Panangmatmat iti Lubong
No Apay Agusar Dagiti Ubbing iti Droga
“Kasanotay a malapdan dagiti annaktayo manipud iti panagusar iti droga ken arak, ken apay a nalaklaka iti dadduma nga ubbing ti ‘basta agkedked’ ngem iti sabsabali?” Dagidiay a saludsod ti nabiit pay a napataud iti magasin a Parents, a nangammo kadagiti posible a sungbat iti maysa a panagadal nga inaramid dagiti managsirarak idiay University of Arizona, E.U.A. Ineksamin ti panagadal ti ngangngani 1,200 nga ubbing iti maikanem ken maikapito a grado, ket impamaysada ti atension iti sangapulo a nadumaduma a napeggad a rason a maatap a mangim-impluensia kadagiti ubbing tapno agabusoda iti droga ken arak. Ti dua a kangrunaan a rason isut’ “pannakaiguyyo iti panangpilit dagiti kapatadan, ken pannakigayyem kadagiti umin-inum iti arak wenno agus-usar iti droga.” Iti kasumbangirna, naammuan ti panagadal a ti pananggun-od iti raragpaten iti eskuelaan adda maaramidanna a panglapped—nalabit a gapu ta pasayaatenna ti panangipateg iti bagi ken manmano a mangitandudo iti pannakigayyem kadagiti agabuso iti substansia.
Pannakaallukoy iti Nakaam-amak
“Pagay-ayat dagiti tin-edyer ti nakaam-amak,” ireport ti The Globe and Mail ti Canada. Kunaen ti periodiko nga “addada nakaam-amak a teks (trading card), komiks, gapuanan-arte, sine ken uray pay musika, nga isuamin ket paggugusto unay dagiti agtutubo.” Tapno mapennek ti kasta a makapakellaat a panaggustoda iti babasaen, pinaadu ti maysa a managipablaak iti libro ti pannakapataud dagiti nakaam-amak a libro agpaay kadagiti agtutubo manipud iti mamimpat iti kada tawen iti maminsan iti kada bulan. Dadduma a managipablaak ti mangpataud iti dua a libro iti kada bulan. Apay nga adda kasta a pannakaallukoy iti nakaam-amak? Sigun iti autor a ni Shawn Ryan, “manipud iti historikal a panangmatmat, kanayon a nalatak ti nakaam-amak no adda panagleddaang wenno kinaliday.” Sigun iti The Globe, kinuna ni Mr. Ryan: “Iti dekada ‘90, nabatad a ditay mapnek iti panagturay ti gobierno, naliday ken mabutbutengtayo iti krimen. Dagitoy ti tiempo a nasayaat ti magapuanan ti nakaam-amak.”
Umiso a Panangbuggo iti Ima
Kuna dagiti doktor a ti simple a kanayon a panangbuggo iti ima ket “makatulong a mangikkat kadagiti mikrobio ken virus a pakaigapuan ti panateng, trangkaso, panagpaparaw, sakit ti tian ken dadduma pay a nakarkaro a sakit,” ireport ti The Toronto Star. Inayon ti periodiko: “Ti . . . maysa a panagadal ti epidemiologist iti Montreal a ni Dr. Julio Soto ipakitana a dakkel ti maaramidan ti umiso a panangbuggo iti ima iti pannakakissay ti panagwaras ti makaakar a saksakit a maigapu iti virus ken mikrobio—agingga iti 54 por siento kadagiti sakit iti pagangsan ken 72 por siento kadagiti kaso ti panagibleng.” Isingasing ti Canadian Paediatric Society a ti umiso a panangbuggo iti ima rumbeng nga iramanna ti panangbasa iti im-ima babaen ti gripo, nga is-isuan ida iti mamin-30 babaen iti sabon, maminlima a balnawan ida babaen ti gripo ken, kamaudiananna, pamagaen ida iti nadalus a tualia a di pay inusar ti sabsabali wenno tissue wenno de-koriente a pagpamaga iti ima. Dagiti serbidor ti taraon kadagiti restaurant, paglakuan iti hot dog, ken panganan ket nangnangruna a kasapulan a bugguanda a naimbag ti im-imada.
