Pannakapaksuy—Asinot’ Agpeggad ken Apay?
PANUNOTENYO ti bagiyo kas maysa nga agop-opisina nga addaan iti pamilia—wenno nalabit mangop-opisinakayo. Nabunton ti trabaho iti lamisaanyo. Kankanayon nga agkiriring ti telepono ket dandani imposible a matamingyo dagiti kalikagum dagiti kustomer. Maupay ti superbisoryo gapu ta dikay maileppas ti trabaho nga inanamaenna a mairingpasyo. Nagpilio ti anakyo idiay eskuelaan. Kayat ti maestrona a makasaritanakayo a dagus. Di inkankano ti asawayo ti pakpakaasiyo a tulongannakayo. No din magebgeban ti kasasaad, ti panagdandanag agbalinen a pakarigatan, a mangituggod iti pannakapaksuy.
Ti kadi pannakapaksuy ket maigapu iti nalabes a panagtrabaho? Kinuna ni Ann McGee-Cooper, maysa a managsirarak iti utek, a ti pannakapaksuy isut’ “bunga ti di natimbeng a panagbiag, a gagangay iti kankanayon a panagtrabaho nga awan a pulos ti panagaliwaksay.” Nupay kasta, saan laeng a ti nalabes a panagtrabaho, ti pakaigapuanna; iti isu met laeng a pannakaparigat ken kasasaad, dadduma ti mapaksuyan ngem saan dagiti dadduma.
Dagiti Mabalin a Biktima ti Pannakapaksuy
No kasano nga adda dagiti tattao a maakaran iti maysa a sakit, addada kita ti tattao nga ad-adda a mapaksuyan. “Tapno agsagaba iti pannakapaksuy,” kuna ni Elliot Aronson, propesor iti social psychology idiay University of California, “masapul nga umuna nga agbalinka a napasnek iti maysa a banag.” Gapuna dagidiay nalaka a mapaksuyan isu dagidiay nakapaspasnek kadagiti nangato a kalat ken pagalagadan. Makuna a dagidiay agsagaba iti pannakapaksuy ket masansan nga isu dagidiay kalaingan a trabahador ti maysa a kompania.
No gupgopen ti personalidad dagiti agbalin a biktima iti pannakapaksuy, insurat ni Propesor Fumiaki Inaoka iti Japanese Red Cross College of Nursing, iti libro a Moetsukishokogun (Burnout Syndrome): “Dagidiay mabalin a mapaksuyan addaanda kadagiti pagannayasan a mannakipagrikna, naasi, makaay-ayo, dedikado, ken adda pagalagadanna. Makuna a saanda a naipamaysa iti makina no di ket ‘mannakilangenda kadagiti tao.’”
No madawat ti panangilasin kadagidiay mapaksuyan babaen ti panangsubok, kinuna ti maysa nga espesialista a ti panangsubok ti mausar koma a pagalagadan iti panangawat iti trabahador. “Ti masapul nga aramiden dagiti kompania,” kinunana, “isut’ panangsapulda kadagiti tattao a maseknan unay iti pannakapaksuy . . . ket kalpasanna mangpataudda kadagiti programa a mangparmek iti pannakapaksuy.”
Ti ad-adda a maapektaran isu dagidiay mairaman iti serbisio a mainaig kadagiti tao, kas kadagiti social worker, dagiti doktor, nars, ken mannursuro. Sigagagar a padasenda ti tumulong kadagiti tattao, a situtulok nga ipaayda ti bagbagida a mangpasayaat iti biag dagiti dadduma, ket nalabit mapaksuyanda no mabigbigda a saanda a maibanag ti di magun-odan no dadduma a kalat nga impasdekda a maipaay iti bagbagida. Dagiti manangaywan nga inna mabalin met a mapaksuyan gapu iti isu met la a pakaigapuan.
