Dagiti Epekto ti Teoria ti Ebolusion

IDI kattapog ti maika-19 a siglo, nagsayaatan ti natalna a panagkadua ti relihion ken siensia. Dua a tawen laeng sakbay a naipablaak ti The Origin of Species, nagsurat ti biologo ken propesor iti Harvard a ni Louis Agassiz a ti lubong dagiti nabiag a bambanag ipakitana ti “immun-una a panagpanunot, kinasirib, kinatan-ok” ket ti kangrunaan a panggep ti historia ti nakaparsuaan isu ti panangusig “kadagiti kapanunotan ti Namarsua ti Uniberso.”

Gagangayen ti kapanunotan ni Agassiz. Minatmatan ti adu a tattao nga agkabagay ti siensia ken ti relihion. Dagiti natakkuatan ti siensia masansan a maibilang a kas pammaneknek iti Naindaklan a Namarsua. Ngem adda tumataud a di madlaw a di pagkinnaawatan iti nagbaetan ti relihion ken siensia.

Agramramut ti Panagduadua

Ti Principles of Geology ni Charles Lyell, a nagparang ti umuna a tomona idi 1830, nagduadua iti salaysay ti Biblia maipapan iti panamarsua. Kunaen ni Lyell a saan a mabalin a napasamak ti panamarsua iti innem a literal nga al-aldaw. Nagsurat ni pisiko a Fred Hoyle: “Nalabit iti dadduma a pamay-an, dagiti libro ni Lyell ti nangnangruna a nangkumbinsir iti kaaduan iti lubong a mabalin a biddut ti Biblia, ngem agingga ita, makapakellaat a panunoten a kasta.”a

Naipasdeken ngarud ti pamuon ti panagduadua. Iti panunot dagiti adu, saanen a mapagtunos ti siensia ken ti Biblia. Idi napasanguanda iti panagpili, adut’ nangpili iti siensia. “Dagiti libro ni Lyell inkabilnan dagiti immuna a kapitulo ti Daan a Tulag iti panagduadua,” insurat ni Fred Hoyle, “ket addaytan ti libro ni Darwin a mangsukat iti dayta.”

Dimteng ti The Origin of Species iti apag-isu a tiempo para kadagidiay di mangawat iti Biblia kas ti Sao ti Dios. Rimsuan ti panaginnayat ti tao ken ti siensia. Dagiti tattao nga agayaten iti siensia maawisdan kadagiti kari ken naaramidan ti siensia. Kas iti galante nga agar-arem, nangipaay ti siensia kadagiti nakaad-adu a baro a sagsagut iti tao​—ti teleskopio, ti mikroskopio, ti steam engine ken kalpasanna, ti elektrisidad, ti telepono, ken ti kotse. Pinarang-ay ti teknolohia ti industrial a rebolusion a mangipapaay iti gagangay a tao kadagiti awan kapadana a namaterialan a gunggona.

Maisupadi iti dayta, ti relihion mamatmatan a kas lapped iti irarang-ay. Pagarupen ti dadduma a dayta paglaladutenna ti tattao, a dida kabaelan ti makiaddang iti napartak nga irarang-ay ti siensia. Nalaaw ken situtured nga inwaragawag dagiti ateista ti kapanunotanda. Wen, kas insurat ni Richard Dawkins, “Posible a pagbalinen ni Darwin ti maysa nga ateista a mapnek iti kinalaingna.” Agbalbalinen ti siensia a baro a namnama ti sangatauan maipaay iti pannakaisalakan.

Idi damo, binusor dagiti pangulo ti relihion ti teoria ti ebolusion. Ngem bayat ti panaglabas dagiti dekada, simmukon ti kaaduan a klero iti nalatak nga opinion, ket inawatdan ti naglaok nga ebolusion ken panamarsua. Inyanunsio ti paulo ti New York Times idi 1938: “Itandudo ti Report ti Church of England ti Kapanunotan ti Ebolusion Maipapan iti Panamarsua.” Kinuna ti report ti maysa a komision iti sidong ti Arsobispo iti York: “Awan ti panagkedked iti teoria ti ebolusion a masarakan iti dua a salaysay ti panamarsua iti Genesis I ken II, ta kaaduanna napagnunummuan kadagiti de adal a Kristiano a dagitoy ket timmaudda laeng iti sarsarita ket simboliko laeng imbes a historiko ti pategda kadatayo.” Ti konklusion ti komision ti arsobispo: “Mabalinyo a panunoten ti kayatyo ket kaskasdi a Kristianokayo pay laeng.”

