Panangsapul Kadagiti Orkidia Sadi Europa

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY NETHERLANDS

MAKAALLUKOY kadagiti tattao iti sadinoman dagiti orkidia. Pumada dagitoy a mula iti karkarna a kinapintas ken napnuan kolor a kinadayag. Ti kaaddada kadagiti di maas-asak a tropikal a kabakiran nayonanna ti kinamisterioso dagiti mula iti aglawlawda. Manmano a tattao ti makabigbig a dagiti orkidia saanda laeng a masarakan kadagiti tropikal a lugar no di ket masarakanda met kadagiti kalalaingan ti lamiisna a lugar iti planetatayo, kas iti Europa.

Masarakan dagiti kita ti orkidia iti nadumaduma a rehion, manipud iti arctic nga Iceland agingga iti aglawlaw ti tropiko a Grecia. Agarup 350 amin a kita ti nalatak idiay Europa. Maisupadi kadagiti adu a kita idiay Tropiko, dagiti kita [ti orkidia] idiay Europa agtuboda iti daga, a rumamutda iti daga. Kaaduan kadagiti orkidia idiay tropiko ket agbiagda babaen iti sustansia a magun-odan iti angin, a rumamutda kadagiti kayo. Adu a kita idiay tropiko ti mangpataud kadagiti dadakkel, nakapimpintas a sabong, idinto ta dagiti sabong ti orkidia iti Europa ket babbabassitda.

Ti panagsawarmi nga agsapul kadagiti orkidia idiay Europa ket nakaay-ayat a paglinglingayan gapu ta adu kadagiti kita ti agtubo kadagiti nagsayaatan nga aglawlaw. Dagiti orkidia ket masansan a mangipamatmat iti kaadda dagiti naisalsalumina a kasasaad iti aglawlaw. Adu a kita ti delikado unay maipapan iti ekolohikal nga aglawlawda ta agtuboda laeng kadagiti lugar a sadiay adda dagiti amin a kasapulanda. Dagiti orkidia kadagiti baresbes kas iti Dactylorhiza incarnata, kas pagarigan, ti agtubo laeng kadagiti lugar a sadiay ti danum ti makinrabaw a daga ket addaan iti umdas nga apug. Daytoy ti mangilawlawag no apay a narasrasay ti dadduma a kita ngem ti dadduma. Agtubo ti maysa a kita ti orkidia a makasapul iti espesipiko a kasasaad a pagtubuan iti sumagmamano laeng a lugar ngem ti maysa mabalin nga agtubo uray no ti aglawlaw di unay nasayaat ti kasasaadna.

No mangaramidtayo iti panggep laeng a panagpasiar iti intero nga Europa, manipud ti Netherlands agingga iti makin-abagatan nga Italia, a kaaduan a lugar a pagdaliasatantayo addaanda kadagiti orkidia. Rugiantayo ti panggep laeng a panagpasiartayo iti Netherlands. Iti daytoy a nababa a pagilian ti Makinlaud nga Europa, adu pay laeng dagiti masarakantayo a baresbes, dagiti lungog iti tambak, ken dagiti karuruotan. Iti Mayo ken Hunio, makoloran ti rosa ken lila ti dadduma a paset ti daga babaen iti kita dagiti orkidia a Dactylorhiza. Napintas, nadaeg a kita ti Dactylorhiza praetermissa. Makagteng daytoy a mula iti katayag a maysa a metro ket addaan iti agingga iti 60 a sabong. Dagiti natda a lutlot ken dagiti kataltalonan ti heather ket pagtubuan met dagiti orkidia. Kadagiti talaga a nabasa a kataltalonan ti heather, adu a Dactylorhiza maculata ti masarakan no dadduma. Masapul a siaannad nga agsapulkami kadagiti kalutlotan sakbay a makasarak kadagiti babassit a berde a sabong ti Hammarbya paludosa. Agtubo daytoy a bassit nga orkidia iti nakarigrigat a danonen a luglugar.

Umad-adayotay pay, iti makintengnga a kabambantayan ti Alemania. Ditoy, iti tengnga ti adu a nadumaduma a kita ti kanayon nga agregreg ti bulongna a kaykayo, masarakan ti sumagmamano a pannakabagi ti kita nga Epipactis. Nupay dadduma kadagitoy ti agtubo iti kaunggan ti kabakiran kadagiti nakalinlinong a luglugar, dadduma, kas ti Epipactis muelleri, kaykayatda ti agtubo iti makinruar nga igid ti bakir. Ti panagsabong ti kita nga Epipactis iti naladawen a kalgaw ken otonio pagpatinggaenna ti tiempo ti orkidia idiay Europa. Masarakan kadagiti bakras ti turod nga aduan iti apug isu ti naisangsangayan a kita ti namaga a karuotan, addaan apug a karuotan, nga aglaplapusanan kadagiti orkidia. Bayat ti Mayo ken Hunio, mabalin a makasaraktayo ditoy kadagiti dinosena a kita, a pakairamanan ti nagpintas nga Orchis militaris ken Orchis ustulata.

Iti makin-abagatan a paset ti Alemania, makagtengtayo idiay Alps. Dagiti kapatagan ti pantok nalatakda kadagiti nakaad-adu a sabsabong. Masansan a makaipaay dagiti orkidia iti kastoy nga aglawlaw. Dadduma a kapatagan ti pantok, kas kadagidiay adda iti Dolomites idiay Italia, maarkosanda kadagiti lila nga orkidia iti bulan ti Hulio. Adda nakaad-adu a Nigritella nigra ditoy iti nadumaduma a kolor. Mangiruar ti Nigritella iti agadiwara nga ayamuom ti vanilla, a mangipalagip kadakami a magun-odan ti vanilla manipud iti bunga ti maysa a tropikal nga orkidia.