Kasasaad Dagiti Napanglaw
Dagiti napanglaw kadagiti away iti intero a lubong ket nakalkaldaang unay ti kasasaadda, sigun iti World Summit for Social Development, maysa a nabiit pay a komperensia ti NU a naangay idiay Copenhagen, Denmark. Naipadamag iti summit a nasurok a maysa a bilion a tattao ti agbibiag iti kakaruan a kinapanglaw ken nasurok a kagudua kadagitoy ti mabisbisinan iti kada aldaw. Ti mangpakaro iti problema isut’ awan a pagtrabahuan. Dumanon agingga iti 800 a milion dagiti pattapatta iti dagup a bilang dagiti tattao nga awan trabahoda. No magupgop, ag-30 por siento kadagiti trabahador iti lubong ket saan unay a nabunga ti trabahoda. Manipud 1.1 bilion agingga iti 1.3 bilion a tattao ti agbibiag iti mateggedan a kurang ngem iti maysa a doliar (E.U.) iti kada aldaw. Ti iliterasia, a sigurado a mangpakaro iti problema, ti mangsapsaplit itan iti 905 a milion a tattao. Saan a nadaras a bumassit ti bilangda; 130 milion nga ubbing ti saan nga ageskuela nupay kualipikadodan, ket manamnama nga umadu agingga iti 144 a milion ti bilangda inton tawen 2000.
Dakes nga Epekto ti Panagbartek iti Kampus
Dakes ti epekto ti nalabes a panaginum dagiti estudiante iti kolehio kadagitoy nga aldaw—uray pay kadagidiay saan a nalabes ti panaginumda, sigun iti U.S.News & World Report. Iti pananggupgopna kadagiti resulta ti maysa a panagadal ti 140 a kampus ti kolehio, a naipablaak iti The Journal of the American Medical Association, impadamag ti magasin a nalabes a managinum ti 44 porsiento kadagiti estudiante iti kolehio a nasurbey—kaipapananna nga iti nadumaduma a tiempo kabayatan ti napalabas a dua a lawas, dagiti lallaki ket maminlima nga uminum nga agsasagadsad, ket mamimpat dagiti babbai. Sangapulo ket siam a porsiento ti masansan a nalabes ti panaginumda; imminumda iti nalabes iti agarup tallon a daras kabayatan ti isu met la a tiempo. Dakkel a porsiento kadagiti nalabes ti panaginumda ket agsagsagaba kadagiti epekto a manamnama ti maysa—naaddaanda iti hang-over, nakiramanda iti di naiplano a pannakidenna, limmanganda iti klase, nagsagabada iti pannakadangran, nadadael a sanikua, ken dadduma pay. Ngem nagsagaba met ti dadduma nga estudiante. Kadagiti eskuelaan a nalabes ti panaginum, 9 kadagiti 10 nga estudiante ti rumbeng a mangsaranget kadagiti parikut a pinataud ti panaginum ti sabsabali, kas iti di matarigagayan a seksual a singasing, pannakadadael ti sanikua, pannakasinga ti pannaturog, ken manglais nga insulto.
Namulitan a Lote Idiay Britania
Nabiit pay nga inamin ti Ministry of Defence ti Britania nga adda adu a lotena a namulitan unay iti mainaig-igam a polusion isu a pulos a din mailako dagitoy a sanikua, inreport ti magasin a New Scientist. Adda 3,400 a lote ti Ministry idiay Britania, a mangsaklaw iti 242,000 nga ektaria. Dua a kakatlo kadagita a lugar ket maus-usar a pagsanayan ken pagensayuan a pumaltog. Gapu ta napabassit ti badyet ti militaria, mapilitan ti Ministry a mangilako iti dadduma kadagitoy a lote ngem nabatad a dida ammo no mano kadagiti sanikua ti namulitan unay a pagindegan ti tao. Agarup walo kadagitoy a lugar ti maipagarup a namulitan iti radioactivity manipud iti naraniag a pintura a nausar idi kadagiti compass ti militaria ken panel ti instrumento. Adu a lote a pagensayuan a pumaltog ket aduan basura a di pimmutok a bala. Ket adda maysa a lote a patienda a namulitan kadagiti bala idi Gubat Sangalubongan I a naglaon iti mustard gas a di umiso ti pannakaibellengna idi 1918.
Silaw ti Trapiko Agpaay Kadagiti Ayup?