Para kadagiti adu, ti kasta a panangikagumaan a mamagtunos iti Biblia ken ti ebolusion bantuanna laeng ti kinaagpayso ti Biblia. Nagbanag dayta iti nasaknap a panagduadua iti Biblia, ket kastoy pay laeng itatta, uray pay kadagiti dadduma a pangulo ti relihion. Gagangayen dagiti komento ti maysa nga obispo ti Episcopal iti Canada a nagkuna a naisurat ti Biblia sakbay ti sientipiko a panawen isu nga adda panangidumdumana ken kinaignorante. Kinunana nga adda linaon ti Biblia a “biddut a historia” ken “nabatad a kinamanaglablabes” maipapan iti pannakaipasngay ken panagungar ni Jesus.

Gapuna, adu, agraman dagiti kameng ti klero, nasiglatda a mangbabalaw iti Biblia. Ngem ania ti nagturongan ti kasta a panagduadua? Ania a maisukat a namnama ti naitukon? Babaen iti nakapuyen a pammati iti Biblia, nangnamnama ti dadduma iti pilosopia ken politika.

Dagiti Epekto ti Pilosopia ken Politika

Intukon ti The Origin of Species ti naiduma a panangmatmat iti kababalin ti tao. Apay nga agballigi ti maysa a nasion a mangparmek iti sabali a nasion? Apay nga abaken ti maysa a pulí ti sabali a pulí? Babaen ti panangipaganetget ti “natural selection” ken ti “survival of the fittest [panagtalinaed dagidiay maikanatad nga agbiag],” nangted ti The Origin of Species kadagiti panangilawlawag a nangtignay kadagiti kangrunaan a pilosopo iti maika-19 a siglo.

Da Friedrich Nietzsche (1844-1900) ken Karl Marx (1818-1883) dagiti pilosopo a dakkel ti impluensiada iti politika. Agpadada a naallukoy iti ebolusion. “Napateg ti libro ni Darwin,” kinuna ni Marx, “ken iti historia agserbi kaniak a natural a nasientipikuan a pakaibatayan ti panagsasalisal ti kasasaad iti kagimongan.” Inawagan ni historiador a Will Durant ni Nietzsche nga “anak ni Darwin.” Sinumario ti libro a Philosophy​—An Outline-History ti maysa kadagiti pammati ni Nietzsche: “Dagiti nabileg, natured, dominante, natangsit [a tattao], maibagayda unay iti masanguanan a kagimongan.”

Pinati ni Darwin​—ken insuratna iti gayyemna​—nga iti masanguanan “ti nakaad-adu a nakapkapuy a pulí pinukawton ti natantan-ok a sibilisado a pulí iti intero a lubong.” Inusarna kas pangibatayan ti panangparmek ti Europa kadagiti dadduma ket impagapuna daytoy “iti pannakidangadang tapno agbiag.”

Dagus nga inusar dagiti nabileg dagita a sasao agpaay iti pagimbaganda. Nagsurat ni H. G. Wells iti The Outline of History: “Pinati dagiti nabibileg a tattao idi arinunos ti maikasangapulo ket siam a siglo a nagballigida gapu iti Pannakidangadang Tapno Agbiag, a ti nabileg ken ti nasikap abakenna ti nakapuy ken ti natalek. Ket pinatida pay a masapul a nabileg, nasiglat, narungsot, ‘praktikal,’ ken naagumda.”

