Dagiti Mapa a Maitutop iti Pakasapulanyo

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

MAYSA a karit ti panagpasiaryo iti ganggannaet a pagilian wenno siudad. Umuna, masapul nga usigenyo a naimbag ti aglawlawyo. Kalpasanna, ikeddengyo no aniat’ kasayaatan a dalan. Kasano a maammuanyo? Kasapulanyo ti mapa!

Dagiti Mapa​—Kaanot’ Damo a Pannakausarda, ken Apay?

Ti panagaramid iti mapa, wenno kartograpia kas pannakaawagna, ket addaan nabayagen ken narigat a pakasaritaan. Tuntonen ti dadduma nga autoridad ti panagaramid iti mapa iti 4,300 a tawenen kadagidiay naikitikit kadagiti tapi a sekka idiay Babilonia. Ngem dagiti nagkauna a Griego ti nangi-drawing kadagiti chart nga immun-una ngem kadagiti moderno a mapa. Kalpasan a dagiti mapa ti kadaanan a lubong ket in-drawing ni Claudius Ptolemy idi maikadua a siglo K.P., kimmapuy ti kualidad ti kartograpia maigapu iti impluensia ti Dark Ages. Nagparang dagiti di pay naas-asak a lugar kas pagnanaedan dagiti olimaw ken higante. Napalalo ti panangimpluensia ti relihion kadagiti mapa ta kaaduan a mapa impamatmatda ti lubong a dinominaran ti hardin ti Eden. Nagparangen ti Jerusalem ken Makintengnga a Daya iti ngatuen dagiti mapa ti pagaammo idi a lubong.

Inyanninaw met dagiti nagkauna a mapa ti Britania ti eklesiastiko nga impluensia. Maysa a kasta a mapa tuntonenna ti ruta a nagnaan dagiti pilgrim kadagiti relihioso a templo ti Inglaterra. Iti pannakaibinsabinsa ti “Kangrunaan a Makin-amianan a Dalan ti Pilgrim,” nangidatag daytoy a mapa iti ruta manipud makin-amianan nga ili ti Durham agingga iti makin-abagatan a sangladan iti kosta ti Dover.

Ti namunganayan ti moderno a kartograpia isu ni Gerardus Mercator (1512-94). Nangdisenio iti maysa a pamay-an ti pannakaiplano ti mapa a nalatak kadagiti managlayag maigapu iti kinaumiso daytoy, ket adu a mapa ti nai-drawing a maitunos iti panangiplano ni Mercator a nagparang kadagiti moderno nga atlas.

Kadagiti agtagikua iti daga, makagunggona ti mapa. Ti pannakatukoy dagiti nalawag ti pannakai-drawing-na a ketegan ti nakatulong iti pannakarisut dagiti legal a riri. Dimmegdeg ti panaginteres ti gobierno kadagiti mapa, bayat a nagpannuray ti pannakakuenta ti buis iti umiso a pannakairekord ti kalintegan nga agtagikua iti daga.

Ita, penken dagiti mapa ti inaldaw a kasapulan. Tumulong dagiti atlas kadagiti ages-eskuela nga annak tapno matarusanda ti kangrunaan nga aspeto ti geograpia. Dagiti chart ti makatulong kadagiti managipadles iti kasasaad ti panniempo tapno detaliado a maipakitada ti mabalin nga inanamaentayo a kasasaad ti panawen. Ti maysa a mapa ti makatulong kadatayo a mangusar a naimbag iti publiko a transportasion. Ket no agpasiar ti pamilia, maipakita ti mapa ti kapintasan a dalan a pagnaan.

Saan [met] a nabaybay-an ti kasapulan dagiti espesialista. Addada mapa a mangipakita iti promedio a populasion ti maysa a lugar kadagiti managiplano iti ili. Makatulong dagiti mapa ti tukok ti baybay kadagidiay agsapsapul iti limned a barko wenno mineral a kinabaknang. Dagiti mapa ti arkeolohia ket tumulong kadagidiay agkabkabakab a makagun-od iti di pay naammuan nga impormasion. Ket no uray payen dagidiay managsirarak iti law-ang, addan mapa ti bulan ken sumagmamano a planeta! Iti kasta a kawadwad a suplay ti impormasion a magun-odan kadagiti mapa, dakkel a pakagunggonaan no patauden ken pasayaatenyo ti kinasigoyo a mangbasa kadakuada.

No Kasano a Basaen ti Maysa a Mapa

Ti pannakagunggona a naimbag manipud kadagiti mapayo ket kaasping ti panagsursuro iti ganggannaet a lenguahe. No adalenyo ti sabali a lengguahe, maipasango kadakayo ti kabbaro a bokabolario ken naiduma a gramatika. Iti lengguahe ti mapa, dagiti simbolo ket maipada kadagiti sasao, idinto ta dagiti scale contour ken grid ket kasda la gramatika. Kaaduan a mapa ket nai-drawing iti rektanggulo a naglaon iti kaipapanan dagiti simbolo a nausar iti mapa. Agserbi daytoy a kas maysa a diksionario, a mangdepinar kadagiti simbolo.

Siaannad a napili dagiti simbolo tapno maipatarus ti kaipapananda. No sapulenyo ti maysa a parola, kas pagarigan, kitaenyo ti simbolo a kaasping ti maysa a parola. Mabalin a mausar dagiti nangisit a kuadrado wenno sirkulo a naparabawan iti krus, wenno marasagaysay agpaay kadagiti simbaan ken mosque.