Mabalin a masarakan dagiti orkidia iti kangato a nasurok a tallo ribo a metro. Mabalin a masarakan iti kasta a kangato ti nalabit kababassitan nga orkidia iti lubong, ti Chamorchis alpina. Dagiti sabong daytoy a kita agrukodda iti 5 mm. ti kaakabana. Agsipud ta berde ti kolorda, dagitoy a sabong saanda unay a makaawis. Ngem, addaan daytoy a kita iti bukodna, espesipiko a lugar iti sistema ti ekolohia iti katurodan ti rehion.

Agsipud ta nalabsantayon ti Alps, makagtengtayo iti lugar ti Mediteraneo idiay Europa. Makasaraktayo iti ad-adu pay a kita ti orkidia ditoy ngem iti sadinoman iti Europa, ket nakaskasdaaw ti kinanadumadumada. Agsabong laeng iti nasapa a primavera ti nakaay-ayat a kita nga agtubo ditoy. Bayat ti namaga a kalgaw, magango amin a mulmula, agraman ti orkidia, ket dandani awan ti agsabong a mula a masarakan. Kalpasan laeng ti umuna a tudtudo ti otonio nga agparang manen dagiti nalangto a berde a mulmula.

Agtubo dagiti orkidia babaen itoy a tudo. Iti dayta a tiempo adu a kita ti agpataud kadagiti bulong ket agbiagda iti kalam-ekna kas maysa nga arkos. Ngem inton primavera laeng nga iparangda dagiti nakapimpintas a sabongda. Ti kita nga Ophrys ket gagangayen a mula iti Mediteraneo. Agpaay iti polinasion, agpannuray ti adu kadagitoy a kita kadagiti kalakian nga insekto a pagkamalianda ti sabong, a kaing-ingas ti maysa nga insekto, a kaparehada a mayat a makiasawa. Sumagmamano kadagiti kita ti napanaganan kadagiti insekto a kaing-ingasda, kas iti spider orchid, fly orchid, ken bumblebee orchid (Ophrys sphegodes, insectifera, ken bombyliflora). Babaen ti nalawag a kasla panagdenna, awiten ti insekto ti kaaduan a pulbo [ti sabong] ket di igaggagara a yakarna dayta iti sabali a sabong a kapada ti pulína. Maaramiden ti polinasion, ket mangrugin a mapataud dagiti bukel. Daytoy a kita ti polinasion ket nakaskasdaaw ti kinaumisona.

Mairaman iti dadduma a kita ti Ophrys, adda dagiti naammuan a naisangsangayan a pulí. Tunggal maysa ti ma-pollinate babaen iti espesipiko a kita ti insekto. No ti maysa a kita ti mang-pollinate nga insekto maiparangda kadagiti naiduma a kita ti sabong a kaing-ingas ti pulída, madida a mang-pollinate kadakuada. No dadduma adda “panagbiddut,” ket di umiso a ma-pollinate ti sabali a kita, nga agbanag iti mestiso. No dadduma, makapataud dagitoy a mestiso kadagiti agtubo a bukel ken mangpataudda kadagiti adu nga annak.

Ti sabali pay a naisangsangayan a kita iti Mediteraneo isu ti tongue orchid (Serapias). Ma-pollinate dagitoy a kita babaen kadagiti insekto nga umyan iti likkaong ti sabong. Inton makariingen ti insekto, ti kaaduan a pulbona dimketton iti bagi ti insekto, ket sabalinto manen a sabong ti ma-pollinate iti sumaganad a rabii.

Bayat ti panagdaliasatmi iti intero nga Europa, adu pay laeng ti nakitami a nagpipintas a gagangay a luglugar a napno kadagiti orkidia. Ngem, adut’ nagpukawen. Iti nabaknang, nakapuspusek, ken narang-ay iti agrikultura nga Europa, dandani tunggal gagangay a pagtubuan [dagiti orkidia] ti maisarang kadagiti makadangran a kasasaad. Ti acid rain, tikag, kasta unay a pannakatalon dagiti pagtalonan, turismo, ken ti panangaramid iti lugar a siudad, makadangranda amin kadagiti orkidia. Narasayen ti adu a kita. Iti sumagmamano a pagilian, dadduma a kita ti sinalakniban ti linteg.

Nupay kasta, saan unay a makatulong ti basta panangipakaammo nga iparit ti linteg ti maysa a banag. Masapul a raemen ti tao ti panamarsua. Iti daytoy agdama, imperpekto a sistema dagiti bambanag, a sadiay kurang ti panagraem iti Namarsua ken kadagiti pinarsuana, ditay mainanama a rumangpayanto ti nakaparsuaan. Posiblento laeng a tagiragsaken dagiti nalinteg a tattao ti panagtutunos iti nakaparsuaan inton baro a sistema ti Dios. (Isaias 35:1) Iti dayta laeng a tiempo a siuumisonto a maapresiar a naimbag dagiti adu a kita ti orkidia.

[Dagiti ladawan iti panid 8, 9]

Kadagitoy dua a panid, adda dagiti orkidia manipud (1) Italia, (2) ti Netherlands, (3) kapatagan ti pantok, (4) karuotan nga addaan apug, ken (5) luglugar a pagtubuan ti heather. (6) Ti butterfly orchid