged iti nagbabaetan ti dadakkel a kayo ti plane ken walnut. Mariknam ti kinalamiis ti angin, ket no damagem dagiti agindeg iti purok, sidadaanda nga umanamong nga iti daytoy nasipnget a kapanagan, dida unay marikna ti bara ti init iti intero a panagbiagda. Gapu iti sukog ti kapanagan ken ti kinaraber dagiti kayo, inaldaw a sumagmamano laeng nga oras a makita ti init—ken ab-ababa pay ketdi no kalam-ekna.
Iti panagtultuloymi kalpasan ti Káto Zakhloroú, lasaten ti tren ti normal a rutana nga iti sibayna ket maysan a nagmaga a karayan ti Vouraikós, a sumarakusok iti kakaykayuan dagiti willow ken eucalyptus. Kalpasan ti nakaay-ayat a panaglugan iti 65 a minuto, makitamin dagiti pasdek ti Kalávrita [kabayatan ti] naangep nga agsapa. Nupay ag-3,000 laeng ti agindeg iti daytoy nga ili, allukoyenna ti adu a turista iti tunggal bulan ti tawen. Dadduma ti umay tapno tagiragsakenda ti kabangibang a pagay-ayaman iti ski, idinto ta dadduma ti umay a mangsagrap iti nagsayaat a klimana ken ti naimas a panagluto ti umilina.
‘Nataltalged Ngem iti Bukodmo a Balay’
Apaman a nakadessaagkami iti tren, nakipatangkam ken Ioanní, ti inheniero ti tren a sitatalged ken siaannayas a nangidanon kadakam ditoy. “Kanayon a magustuak ti aglugan ditoy,” kunana buyogen ti di unay madlaw a kinakontento. Kimmita iti ngato a kas kettay adda pampanunotenna, kunana pay: “Ngem nakaro dagiti kasasaad no kalam-ekna. Ammoyo, saan a kanayon a mapunno ti tren, ket malidlidayka unay iti katengngaan daytoy a nakaam-amak a baw-ang. Sa adda pay dagiti ludulod, ti niebe, ti kinalamiis, ken ti awan sardayna nga angep. Ngem diak kayat nga isukat daytoy a dalan ti tren iti aniaman a ‘kadawyan’ a dalan.”
Idi dinamagmi maipapan iti kinatalged daytoy a riles, sierto unay ni Ioanní: “Nataltalgedkayo iti daytoy a tren ngem idiay bukodyo a balay!” Kinapudnona, maysa laeng a bassit a depekto ti napasamak, nga awan met ti nakaro a pannakadangran, ti napasamak kabayatan ti dandani 100-tawen a pakasaritaan daytoy a riles.
Kabayatan ti dekada ’40 ken ’50, daytoy a naisangsangayan a tren ti nausar a pangidanon iti “naimbag a damag” ti Pagarian ni Jehova kadagiti agindeg iti ili ti Kalávrita ken ti narigat a madanon a purok iti aglawlawna. (Marcos 13:10) Ita, kas resultana, adda bassit ngem naregta a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Kalávrita.
Isu a no makapasiarkayto idiay Grecia, apay a diyo iraman kadagiti pasiarenyo ti Dhiakoptón-Kalávrita Odontotós, ti tren nga addaan “ngipen”? Sigurado a matagiragsakyonto ti maysa a nabaknang a kapadasan—banag a diyonto malipatan!
[Kahon iti panid 21]
“Ti Korte”
Daytoy ti impanagan dagiti umili iti maysa kadagiti kadakkelan a kueba a masarakan iti dalan ti tren. Apay? Bueno, ti sukog dagiti stalactite ken stalagmite iti daytoy a kueba ti mamagparang a kaslattay korte dayta. Iti aglawlaw, makitayo “dagiti hues” a nakatugaw iti bangko—nangayed nga estatua a naaramid manipud iti nakidser nga stalagmite. Iti agsinnumbangir, ad-adu pay nga stalagmite, “dagiti testigo” ken “dagiti abogado,” ti mangbuybuya iti mapaspasamak. Kamaudiananna, iti wangawangan ti kueba, mapaliiw ti maysa dagiti awanan-biag a “naidarum,” a nasentensiaan ken nadusa, nga agbitbitin iti bobida ti kueba kas dua nga atiddog nga stalactite.
[Dagiti Mapa iti panid 22]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Ti ruta ti tren nga addaan “ngipen”
GRECIA
Dhiakoptón → Kato Zakhlorou → Kalávrita
[Dagiti ladawan iti panid 23]
Makingngato iti uneg: Ti estasion ti tren a Mega Spileon
Baba: Ti tren nga addaan “ngipen” a sumangsang-at iti maysa nga akikid a dalan