Kasano nga agbalinkayo a pamiliar iti kaipapanan dagita a simbolo? Isingasing ni John Wilson, autor ti Follow the Map, “a nasayaat a pagpalpaliwaan ti ‘panangbiding iti mapa.’” Kunana pay: “Palubosanyo nga agsawarsawar ta matayo iti mapa, ket ipatarusyo dagiti simbolo bayat a makitayo ida.”

Masarakanyo kadi a ti pagnanaedanyo ket naiduma unay iti ipakpakita ti mapayo? Apay a kastoy? Bueno, kadawyan a matmatantayo dagiti aglawlawtayo manipud iti katayagtayo, 1.5 agingga iti 1.8 metro iti ngato ti daga. Ngem dagiti mapa ipakitada ti takdang manipud iti panangmatmat a kaslattay matantannawaganyo. Tapno matarusan daytoy a kapanunotan, nasken a maawatanyo ti gramatika ti mapa.

Rukod, Kangato, ken Posision

Ti karit iti managaramid iti mapa isut’ panangirekord iti nagdudumaan ti kangato iti ngatuen ti patas ti baybay ken ti aniaman nga aramid-tao a pasdek iti daga. Amin dagitoy ket rumbeng a maimaldit iti papel a kalalainganna ti kadakkelna. Tapno maaramidan daytoy, mai-drawing dagiti mapa iti proporsion. Ipakita ti maysa a nalatak a Britano a serye ti mapa ti pagilian ti proporsion a 1:50,000​—a kaipapananna a tunggal sentimetro iti mapa irepresentarna ti 50,000 sentimetro iti rabaw ti daga.

Kasano ngarud a maipakita ti daplat a mapa ti nadumaduma a kangato? Dagiti nayugis nga irig a linia ket maysa a wagas ti pananginayon iti maikatlo a dimension. Kasla agparparang ti init manipud iti makingngato a kannigid a suli ti mapa. Dagiti nayugis nga irig a linea a sumango iti daya ken abagatan a daya, tangay nayugisda, ket nai-drawing iti napatpatak a kolor. Dagiti moderno a mapa masansan nga addaan pugsapugsat nga agsasaruno a linea a mangisilpo kadagiti lugar nga agpapada ti kangatoda iti ngatuen ti promedio a patas ti baybay. Ti panangimaldit kadagitoy a marka iti saan unay a napatak a kolor ti mangiliklik iti pannakariro iti dadduma a paset ti mapa.

Adu a mapa ti mangusar iti maysa a sistema a nagkukuros a linea a tumulong kadakayo a mangammo a naimbag no sadinot’ yanyo. Daytoy a grid, a kas pannakaawagna, ti pakaammuan iti lugar a nayurnos iti alpabeto wenno numero a mangipamatmat iti lugar iti uneg dagiti linea ti grid. Kas pagarigan, ti ili ket mabalin a masarakan iti G-13, nga isu ti G iti naipatakder a linea ken 13 iti nakaidda. No sadino ti pagsabatan dagitoy a disso isut’ lugar a pakasarakanyo iti ili. Nupay kasta, kasano a masiguradoyo a ti mapayo ti mangtedto iti umiso a ladawan?

Dagiti Mapa iti Tiempo ti Computer

Ti kasapulan ti militaria ti masansan nakaigapuan ti panangipablaak iti umiso unay a mapa. Kabayatan ti napalabas nga 40 a tawen, pimmayson ti umiso a panagaramid iti mapa a mangusar iti stereoscope a mangidilig kadagiti retrato a naala iti law-ang, a tinulad ti adu a pagilian.

Addadan mabuya a mapa a nai-computer iti dadduma a lugan agraman detaliado a mapa ti panagbiahe agpaay kadagiti home computer. Kinuna ti maysa a paulo iti The Observer a “Dagiti Micro Chip Iwanwanda ti Tsuper.” Inlawlawag ti report ti maysa a pang-eksperimento a proyekto a mangusar kadagiti disc ti computer nga addaan impormasion iti mapa a naikabit kadagiti speech synthesizer. Basta imakinilia ti tsuper ti dadduma a bilin iti computer screen map tapno ammona ti papananna. Din madanagan maipapan kadagidiay makatikaw a nagsapalan iti dalan! Apay? Agsipud ta bayat nga umadani ti kotse iti tunggal nagsapalan, maysa a timek ti mangibaga iti tsuper no ania a dalan ti surotenna. Irekord ti compass ken dagiti wheel sensor ti turturongen ti kotse. Ad-adda a mapagtalkan ken simple dagiti nabiit pay nga irarang-ay.

Anianton ti kaipapanan daytoy iti masakbayan dagiti mapa? Dagiti kadi mapa a nailanad iti papel ket alikamento laengen dagiti managkolekta? Panawen laeng ti makaibaga. Aniaman ti mapasamak, ti mapa ket agtultuloyto nga instrumento nga adut’ pakausaranna a mangpennek iti kasapulanyo nga agbiahe.

[Mapa/Dagiti ladawan iti panid 23]

Naikabil iti adu a mapa ti pagsurotan, wenno mangilawlawag, a mangdepinar kadagiti simbolo a nausar

Ti nadumaduma a kangato ket maipakita iti pugsapugsat nga agsasaruno a linea, masansan a di unay napatak ti kolorda

Ti nagkukuros a linea ti makatulong iti panangsapul iti lugar iti mapa

Masansan nga ipakita ti proporsion iti mapa ti katupag ti maysa a pulgada wenno maysa a sentimetro iti rabaw ti daga (saan a naipakita ditoy)

Ti scale ti kilometro ti mangrukod iti kawatiwat dagiti lugar

[Credit Line]

Crown Copyright Reserved

[Picture Credit Line iti panid 22]

Manipud iti libro a Die Heiligkeit der Gesellschaft Jesu