Gapuna, ti “panagtalinaed dagidiay maikanatad nga agbiag” nayaplikar iti pilosopia, kagimongan, ken iti politika, a masansan awan ti kapapaayanna. “Iti dadduma a tattao ti gubat nagbalin a ‘nasken iti panagbiag,’” kinuna ti libro a Milestones of History. Ket kinuna pay daytoy a libro a bayat ti sumaganad a siglo, “dagiti kapanunotan ni Darwin nagbalindan a paset ti pannursuro ni Hitler a kinatan-ok ti pulí.”

Siempre, saan a [nagpaut] ti panagbiag da Darwin, Marx, wenno Nietzsche tapno makitada no kasano a nayaplikar​—wenno di umiso a nayaplikar​—ti kapanunotanda. Kinapudnona, ninamnamada a ti pannakidangadangda tapno agbiag parang-ayennanto ti kasasaad ti tao iti biag. Nagsurat ni Darwin iti The Origin of Species nga “amin a pisikal a bagi ken sagut a kinalaing rumang-aydanto nga agturong iti kinanaan-anay.” Immanamong ti maika-20 siglo a padi ken biologo a ni Pierre Teilhard de Chardin iti daytoy, a pagarupenna nga inton agangay mapasamakto ti ‘ebolusion dagiti panunot ti intero a pulí ti tao; a tunggal maysa agtutunosdanto nga agtrabaho a manggun-od iti maymaysa a kalat.’

Panagkapuy, Saan nga Irarang-ay

Makitayo kadi a mapaspasamaken ti kasta nga irarang-ay? Nagkomento ti libro a Clinging to a Myth maipapan iti pananginanama ni De Chardin: “Nalabit pagaammo ni de Chardin ti historia ti panangibukbok ti tao iti dara ken ti sistema a panangidumduma ti pulí kas iti panaglalasin ti pulí idiay Sud Africa. Isut’ kasla maysa a tao a di makaammo kadagiti kinapudno daytoy a lubong.” Imbes a rumang-ay nga agturong iti panagkaykaysa, ti sangatauan iti daytoy a siglo napadasannan ti awan kapadpadna a panagsisina ti pulí ken ti nasion.

Ti namnama nga intukon ti The Origin of Species, a ti tao rumang-ayto nga agturong iti kinanaan-anay, wenno nalabit iti irarang-ay, ket talaga a di natungpal. Ket lumidlidem ti pananginanama bayat ti panaglabas ti tiempo, ta nanipud idi inawat ti kaaduan ti ebolusion, kankanayonen a nagtungpal ti tao iti kinarungsot. Usigenyo: Nasurok a 100 a riwriw a tattao ti napapatay kadagiti gubat itoy a siglo, agarup 50 a riwriw idi laeng Gubat Sangalubongan II. Usigenyo met ti nabiit pay nga etniko a panangpapatay kadagiti lugar a kas ti Rwanda ken ti dati a Yugoslavia.

Daytoy kadi kaipapananna nga awanen dagiti gubat ken kinaranggas iti napalabas a siglo? Saan, talaga nga adda. Ngem ti panangawat iti teoria ti ebolusion, daytoy a narungsot a kapanunotan a pannakidangadang tapno agbiag, daytoy kapanunotan a panagtalinaed dagiti maikari nga agbiag, saan a nagserbi a mangparang-ay iti kasasaad ti tao. Isu a nupay saan a mapabasol ti ebolusion kadagiti amin a parikut ti tao, rinubrobanna ketdi ti pamilia ti tao nga agturong iti nakarkaro a panagpungtot, krimen, kinaranggas, imoralidad, ken kinakillo. Tangay nasaknap a maawaten a nagtaud kadagiti ayup dagiti tattao, saan a nakaskasdaaw nga umad-adu a tattao ti agtignay a kas kadagiti ayup.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 6]

‘Iti historia ti libro ni Darwin agserbi kaniak a nasientipikuan a pakaibatayan ti panagsasalisal ti kasasaad iti kagimongan.’​—Karl Marx

[Blurb iti panid 6]

‘Ti nakapkapuy a pulí pinukawton ti natantan-ok a sibilisado a pulí.’

[Picture Credit Line iti panid 6]

Retrato ti U.S. National Archives​—Charles Darwin

[Picture Credit Line iti panid 6]

Copyright British Museum