Ti ibaballasiw dagiti ayup kadagiti kalsada ket nabayagen a posible a peggad kadagiti agmanmaneho ken kadagiti ayup. Ireport ti Pranses a magasin iti aglawlaw a Terre Sauvage a maigapu iti adu nga aksidente a pinataud dagiti ayup a bumallasiw kadagiti kalsada iti kabakiran no rabii, adda nakaskasdaaw a natakuatan dagiti teknisian manipud iti French National Office of Forests. Agsardeng dagiti ayup no nalabaga ti silaw! Impakita dagiti eksperimento nga adda epekto ti masansan a nalabaga a silaw a temporario a mangparalisar kadagiti ayup. Iti igid dagiti kalsada iti kabakiran idiay Francia, naikabilen dagiti nalabaga a reflector a masilnagan iti silaw dagiti sumungad a lugan, ngem imbes nga iyanninawda ti lawag nga agsubli kadagiti agmanmaneho, mayanninaw dayta iti kabakiran. Sakbay a bumallasiwda iti kalsada, aguray itan dagiti ayup agingga a mapukaw ti lawag.
Dagiti Ulila ti AIDS Idiay Romania
Idiay Romania, 93 porsiento kadagiti amin a kaso ti impeksion ti HIV a mangituggod iti AIDS ket ubbing a nababbaba ngem 12 ti tawenda, insurat ni reporter a Roxana Dascalu agpaay iti serbisio ti panagipadamag ti Reuters. Kunana a ti kaaduan a yan dagiti ubbing a positibo iti HIV idiay Europa ket idiay pantalan a siudad ti Constantsa, a sadiay adda 1,200 kadagita nga ubbing, 420 kadakuada ti natayen. Kagudua kadagitoy nga ubbing ti naipadamag a naimpektaran gapu iti pannakayalison ti dara ken di isterelisado a dagum ti ineksion sakbay a narbek ti sigud a rehimen idi 1989. Adu kadagiti namulitan iti AIDS a dara ket inlako dagiti pimmanglaw a managlayag a naipan a dagus kadagiti ospital ken pagtaraknan. Kadagiti ospital dagiti asidegen a matay a pakaaywanan dagiti naakaran-HIV nga ubbing, kuna ti report a ti balligi “ket saan a marukod iti kaadu dagiti makalasat no di ket no kasano a busbosen dagiti ubbing ti maudi nga al-aldawda ken no kasano a sarangtenda ni patay.” Kuna ti maysa nga agtartrabaho iti ospital dagiti asidegen a matay: “Dikam ipalubos a matay dagiti ubbing a bukbukodda iti pagiddaanda. Adda nars a mangubba kadakuada, agtugaw iti tumbatumba ken iyinda-indayonna ida.”
Baro a Namnama Kadagiti Di Maaddaan-Anak a Pagassawaan?
Ireport ti ahensia ti panagipadamag ti Francia a France-Presse a maysa a kabbaro a medikal a pamay-an ti tumultulong kadagiti di maaddaan-anak a pagassawaan a mangparmek iti kinalupesda. Ti pamay-an, a nailungalong idiay Denmark, inaigna ti panangusar iti nakapimpino a sarming a dagum a pangiserrek iti maysa a semilia ti lalaki iti itlog iti uneg ti bagi ti babai. Nupay metikuloso ti pamay-an ken kalikagumanna ti kasta unay a kinaannad (ti maysa a semilia ket dua ket kasangaribu ti maysa a milimetro; ti maysa nga itlog, maysa ket kasangapulo ti maysa a milimetro), napaneknekanen a naballigi ti pamay-an. Adda pay pagimbaganna a maiserrek iti bagi ti babai ken mausar ti semilia ni lakayna imbes a ti semilia ti di am-ammo a nangidonar—iti kasta maliklikan dagiti sensitibo a moral ken narelihiosuan nga isyu. Tangay ti nakapuy a kualidad ti semilia ti pakaigapuan ti kinalupes ti kakatlo iti isuamin a di maaddaan-anak a pagassawaan, patien ti maysa a doktor a mangus-usar iti pamay-an a mabalin nga adu itan a pagassawaan ti maaddaan iti kabbaro a namnama a maaddaan iti pamilia.