Panangmatmat iti Lubong
Kabbaro ken Nagsubli Manen a Saksakit
Mamakdaar ti World Health Organization (WHO) a ti kellaat a panagraira dagiti sakit, agraman dagiti kabbaro, ti mamagpeggad iti biag ti minilion a tattao. Ti kangrunaan a pagarigan isut’ AIDS, sakit a pinataud ti virus a di pulos naammuan iti napalabas a sangapulo a tawen. Ti sabali pay a sakit isut’ hantavirus pulmonary syndrome, a nabiit pay a natakuatan idiay abagatan a laud ti Estados Unidos. Timmaud iti Asia ti naan-anay a kabbaro a kita ti kolera. Timmanor ti dua a kita ti mangpasayasay-dara a gurigor idiay Sud America, nga agpadpada a makapapatay. Dagiti pagarigan ti kellaat a panagraira dagiti pagaammon a makaakar a sakit kabayatan ti 1993 iramanna ti kolera idiay Latin America, yellow fever idiay Kenya, dengue idiay Costa Rica, ken diphtheria idiay Russia. Kidkiddawen ti WHO ti panagtutunos dagiti center ti sangalubongan a mangilasin ken manglaban iti kabbaro wenno nagsubli manen a saksakit.
Di Umdas a Calcium
Nabiit pay a kinuna ti maysa a komite dagiti eksperto a tinudingan ti National Institutes of Health idiay Estados Unidos a “kagudua kadagiti adulto idiay America ti agkurang iti umdas a calcium, ket daytat’ pakaigapuan ti saplit a nalaka a pannakatukkol ken panagbirri ti tulang a pakabusbosan ti $10 bilion iti tinawen a magastos iti salun-at,” sigun iti The New York Times. Naipadamag a nasurok a 25 milion a tattao idiay Estados Unidos ti nasaplit iti osteoporosis, maysa a sakit ti tulang. Inlawlawag ti komite iti reportda a kurang ti nabiit pay a naisingasing a kasapulan nga inaldaw a calcium. Ti kasayaatan a gubuayan ti calcium iti taraon ket “kangrunaanna ti dairy products ken berdet’ bulongda a natnateng,” kinuna dagiti eksperto. Nupay kasta, kinunada pay a “mabalin a kasapulan ti kaaduan nga Americano a nayonan ti taraonda iti pildoras a calcium wenno naproseso a taraon a nabaknang iti calcium.”
Dagiti Karera ti Kotse a Mangitandudo iti Panagsigarilio
Gapu iti tradision, dagiti pagilian ti Europa ti lugar a nakaangayan ti nalatak a Formula One Grand Prix a karera ti kotse. Nupay kasta, kaykayaten dagiti manangorganisa nga angayen dagitoy a karera kadagiti pagilian ti Asia kas ti Japan ken China. Apay? Agsipud ta naing-inget ti paglintegan ti Europa iti pannakayanunsio ti sigarilio. Dagiti kangrunaan nga isponsor ti karera isuda dagiti kompania ti sigarilio, isu a sipapatak nga iparang dagiti pangkarera a kotse ti anunsioda iti sigarilio. Sigun iti Asahi Evening News ti Japan, maysa a kompania ti sigarilio ti “tinawen a mangted iti binilion a yen kas pundo a manggasto iti dua a team.” Rumbeng a maikkat wenno makaluban dagiti anunsio kadagiti pangkarera a kotse no makikarerada idiay Europa. Nabiit pay a dandani nakanselar ti Grand Prix idiay Francia gapu iti pannakaiparit ti pannakayanunsio ti sigarilio. Dagiti nasion ti Asia, a sadiay agsigarilio ti ag-60 porsiento kadagiti amin nga adulto a lallaki, ti maibilangen kas nasaysayaat a lugar a pakayanunsiuan dagiti sigarilio kadagiti pangkarera a kotse.
Nawadwad a Beer—Di Umdas a Taraon
Idiay Venezuela, 726,000 nga ubbing nga agtawen iti innem ken agpababa ti napampandek ngem iti maiparbeng iti tawenda gapu iti malnutrision, sigun iti periodiko nga El Universal ti Venezuela. Daytat’ makapakellaat a 23.8 porsiento kadagiti ubbing iti dayta a grupo ti edad, gistay 1 iti kada 4. Nupay mabalin nga awan umdas a makapasalun-at a taraon agpaay kadagiti ubbing, kasla ad-adu ti beer ti pagilian. Ipadamag ti El Universal a kadagiti pagilian ti Latin-America, ti Venezuela ti lugar a kaaduan iti mainum a beer. Idi 1991, imminum dagiti taga Venezuela iti promedio a 75 litro iti kada tao.
