Aniat’ Namnama Agpaay iti Napapaut a Biag?
“Ti tao, a mayanak iti babai, ababa ti biagna ngem napno iti ladingit.”—Sasao ni Job a nailanad iti Job 14:1, “The Jerusalem Bible.”
ANIAN ti kasansan ti pannakadeskribir ti kinaababa ti biag iti sasao nga impadaniw! Kas ken Job, kinuna ti maysa a mannurat idi umuna a siglo: “Ta maysakayo nga angep nga agparang iti apagbiit ket kalpasanna agpukaw.”—Santiago 4:14.
Nadlawyo met kadin a nakalkaldaang ti kinaababa ti biag? Agarup 400 a tawenen ti napalabas, nagsurat ni William Shakespeare: “Marunot, marunot, ti ababa a kandéla! Apagdarikmat laeng ti biag.” Ket bayat ti napalabas a siglo, inimtuod ti maysa a hepe nga American Indian: “Ania ti biag?” Idin simmungbat: “Daytat’ kas [kaababa] ti kilap ti kulalanti iti rabii.”
Kasano kaatiddog ti inanamaen dagiti tattao a kapaut ti biagda? Inladawan ni mammadto a Moises ti kasasaad idi kaaldawanna, agarup 3,500 a tawenen ti napalabas: “Dagiti al-aldaw dagiti tawenmi pitopuloda a tawen, wenno agpapan pay gapu iti kinabileg walopulo a tawen; nupay kasta ti laeng sagudayda bannog ken ladingit; ta lumabas nga apagbiit, ket tumayabkamin.”—Salmo 90:10.
Pitopulo a tawen—dayta ket 25,567 laeng nga aldaw. Ket ti 80 a tawen buklen laeng ti 29,219 nga al-aldaw. Talaga a sumagmamano laeng! Adda kadi maaramidan a mangpapaut iti biag ti tao?
Makatulong Kadi ti Siensia ti Medisina?
Kinuna ti magasin a Science: “Ngimmato ti mainanama a kapaut ti biag dagiti kappasngay [idiay Estados Unidos] manipud 47 a tawen idi 1900 agingga iti agarup 75 a tawen idi 1988.” Kas banag iti panangkissay ti kaadu ti matmatay a maladaga babaen iti nasaysayaat a panangtaripato iti salun-at ken iti nutrision, mainanaman dagiti tattao idiay Estados Unidos ti agbiag iti agarup kas iti kapaut ti kinuna ni Moises. Nupay kasta, adda kadi aniaman a naisangsangayan nga iyaatiddog ti kapaut ti panagbiag ti kaaduan a tattao?
Nakapatpateg, kinuna ni Leonard Hayflick, maysa a kangrunaan nga autoridad ti panaglakay, iti librona a How and Why We Age: “Dagiti irarang-ay iti panagsirarak ti biomedicine ken ti panangipakat ti simmayaat a panangagas iti daytoy a siglo ket pudno nga addaan epekto iti kapaut ti biag ti tao, ngem [mapasamak] laeng dayta no mapalubosan ti ad-adu a tattao a makagteng iti naikeddeng a kaatiddogan a kapaut ti biag ti tao.” Gapuna inlawlawagna: “Immatiddog ti mainanama a kapaut ti biag ngem saan nga immatiddog ti kapaut ti biag; nakaro ti nagdumaanda.”
Ania ti “naikeddeng a kaatiddogan” a kapaut ti biag ti tao? Kunaen ti dadduma a di ammo no adda asinoman iti nabiit pay a tiempo a nagbiag iti nasurok a 115 a tawen. Ngem, kinuna ti magasin a Science: “Idi 1990, ti napaneknekan a kalakayan nga edad a panagbiag ti maysa nga indibidual ket nasurok la bassit a 120 a tawen.” Ket idi kattapog daytoy a tawen, ti Pranses a ministro ti salun-at, agraman ti bunggoy dagiti reporter ken retratista, binisitada ni Jeanne Calment iti Arles, Francia, a nangrambak iti maika-120 a kasangayna. Nagbiag met ni Moises agingga iti edad a 120, napapaut nga amang ngem ti kadawyan.—Deuteronomio 34:7.
Maipanamnama kadi dagiti sientista a mabalin a gagangay nga agbiag dagiti tattao iti kasta a kapaut wenno napapaut pay? Saan, kaaduanna dida magteng dayta. Mabasa ti paulo [ti damag] iti Detroit News: “Kuna Dagiti Managsirarak a Mabalin a 85 ti Naikeddeng a Kaatiddogan a Promedio ti Kapaut ti Biag.” Iti artikulo kinuna ti maysa a mabigbigbig nga autoridad iti panaglakay, ni S. Jay Olshansky: “Apaman a nasurok a 85 ti tawenmon, matay dagiti tattao gapu iti di nasayaat a panagandar dagiti adu nga organo. Sumardengdan nga aganges. Kangrunaanna, matayda iti kinalakay. Ket awan ti agas dayta.” Innayonna pay: “Malaksid no mabaliktad ti panaglakay dagiti selula ti tao, awanen ti napartak nga iyaatiddog ti mainanama a kapaut ti biag.”
Kinuna ti magasin a Science a nalabit “ti kaatiddogan a kapaut ti biag ket nagtenganen ket saanen a bumassit pay dagiti matay.” Naipadamag a no amin a pakaigapuan ti ipapatay a naipadamag kadagiti sertipiko ti ipapatay ket mapukaw, mabalin nga umatiddog ti mainanama a kapaut ti biag iti nakurkurang a 20 a tawen.
Gapuna, matmatan ti adu a sientista ti kaatiddog ti kapaut ti biag ti tao a kas saanen a kadawyan wenno talaga nga agbaliwbaliw. Ngem apay a nainkalintegan a patien nga inton agangay agbiagto iti napapaut dagiti tattao?