No Apay a Mapaksuyan Dagiti Tattao
Maysa a surbey a sadiay napagsaludsodan dagiti nars ipalgakna ti tallo a banag a makaituggod iti pannakapaksuy. Ti umuna a nadlaw isu ti kaadu dagiti inaldaw a pakasikoran a mangpataud iti pannakaupay. Kas pagarigan, kaaduan kadagiti nars ti masapul a mangibaklay kadagiti nadagsen a rebbengen, mangibtur kadagiti pakarigatan iti panangtaming kadagiti pasiente, makibagay iti baro nga alikamen, mangsango iti umad-adu a paggastosan, ken mangibtur iti agbaliwbaliw nga estilo ti panagbiag. “Dagitoy nga inaldaw a pakarigatan buklenda ti kadadakkelan nga impluensia iti pannakapaksuyda,” kuna ti libro a Moetsukishokogun. No agtalinaed a di masolbar dagiti parikut, kumaro ti pannakaupay ket mangituggod iti pannakapaksuy.
Ti maikadua a banag a napaliiw isu ti kurang a saranay, nga awan asinoman a pagipudnuan. Iti kasta, ti maysa nga ina a mangisina iti bagbagina kadagiti dadduma nga inna ti ad-adda a mapaksuyan. Ti nadakamat nga immuna a surbey nasarakanna a dagiti agsolsolo a nars ad-adda a mapaksuyanda ngem dagidiay naasawaan. Kaskasdi, ti naasawaan a kasasaad mabalin a paaduenna dagiti inaldaw a pakasikoran no awan ti silulukat a komunikasion dagiti agassawa. Nupay addada amin idiay pagtaengan, mabalin a naliday ti maysa a tao gapu ta ti pamiliana ket naipamaysa nga agbuybuya iti telebision.
Ti maikatlo a banag isut’ pannakarikna iti kinaawan gaway. Kas pagarigan, ad-adda a marikna dagiti nars ti kinaawan gaway ngem dagiti doktor gapu ta awan autoridad dagiti nars a mangbaliw kadagiti bambanag. Mabalin a mapaksuyan dagidiay adda iti sidong dagiti administrador ken dagiti superbisor no mariknada a ti kasta unay a panangikagumaanda ket awan ibungana a matarigagayan a resulta wenno yaasenso. Kas kinuna ti maysa a manedyer iti human-resources, ti pannakapaksuy agtaud iti “pannakaupay babaen iti panangpadpadas a mangipaay iti napateg a tulong ngem di maipangpangag.”
Rumsua dagiti rikna ti kinaawan gaway iti tattao no addada kadagiti aglawlaw nga awan ti panangapresiarna ket mapataud ti pannakapaksuy. Mapaksuyan dagiti assawa a babbai no saan a bigbigen dagiti assawada ti kaadu ti trabaho a nairaman iti panagtagibalay ken iti panangtaripato kadagiti annak. Mapaksuyan dagiti manedyer nga adda iti sidong dagiti administrador ken superbisor no di ikankano dagiti amoda ti nagsayaatan a natrabahuanda ket pagungtanna ida kadagiti babassit a pagbiddutanda. “Ti kangrunaan a banag ket kasapulantay amin ti pannakaapresiar ken pannakabigbig dagiti panangikagumaantayo,” kuna ti magasin a Parents, “ket no agtartrabahotayo iti maysa a lugar a saan a manggunggona kadagiti panangikagumaantayo—idiay man pagtaengan wenno opisinatayo—ngarud ad-adda nga agsagabatayo iti pannakapaksuy.”
Makapainteres, nupay mapadasan dagiti nars ti nangato a porsiento dagiti agsagaba manipud iti pannakapaksuy, basbassit dagiti obstetrician nga agsagaba. Kaaduanna, ti trabaho dagiti obstetrician ramanenna ti itutulong iti pannakaipasngay dagiti baro a biag ditoy lubong. Dagiti inna ken amma agyamanda kadakuada maipaay iti trabahoda. No maapresiarda, marikna dagiti tattao a kasapulan ida ket matignayda.
Apaman a maammuan ti maysa no asino ti mapaksuyan ken no apay, nalaklaka ti mangtaming iti parikut. Ti sumaganad nga artikulo tulonganna dagiti biktima ti pannakapaksuy a maaddaan iti natimbeng a panangmatmat iti biag.
[Blurb iti panid 6]
Ti pannakapaksuy isut’ bunga ti kankanayon a panagtrabaho nga awan a pulos ti panagaliwaksay