Rumasrasay Dagiti Miembro ti Iglesia Idiay Netherlands
Ipakita ti nabiit pay a surbey a nakaro ti irarasay dagiti miembro ti iglesia idiay Netherlands kabayatan ti napalabas nga 40 a tawen. Idi 1950, ipadamag ti Ecumenical Press Service (EPS), a 3 iti kada 4 nga Olandes ti miembro ti iglesia. Idi 1991, bimmaba dayta a promedio iti basbassit ngem 2 iti kada 4, ket ipadles dagiti managsirarak a di agbayag addanto laengen 1 a miembro ti iglesia a mabati iti kada 4 nga Olandes. Kuna ti EPS a sigun iti Olandes a periodiko a Trouw, “kadagiti 15 a pagilian a nasurbey, idiay dati a Makindaya nga Alemania a nababbaba ti bilang dagiti miembro ti iglesia ken mamati iti Dios ngem idiay Netherlands.” Nupay kasta, agpapan pay iti irarasay dagiti miembro, impakita met ti surbey a 75 porsiento kadagiti amin nga Olandes ti mamati pay met laeng iti Dios.
Dagiti Disierto Idiay Europa
Pinasingkedan ti United Nations Environmental Program a ti desertipikasion, ti panagbalin a disierto dagiti nadam-eg a taltalon ken bangkag, ket “maysa kadagiti kakaruan a problema iti aglawlaw ti lubong.” Ipadamag ti periodiko a The European a nupay pangkaaduan a mainaig idiay Africa, ti desertipikasion ti nangapektaren iti 10 porsiento iti pang-agrikultura a daga ti Europa. Ti España ti kakaruan ti pannakaapektarna a pagilian. Patien dagiti sientista a ti nagkadua a nalabes a panagpaarab ken pannakasayang ti danum ti namagbalin iti daga a nalaka nga agrengngat ken agreggaay, a pakalugian dagiti mannalon iti ag-$1.5 bilion iti kada tawen. Ti nakaro a resultana isut’ yaakar dagiti tattao kadagiti siudad, a pakaigapuan ti panaglilinnetlet ken pannakariribuk dagiti sibilian. Ipadles dagiti meteorologo a manmanonton nga agtudo idiay makin-abagatan nga Europa.
Asuk Kadagiti Mata
Kuna ti direktor ti National Vision Research Institute ti Australia, a ni Propesor Robert Augusteyn, nga adda di masupiat a pammaneknek a dagiti kemikal manipud ti asuk ti sigarilio ti pakaigapuan ti katarata. Idemostra ti maysa a panagadal a dagiti mannigarilio ket mamindua wenno mamitlo a daras nga agkatarata ngem kadagiti saan a mannigarilio. Dagiti kemikal manipud iti asuk ti sigarilio ti umagsep nga umuna iti bagi, ngem makastrekda iti mata a pangdadaelanda “kadagiti sodium pump” a mangagsep iti sobra nga asin ken danum manipud kadagiti lente ti mata. Ti ibungana nga ileletteg ken ibebettak dagiti selula iti mata ti mangpataud iti katarata. “Kumbisindoak. Talaga nga adda banag iti asuk ti sigarilio a manglapped iti panagtrabaho dagiti pump iti lente,” ilawlawag ni Propesor Augusteyn.
Yaadu Dagiti Ignorante iti Biblia
Ipadamag ti Ecumenical Press Service ti World Council of Churches nga “adda nakadadanag a yaadu dagiti ignorante iti Biblia iti amin a benneg ti Makinlaud a kagimongan.” Pattapattaen dagiti sosiedad ti Biblia a 85 porsiento kadagiti Makinlaud a Kristiano ti di pay pulos nakabasa iti intero a Biblia, ket ipakita ti maysa a surbey idiay Estados Unidos a 12 porsiento laeng kadagiti mannakimisa sadiay ti regular a managbasa iti Biblia. Kuna ni Fergus Macdonald, sekretario heneral ti National Bible Society of Scotland, a dagiti estudiante ita iti unibersidad, “dida unay am-ammo dagiti karakter ti Biblia kas kada Abraham, Isaac ken Jacob, ken ti nagan dagiti apostol ni Jesus, sa dida maawatan ti kababagas dagiti klasikal a salaysay ti literatura ti Europa.”
Naan-anay a Panagdalus Idiay Bantay Everest
Malaksid ti panagbalinna a kangatuan a bantay ti lubong, pagaammo met itan ti Bantay Everest kas ti “kangatuan a pagibasuraan” ti lubong, sigun iti magasin nga UNESCO Sources. Kabayatan ti napalabas nga 40 a tawen, nagibasuraan dagiti managkalay-at iti bantay ti Everest iti agarup 20 a tonelada a botelia ti oksihena, tolda, sleeping bags, ken pakete ti taraon. Kadagiti nababbaba nga ansad, a sadiay ti aglawlaw ket nadadael gapu kadagiti naisalat a toilet tissue, ti desdes nga agturong iti Everest Base Camp ket “pagaammon kas desdes ti toilet tissue.” Iti nangatngato a paset ti bantay, nagadu dagiti wara. “Makapakellaat dagiti retrato kadagitoy nga eksena,” insurat ti UNESCO Sources, “kadagidiay a ti panangmatmatda iti Everest ket nadalus a langalang a di pay dinadael ti tao.” Tapno maikkat daytoy a madi a buya iti bantay, inanamonganen ti gobierno ti Nepal ita a tawen ti sumagmamano a “naan-anay a panagdalus” nga ekspedision.
Awis ti Papa a Mangasaba
Iti nasapa a paset daytoy a tawen, imbaga ni Papa Juan Paulo II iti maysa a grupo dagiti Katoliko idiay Italia a panawenen ti direkta a pannakaikasaba ti ebangelio kadagiti tattao. Aniat’ reaksion dagiti Katoliko idiay Australia? “Di Ikankano Dagiti Katoliko ti Awis ti Papa a Panangasaba,” ti paulo ti periodiko ti Australia nga Illawarra Mercury. Kinunana a dagiti Katoliko iti dayta a pagilian “ket saan a magagaran a mangtulad iti pamay-an dagiti Saksi ni Jehova a panangiranud iti pammatida.” Kinuna ti klero a Katoliko iti dayta a lugar a ni Sean Cullen nga isut’ di sigurado no ti awis ti papa a mangasaba ket naiturong iti amin a Katoliko wenno kadagidiay taga Italia laeng. “Kayatmi a paregtaen dagiti tattao a mangalagad iti Ebanghelio iti intero a panagbiagda. No kaipapananna man ti panagtuktok iti ruruangan, daytat’ diak kayat a komentuan.” Alusiisen a sumungbat ti maysa a lokal a konsehal ti siudad. Kinunana: Ti panagebanghelio ket “saan a paset ti Katoliko a kapanunotan.”
Dagiti Aksidente iti “Scuba-Diving”
Ipadamag ti The New York Times nga idiay Estados Unidos, “agarup 90 a tattao ti matay iti kada tawen kabayatan ti panag-scuba diving.” Kontraen dagiti opisial ti gobierno ti kinapudno a, saan a kas kadagiti napeggad nga aramid kas ti bungee jumping ken panagpatayab iti eroplano, awan linteg a mangkontrol iti industria a panag-scuba diving. Idiay laeng Estados Unidos, adda tallo a milion agingga iti lima a milion a sertipikado a managbatok. Sertipikaran dagiti shop ti scuba diving ti ag-300,000 agingga iti 400,000 a tattao iti kada tawen. Ilawlawag ti makinkua iti maysa a shop a ti problema isut’ “di kanayon a panangsurot dagiti managbatok iti pammilin.” Akuen ni Al Hornsby ti Professional Association of Diving Instructors nga aktual a bimmassit ti bilang dagiti aksidente iti panagbatok. Ipadamag ti Times: “Idi ngalay ti dekada ’70, kinunana nga adda 12 a matmatay iti kada 100,000 a managbatok, ket ita nasursurok la bassit ngem 2 iti kada 100,000.”
Dagiti Mannanakaw iti Libraria
Nabiit pay nga indauluan ti Consortium of Libraries and Archives of Rome’s Cultural Institutes ti maysa a panagadal. Sigun kadagiti managsirarak, sumagmamano laeng a libraria idiay Italia ti madama a salsalakniban ti mapangnamnamaan nga elektroniko a sistema kontra agtatakaw. Kas resultana, iti kada tawen, ag-100,000 a libro ti madadael a din maretubar wenno matakaw, sigun iti Italiano a periodiko a La Repubblica. Kuna ti periodiko a nakabasol uray dagiti propesor ti unibersidad iti panagtakaw kadagiti libro a din masarakan iti paglakuan ngem makatulong iti panagadalda.